M u sta m la k a ch ilik

Qarz va nasiyalardan foydalanish avj 
olgan sari dehqonlaming ahvoli tobora yo- 
monlashib, qashshoqlikka yuz tutgan. Ular 
qarzlar tufayli o‘z yerlarini sotib yubo- 
rishga m ajbur boTganlar.
Turkistonning mustamlakaga aylanti- 
rilishi nafaqat dehqonlaming, balki ming- 
lab oilalaming tirikchiligini tebratib tur­
gan hunarmand-kosiblaming ham ahvolini 
^ ,
, 
Guam to ‘quvch uar
og mashtirdi. Rossiya sanoati tomonidan
ishlab chiqarilgan uy-ro‘zg‘or buyumlari, ayniqsa, to ‘qimachilik mahsulotlari 
bilan 0 ‘rta Osiyo bozorlarining toTdirilishi natijasida hunarmandchilikning 
k o‘plab turlari inqirozga uchradi. Bu vaqtga kelib iqtisodiy qiyinchiliklar, 
yashash sharoitining yomonligi, soliqlaming ko‘pligi, mehnat majburiyatla- 
rining og‘irligidan mahalliy aholining ahvoli yomonlashib ketdi. Bunday ho- 
lat kam bag‘allar safining yanada ko‘payishiga olib keldi. Bulam ing barchasi 
oTka xalqlarining siyosiy mustamlaka zulmiga tushishi, milliy davlatchilik- 
ning y o ‘qotilishi va hukmron m a’muriyat tomonidan har tomonlama kamsi- 
tilishiga sabab boTdi.
XIX asr oxirida iqtisodiy qiyinchiliklar va xalqning m a’- 
naviy jihatdan kamsitilishi, mahalliy urf-odatlarga zid 
boTgan qarorlaming qabul qilinishi natijasida Turkiston 
Rossiya imperiyasining milliy-ozodlik harakatlari avj
M illiy-ozodlik
harakatlarining
boshlanishi
olgan markazlaridan biriga aylandi. OTkaning turli joylarida ko‘tarilib ke- 
layotgan bu qo‘zg‘olonlaming harakatlantimvchi kuchi, asosan, dehqonlar, 
shahar hunarmand-kosiblardan iborat aholining kam bag‘al qismi boTdi. Bu 
harakatlarda vatanparvar mhoniylar, milliy g ‘um rini y o ‘qotmagan mulkdor- 
lar, savdogarlar ham ishtirok etdilar. Mustamlakachilikka qarshi oTkaning 
turli joylarida norozilik chiqishlari boTib turdi. Jumladan, 1878-yili Mingte- 
pada (hozirgi Marhamat tumani) mustamlakachilaming siyosiy va iqtisodiy 
zulmiga qarshi Yetimxon boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Uni mustam­
lakachi hukumat kuch bilan bostirdi. 1879-yilning kuzida mahalliy aholi 
Farg‘ona viloyat boshqarmasi binosi oldiga ochiqchasiga norozilik bildirib 
y ig‘ildi. Ular M arg‘ilon uyezdida soliq to ‘plash noqonuniy tusga kirganligiga 
qarshi chiqib, soliqlaming kamaytirilishini qat’iy talab qildilar.
Q o‘zg‘olon kuchayib ketishi ehtimolini sezgan podsho hukumati komis- 
siya tuzib, vaziyatni o‘rganishga kirishdi. Komissiya viloyatda paxta ekish- 
ning keng koTamda avj oldirilishi, natijada boshqa muhim ekinlar keskin

kamayganligi bunga sabab bo4l- 
ganini ma’lum qilgan.
1880-yilning noyabrida aho- 
li hamma soliqlami toMagan- 
ligiga qaramay, Xo jand uyezdi- 
ning boshligM Xo jand va 0 ‘ra­
tepa tumanlaridagi aholidan 
qo‘shimcha yer solig‘i olinishi- 
ni e’lon qildi. Buning oqibatida 
sabr kosasi to ‘lgan aholi Rah- 
monqulihoji, Mirkarimboylar
j t t 
- vxv 
- - 
boshchiligida odamlar uyezd

Download 6,86 Mb.