257
C
3
S yana gidrolizlanishi tufayli hosil bo‘ladigan kalsiy gidrat oksidining yangi
ulushlari ohakka to‘yingan eritmada endi eriy olmaydi va Ca(OH)
2
xam juda mayda
kolloid zarrachalar ko‘rinishida ajralib chiqa boshlaydi.
Hosil bo‘lgan kolloid massalar qovushqoq va yopishqoq bo‘ladi.
Shu sababli
sement xamiri plastik va bog‘lovchilik xossalariga ega. Sement hamirining bunday
holati betonbop qorishma uchun juda muhim ahamiyatga ega: plastik sement hamiri
to‘ldirgichlar donalarini o‘rab oladi va shu bilan ular orasidagi ishqalanishni
kamaytiradi, natijada betonbop qorishma yoyiluvchan va yaxshi joylashuvchan bo‘lib
qoladi. Sement xamirining qovushqoqligi betonbop
qorishmaning ayrim-ayrim
tashkil etuvchilari shag‘al, qum va sement xamirga ajralib katlamlana boshlashiga
to‘sqinliq qiladi. Biroq sement xamirida nisbatan qisqa vaqt ichida va faqat sement
qorilganda
keyingi dastlabki vaqtda, ya’ni kolloid massalarning anchaginasi suvga
aralashgani va kaogulyasiyalanganda bunday hol yuz beradi.
Klinker minerallarining yangi ulushlari suv bilan o‘zaro ta’sir etishaveradi.
Natijada ko‘p miqdordagi suv kimyoviy birikma-gidratlar hosil qiladi. Sement
xamiridagi erkin suv miqdori kamayadi, natijada ayrim kolloid zarrachalar bir-biriga
yaqinlashadi, yiriklashadi va o‘zaro elimlanib qoladi.
Natijada sement xamirining
plastiklik va bog‘lovchi xossalari yo‘qoladi. Bu holda to‘ldirgichlar qo‘shib qorilgan
sement xamiridan plastik betonbop qorishma va mustahkam beton hosil bo‘ladi.
Sement hamirining plastiklik xossalarini yo‘qotishga va oz bo‘lsa ham
mustahkamlanishiga
yordam
beradigan
qotish
bosqichini
P.A.
Rebender
koagulyasion struktura hosil bo‘lish davri deb atadi. Shu koagulyasion struktura
hosil bo‘lish davridagi sement hamiri mustahkamligi tishlashish mustahkamligi
demakdir. Tishlashish darajasiga qarab shartli
ravishda sement xamirining,
tishlashishning boshlanish va tishlashishning tugallanish bosqichlari bo‘ladi.
Ikkinchi guruhga yuqori konsentratsiyalangan mayda dispers suspenziyalarni o‘z
ichiga oluvchi bog‘lovchi sistemalar (keramik shlikerlar, loyli massalar, tuproqlar)
kirib, bularda bog‘lovchilik vazifasini suv bajaradi. Suvning bug‘lanishi
kapillyar
258
kuchlar hisobiga tutash zarrachalarda hosil bo‘luvchi zarrachalarning zichlashishiga
olib keladi, buning natijasida avval koagulyasion struktura hosil bo‘ladi.
Bug‘lanishning davom etishi bilan koagulyasion strukturalar ma’lum sharoitlarda
koagulyasion yoki kristalizatsion strukturalarga o‘tishi mumkin. Koagulyasion
strukturalarning barqarorligi vander-vaals ilashish kuchlarining
yuzaga kelishi bilan
tushuntiriladi, bunday strukturalarning mustahkamligi yuqori bo‘lmaydi. Shunga
qaramay, ushbu guruh bog‘lovchilari keng qo‘llaniladi – kulolchilikda quyma
shlikerlar
tayyorlash,
katalizatorni
cho‘ktirishda,
yupqadispers
ruda
konsentratlarining qumoqlashishi kabi jarayonlar bunga misol bo‘la oladi.
