-§. Klinkerni xarakteristikasi

174 
Demak, portlandsement sifatini har qaysi klinker mineralining protsent 
miqdoriga qarab aniqlash mumkin. Klinker mineralogik tarkibini aniqlashning ikki 
usuli bor: bevosita petrografik yoki rentgenografik taxlil usuli yoxud bevosita 
hisoblab aniqlash usuli. Klinker mineralogik tarkibi zavodlarda ko‘pincha hisoblab 
aniqlanadi . Muhim oksidlarining protsent nisbati ikki xil modul (silikat va 
qumtuproq) hamda to‘yinish koeffitsienti bilan ifodalanadi. Bu modullar va 
koeffitsient miqdori xom ashyo aralashmasi uchun ham, klinker uchun ham amalda 
bir xil bo‘ladi. Bu esa muhim amaliy ahamiyatga ega, chunki xom ashyoning 
kimyoviy tarkibini tegishlicha tanlash bilan klinker mineralogik tarkibini o‘zgartirib 
turish mumkin. 
Silikat modul. Silikat modul (n) qumtuproq modul deb ham ataladi. Bu modul 
reaksiyaga kirishgan kremniy ikki oksid miqdorining alyuminiy va temir oksidlari 
miqdoriga nisbatini ko‘rsatadi. 
3
2
3
2
2
%
%
%
O
Fe
O
Al
SiO
n


Avval klinker tarkibini ifodalash uchun faqat gidravlik (boshqacha asosli) 
moduldan foydalanishgan. Bu modul birikkan kalsiy oksid miqdorini kislota oksidlar 
miqdoriga nisbatini ifodalaydi. 
3
2
3
2
2
2
O
Fe
O
Al
эркин
SiO
умум
SiO
СаОэркин
СаОумум
БМ





Zamonaviy sement klinkerlarining bosh moduli BM-1,7…2,4. Biroq gidravlik 
modul klinker sifatini xarakterlash uchun etarli emas edi. Shuning uchun yana ikkita 
modul: silikat (kumtuproq) va gil-tuproq (alyuminat) lar kiritildi. 
Silikat modul (n) boshqa oksidlar bilan reaksiyaga kirishgan kremniy oksid 
miqdorini va klinker tarkibidagi alyuminiy va temir oksidlar yig‘indilariga nisbatini 
ko‘rsatadi. 
Xom ashyo aralashmasi tarkibidagi kremniy ikki oksid ohak bilan hamma vaqt 
C
3
S va C
2
S holida birikavermasligi tufayli birikkan qumtuproq miqdori kremniy ikki 
oksidining umumiy miqdori SiO
2
umumiy va erkin holda qolgan SiO
2 
erkin miqdori 

175 
ayirmasi bilan ifodalanishi mumkin. Shuning uchun silikat modul quyidagicha 
yoziladi: 
3
2
3
2
2
2
%
%
%
O
Fe
O
Al
эркин
SiO
умум
SiO
n



n sementdagi silikat minerallari bilan eruvchan minerallar (klinkerning 
alyumoferrit, alyuminat qismlari) o‘rtasidagi nisbatni ko‘rsatadi. 
Oddiy portlandsementlar uchun silikat modul qiymati 1,7…3,5; sulfatga 
chidamli portlandsement uchun esa 1,7…4. 

Download 6,08 Mb.