243
Portlandsement dastlab suv bilan birikkanda
sersuv gidratli birikmalar
2CaOSiO
2
∙4H
2
O; 3CaOAl
2
O
3
∙12H
2
O; 3CaOAl
2
O
3
∙3CaSO
4
∙31H
2
O va boshqalar hosil
bo‘ladi. Vaqt o‘tishi bilan asta-sekin qotish jarayonida ko‘rsatilgan birikmalar
parchalanib portlandsement
kam suvli gidratlarga, jumladan C
3
S
2
H
3
; C
3
AH
6
;
C
3
A∙CaSO
4
∙12H
2
O ga o‘tadi.
Shunday qilib, qattiq moddalar suvning ajralib
chiqishi va qaytadan uning yangi birikmalar o‘rtasida
taqsimlanishi issiqlikning
yutilishi va fazalar absolyut hajmlarining o‘zgarishi sodir bo‘ladi.
Portlend tsementning strukturasi. sementning tuzilishi va uning ishlab chiqarish
usuli, albatta, ajoyib. Yanchilgan kukunli tsement 15 daqiqa davomida suv (37-
rasm) bilan aralashtiriladi.
37-Rasm. Portlend tsementning tishlanilishi va qotishi.
Oldin tsement suv bilan aralashtiriladi (a) 15 daqiqadan so'ng (a) tsementning qotish
reaktsiyasi aloqalarni ornatadi (b). Haqiqiy mustahkamligi bir necha kun davomida
qotish reaktsiya (c), boshlangandan song ornatiladi.
Beton qotib qo'lsa, tsement hamiri siqiladi. Shag'al albatta qattiq, lekin u kam
siqiladi va mayda darzlarni hosil kiladi. Havo kiritilishi ham ta'sir kuchiga ega deb
topildi
244
38-Rasm. Beton bu dispersli kompozit u tsement matritsasi asosida (hajmi 60%)
o'linadi.
Sementlarning yuqori temperaturalarda qotishi ham kam suvli gidratlarni hosil
bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Bu esa sementtosh mikrostrukturasining g‘ovakliligini
oshiradi. Portlandsement suv bilan odatdagi va yuqori temperaturalarda (100
0
C
gacha) reaksiyaga kirishganda yangi mahsulotlar (ayniqsa kalsiy gidrosilikatlar) juda
ham mayda dispers kristall zarrachalar ko‘rinishida hosil bo‘ladi.
Ular gelsimon
fazalarga kiradi. Ularni rentgen struktura analizi yordamida va elektron mikroskopi
orqali aniqlash mumkin. Optik mikroskop ularni ajratib ololmaydi.
Kalsiy gidrat
oksid va kalsiy gidrosulfoalyuminat kristallari ancha yirik o‘lchamlargacha (ko‘pi
bilan 0,5 mkm) o‘sa oladi. Ularni oddiy mikroskop bilan aniqlash mumkin.
Avtoklavda, ayniqsa uzoq vaqt davomida va yuqori temperaturada ishlash natijasida
yangi hosil bo‘lgan mahsulotlar zarrachalarining o‘lchami keskin ortadi. Bunday
zarrachalarni optik mikroskopda aniqlash mumkin.
Aniqlanishicha, sementlar gidratatsiyasining submikrokristall mahsulotlari bir-
biri bilan qattiq eritmalar va aralash kristallar
hosil qilishga moyil, bu hol tarkibi
murakkab va o‘zgaruvchan bo‘lgan ko‘p fazalar hosil qiladi. Shu narsa ma’lumki C
2
S
va C
3
S ning erta gidratatsiyalanishida tarkibi jixatidan yaqin bo‘lgan
kalsiy
gidrosilikatlar hosil bo‘ladi, C
3
S ning gidratatsiyasi mobaynida erkin xolda ajralib
chiqadigan Ca(OH)
2
kristallari qotayotgan massaning mikroto‘ldirgichi
vazifasini
bajaradi, ya’ni C
2
S va C
3
S bir xil darajada gidratatsiyalanadiganda ulardan hosil
bo‘lgan monomineral toshlarning mustahkamligi bir-biriga yaqin bo‘lishi kerak.
Xlorid, sulfat nitrid, karbonat, ftorid va boshqa tuzlar sinfining sement gidratatsiyasi
va qotishiga ta’siri haqidagi ma’lumotlar muttasil kengayib bormoqda. Va, R, S, Sg,
Mn, Ti ning ma’lum miqdorida modifikatsiyalangan klinkerlardan olingan sementlar,
odatda, yuqori darajada gidratatsiya aktivligiga ega bo‘ladi.
