262
bilan birga issiqlikning ajralib chiqish tezligiga bog‘liq.
Keltirilgan jadvaldan
ko‘rinib turibdiki, C
3
A va C
3
S dan ayniqsa ko‘p issiqlik ajralib chiqadi. Demak
yaxlit beton konstruksiyalari uchun tarkibida shu minerallar ko‘p bo‘lgan
portlandsementlar ishlatib bo‘lmaydi. Natijada beton konstruksiyalar o‘z-o‘zidan
qiziydi. Bu xolning yaxshi va yomon tomonlari bor. Masalan qish vaqtida sement
ekzotermiyasi beton qilinayotganda konstruksiyaning tez muzlashiga yo‘l qo‘ymaydi.
Bu esa qotish jarayoniga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Biroq juda ko‘p
issiqlik ajralib
chiqishi xam nomakbul xodisadir, chunki sement ekzotermiyasi natijasida yaxlit
beton konstruksiyalar ichidagi temperaturalar 50…60
0
C va unda ham ortadi, demak,
tashqi qatlamlar havo temperaturasida bo‘ladi. Bu esa konstruksiyaning tashqarisi va
ichkarisidagi temperaturaning turlicha bo‘lishiga olib keladi. Beton element ham, har
qanday tosh mineral kabi temperatura ortishi bilan o‘lchami kattalashadi va aksincha
temperatura pasayishi bilan torayadi. Binobarin, betonning
tashqi ancha sovigan
qatlamlari siqilishga intiladi, lekin qizib ketgan ichki qatlamlari bunga yo‘l
quymaydi. Natijada betoning sirtqi qatlamlari cho‘zilgan (zo‘riqqan) xolatda qoladi
va yoriqlar paydo bo‘ladi. Demak, xodisaning oldini olish uchun belitli sement
ishlatilgani ma’qul. Biroq bunday sementlarning mustahkamligi ancha past.
Sement qanchalik mayda tuyilgan bo‘lsa shuncha ko‘p issiqlik ajralib chiqadi
(ayniqsa, qotishning dastlabki vaqtlarida), chunki klinker minerallarining gidratatsiya
jarayonlari tezlashadi. Xuddi shunga o‘xshash sementning
gidratatsiya jarayonini
tezlashtiradigan hamma usullar (qo‘shilmalar, ya’ni qotishni tezlashtirgichlarni
ishlatish, temperaturasini oshirish va boshqalar) issiqlik ajralib chiqish tezligini
ko‘paytiradi va aksincha, gidratatsiyani sekinlatuvchi
usullar sementning issiqlik
ajratib chiqarish tezligini kamaytiradi.
