80
G a n d im iy on
sh artn om asid an
s o ‘n g q o ra q a lp o q la r
h a y o tid a g i
o ‘z g a rish la r
Podsho hukum ati qo ‘shinlarining 1873-yil X iva xonligiga bosqinchilik
yurishidan va Gandim iyon shartnomasi im zolanganidan keyin A m udaryo
ning o ‘ng qirg‘og‘ida joylashgan qoraqalpoqlar yashaydigan yerlari R ossi
ya im periyasiga qo‘shib olindi. B u yerda Turkiston general-gubernatorli
gining Sirdaryo viloyati tarkibiga kiruvchi Am udaryo boMimi tashkil etildi.
Qoraqalpoqlarning Amudaryoning chap qirg‘og‘ida yashagan kam roq qismi
X iva xonligi tarkibida qoladi.
Am udaryo boMimida qoraqalpoqlar soni qariyb 70 m ing kishiga yetib,
bu yerdagi jam i aholining 48,6% ini tashkil etar edi. Rossiyadan k o ‘chib
kelgan odam lar qariyb m ing
kishi boMib, Petro-Aleksand-
rovsk (hozirgi T o‘rtko‘l)da,
U ralskiy
posyolkasida
va
Nukus qishlog‘ida yashardi.
U lam ing aksariyati 1875-yilda
podsho hukum ati tom onidan
arm iya xizm ati to ‘g ‘risidagi
yangi nizom ga b o ‘ysunmagani
uchun bu yerga surgun qilib
k o ‘chirilgan U ral kazaklari
edi. Bu kazaklar, asosan, baliq
Orolda baliq ovlash
ovlash bilan sh ug ‘ ul 1 an i sh gan.
Xiva xonligi hududida qoraqalpoqlar soni 3,8% ni, y a ’ni qariyb 25 ming
kishini tashkil etar edi. Qoraqalpoqlar yashab kelgan hududlam ing Rossiya
imperiyasiga qo ‘shib olinishi natijasida podsho hukum atining 0 ‘rta Osiyo
dagi ta ’sir doirasi yanada kengaydi.
Har ikkala hududda yashaydigan qoraqalpoqlarning 70% dan ziyodi
yersiz dehqonlar boMib, ular, asosan, yollanib m ehnat qilishar edi.
Qoraqalpoqlar yashab kelgan hududlarga Rossiya kapitalining kirib
kelishi tovar-pul munosabatlarini o ‘zgartirib yubordi. Paxta tozalash va ba
liqchilik sohasida dastlabki sanoat korxonalari paydo boMdi. Ularda m a
halliy aholi vakillari ham ishlay boshladi.
XIX
asrning 70-yillarida qoraqalpoqlarda savdo-sotiq munosabatlari
rivojlanib bordi. Chim boyda aholi yashaydigan tumanlarni iqtisodiy ji-
hatdan birlashtirgan shahar bozori vujudga keldi. Qoraqalpoq hunarm and
va dehqonlari bozor boMadigan kunlarda o"z m ahsulotlarini sotish uchun
Chim boyga kelishar edi.
|
