9. ELEKTRODVIGATELLAR
9.1. Elektrodvigatellar va uning harakatga keltiruvchi mexanizmlarining tok
o’tkazuvchi va aylanayotgan qismlariga tegish bilan bog’liq bo’lgan nshlar olnb
borilganda, elektrodvigateldan kuchlanish olib tashlanishi shart.
Elektrodvigatellarni tok o’tkazuvchi qismlari va uning harakatga keltiruvchi
mexanizmlariga va aylanayotgan qismlariga tegib ishlash darkor bo’lmagan barcha
ishlarni dvigatel ishlab turgan paytida bajarish mumkin.
9.2. Elektrodvigatelda ish olib borilganda yega ulagichni elektrodvigatelni taqsimlovchi
uskuna (shchit) bilan bog’lovchi kabel elektr tarmog’ining istalgan qismiga qo’yish
mumkin. Mexanizmlarning aylanayotgan qismiga tegish darkor bo’lmagan ishlarni
bajarishda va ulovchi muftani bo’shatib ajratish kerak bo’lgan taqdirda kabel elektr
tarmog’ini yega ulash talab qilinmaydi.
Agar o’chirilgan elektrodvigateldagi ishlar bajarilmayotgan yoki bir necha kunga
to’xtatilgan bo’lsa elektrodvigatelni elektr tarmog’i bilan ulaydigan kabel elektr
tarmog’i elektrodvigatel tomonidan yega ulab qo’yilishi shart. Kabelning ko’ndalang
kesimi ko’chma yega ulash uskunasini qo’llashga imkon bermasa, 1000V
kuchlanishgacha bo’lgan elektrodvigatellarda kabelning fazalari payining kundalang
kesimidan kam bo’lmagan mis sim bilak yoki kabelni fazalari paylarini o’zaro bir-
birnga ulab ularni izolyasiyalash kerak. Ushbu yega ulash yoki kabal, fazasi paylarini
bir-biriga ulash, tezkor-dispetcherlik jurnalida ko’chma yega ulagichlar singari hisobga
olinishi shart,
9.3. Nasoslar, tugun mo’rilari va havo yuboruvchi uskunalar elektrodvigatella-rida, agar
ushbu uskunalarga ulangan mexanizmlar orqali elektrodvigatalni aylanib ketishi
mumkin bo’lsa, elektrodvigatallarda ishlashga ijozat berishdan oldin ularning zadvijka
va shiberlari yopilishi va qulflanishi, shuningdek elektrodvigatel rotorlarini tormozlash
choralari ko’rilishi shart.
9.4. Ish olib borilayotgan elektrodvigatel yaqinida joylashgan bir xil turdagi yoki unga
uxshash gabaritli elektrodvigatellarga, ishlab turishidan yoki zaxirada turganidan qat’iy
nazar «Tuxta! Kuchlanish!» degan shiorlar osilishi shart.
9.5. Elektrodvigatellar ishlab turgan paytida aylanayotgan qismlariga qo’yilgan
to’siqlarni olish man qilinadi.
9.6. YUritmasi qo’ldan boshkariladigan yurgizish apparatlari bilan jihozlangan
elektrodvigatellarni ulash yoki (yoqish) va o’chirish dielektrik qo’lpoqda bajarilishi
zarur.
9.7. Boshqaruv mexanizmlarining elektr yuritmalari shiber, zadvijka va boshqa
qurilmalar bilan ulangan bo’lsa, zadvijkalarning elektr yuritmasini ishlash-
ishlamasligini tekpgarish, o’sha uskuna o’rnatilgan texnologik sexning smena boshlig’i
ruxsati bilan maxsus brigada amalga oshirishi shart.
Ruxsatnoma bernlganligi tug’risida texnologik sexning tezkorlik-jurnaliga, bu ruxsatni
olganligi haqida esa ishlash-ishlamasligini tekshiruvchi sexning (bo’limning) tezkorlik
jurnaliga yozib qo’yiladi.
9.8. Boshqaruvchi mexanizmlar, tartibga soluvchi organlari va ochib-yopuvchi
apparatlarga ulanmagan
elektroprivodlarni, elektr yuritmalarning elektr chizmalarini
ta’mirlash va sozlash farmoyish bilan bajarilishi mumkin. Ularni ishlash-ishlamasligini
tekshirishga farmoyish byegan xodim ruxsat beradi. Bu to’g’ridagi yozuvni farmoyish
ruyxatga olinayotganda yoziladi.
9.9. Ish batamom bitirilgunga qadar elektrodvigatelni ishlash-ishlamasligini tekshirish
uchun, uni elektr tarmog’iga ulash tartibi quyidagicha:
ish naryad buyicha bajarilayotgan bo’lsa, ishboshi naryadning 3-jadvalida ish tamom
bo’lganligini rasmiylashtnrib, naryadni topshiradi;
ish farmoyish bo’yicha bajarilayotgan bo’lsa, ish to’xtatilishi va brigada ish joyidan
chiqarilishi shart.
Ishlash-ishlamasligi tekshirilgandan so’ng naryadning 3-jadvali rasmiylashti-rilib,
brigada qayta ishlashga ijozat beriladi.
Ish farmoyish bo’yicha bajarilayotgan bo’lsa, brigadaga qayta ishlashga ijozat berish
uchun yangi farmoyish beriladi.
10. KOMMUTASION APPARATLAR VA KOMPLEKT TAQSIMLOVCHI
USKUNALAR
10.1.Uzoqdan boshqariladigan kommutasion apparatlarda brigadani ishlashga ijozat
berishdan oldin:
yordamchi elektr zanjirlari (boshqaruv, signalizasiya, isitich va boshqalar) va
yuritmalarning kuch zanjirlari elektr tarmog’idan uchirilishi shart.
Uchirgich baklari va havo yuboruvchi quvurlardagi zadvijkalar yopilishi va ulardagi
havo atmosferaga chiqarib yuborilishi, bunda havo chiqaruvchi probka-lar (klapanlar)
ochiq holda qoldirilishi shart.
uchirgichlarni elektr tarmog’iga ulovchi yuki yoki ulovchi prujinalar ishsiz holatga
keltirilishi shart.
uzoqdan boshqariladigan kommutasion apparatlarning kalitlariga «YOqilmasin!
Odamlar
ishlamoqda!»,
yopilgan
zadvijkalarga
esa
«Ochilmasin! Odamlar
ishlamoqda!» degan shiorlar osib qo’yilishi shart.
10.2. Kommutasion apparatlarni sozlash va tartibga solish mobaynida sinab ko’rish
uchun privodlarning yordamchi kuch zanjirlarini vaqtinchalik ulash, shunnngdek
uchirgichga va yuritmasiga havo yuborishga ruxsat beriladi. Bunda «YOqilmasin!
Odamlar ishlamokda!» va «Ochilmasin! Odamlar ishlamokda!» degan shiorlar olib
qo’yiladi.
Kommutasion apparatlarni sinab ko’rish uchun uzoqdan boshqarib yoqish va o’chirishni
navbatchi xodim ruxsati bilan sozlash va tartibga solishni ba-jaruvchi ishchi amalga
oshirishi mumkin.
Mahalliy navbatchisi bo’lmagan elektr uskunalarida bunday ruxsatnoma talab
qilinmaydi.
Kommutasion apparatlarning ishlashi sinab ko’rilgandan keyin, navbatchi yoki ishboshi
tarafidan ishni davom ettirish zarur bo’lsa (apparatni uzoqdan boshqarib o’chirib
yoqqan shaxslar uchun) 10.1.banddagi talablar bajarilishi shart.
10.3. Ishchi bosim osgida bo’lgan havoga faqat sinash va sozlash ishlari
bajarilayotganda (dempferlar ishlashini tartibga solish, tebranish grafigini olish, o’lchov
asboblarining simlarini ulash yoki bo’shatib ajratish, havo siljiyotgan joyni aniqlash va
sh.o’. ishlar uchun) ko’tarilishga ruxsat etiladi.
Ishchi bosim osgida turgan va havo bilan to’ldiriladigan uzgichli o’chirilgan havo
o’chirgichlariga ko’tarilish man qilinadi,
10.4. Havo o’chirgichlarini nam o’tkazmaslik qobiliyatini (zichligini) tekshirish, kam
bosim osgida, zavod (korxona) yuriqnomasiga muvofiq bajarilishi zarur.
10.5. Sinash va sozlash uchun havo o’chirgichlariga ko’tarilishdan oldin:
boshqaruv zanjirlarini o’chirish;
mahalliy boshqaruv tugmachasi va ishga tushirish klapanlari blokirovka qilinishi
(masalan, havo o’tkazuvchi trubkalarni uzish, shkaflarni yopish va sh.o’.) yoki ishboshi
ko’rsatmasiga asosan o’chirgich bilan o’chirish-yoqishni bajaradigan aniq bir ishchini
o’chirgichda ishlashiga ijozat beruvchi yuriqnoma olgan brigada a’zosini o’chirgich
oldiga qo’yish zarur.
Bosim osgida bo’lgan havo o’chirgichlarida odamlar bo’lgan paytda boshqarish va
taqsimlovchi shkaflarda hamma ishlar to’xtatilishi shart.
10.6. O’chirgnchlarni tekshirish, sozlash va sinash paytida o’chirish va yoqish vaqtida
xodimlarni havo o’chirgichlari yaqinida turishlari man qilinadi. Sinash va sozlash
ishlarini bajaruvchi ishboshi (yoki u tomonidan tayinlangan brigada a’zosi) havo
o’chirgichini ulash va o’chirish uchun og’zaki buyruqni, brigada a’zolari uchirgich
oldidan pana joyga yoki xavfsiz masofaga chiqarilgandan keyingina, berishi shart.
10.7. Xodimlarni havo yiguvchi idishlar ichiga tushib bajarishi bilan bog’liq, ishlarga
ijozat berishda, quyidagilarga rioya qilish zarur:
havo yuborilishi mumkin bo’lgan quvurlarning zadvijkalari yopilib, kalit bilan
qulflanishi va zadvijkalarga «Ochilmasin! Odamlar ishlamoqda!» degan shiorlar osilishi
kerak;
Havo yig’uvchi idish ichidagi bosim ostida bo’lgan havoni tashqariga chikarilib, havo
chiqaruvchi probkalar (klapanlar) ochiq holda qoldirilishi shart;
Havo yig’uvchi idishdan havo yuboruvchi quvur ajratilishi va unga qopqoq (zaglushka)
qo’yilishi shart.
10.8. Havo yiguvchi idishlar va o’chirgich baklaridagi bosimni o’lchovchi
manometrlarning nol ko’rsatishi
g
ulardagi havo bosim ostida emasligini bildirmaydi.
Baklar va havo yig’uvchi idishlarni ichiga tushish uchun mo’ljallangan teshik
qopqog’idagi gayka va boltlarini bo’shatib ochishdan oldin undagi bosim ostida bo’lgan
havoni havo chiqaruvchi probkalar (klapanlar) yoki zadvijkalar ochiqligiga va
haqiqatdan ham havo yo’q ekanligiga qarab ishonch hosil qilish zarur.
Sig’imga tushish uchun mo’ljallangan qopqoqni gayka va boltlari burab
mahkamlangandan keyingina, havo chiqarish probkalarini (klapanlarni) yoki zad-
vijkalarni berkitish mumkin.
10.9. Komplekt taqsimlovchi uskunalarni shkaflari bo’linmasida ishlanganda, uskunalar
joylashtirilgan aravacha tashqariga tortib chiqarilib, kuchlanish ostida qolgan tok
o’gkazuvchi qismlar bo’linmasidagi temir to’siq berkitilib qulflanishi va «Tuxta!
Kuchlanish!» degan shior osilishi zarur,
Ishlashga mo’ljallangan bo’linmaga esa «SHu yerda ishlang!» degan shior osiladi,
10.10. Komplekt taqsimlovchi uskunalarni tashqarisida, ammo unga ulangan
uskunalarda yoki undan chiqadigan havo va kabel tarmog’ida ishlanganda o’chirgich
joylashtirnlgan aravacha shkafdan tashqariga tortib chiqarilishi, shkaf ichidagi temir
tusiq yoki
shkaf eshikchasi berkitilib, kulflanishi va unga «Ulanmasin! odamlar
ishlamoqda!» yoki «Ulanmasin! Tarmoqda ish ketmoqda!» degan shior osilishi kerak.
Bunda quyidagilarga ruxsat beriladi:
yega ulagich pichoqlari bilan uchirgich joylashtirilgan aravacha orasida blokirovka
bo’lsa, aravachani kontrol (nazorat) holatnga keltirish yega ulagich pichoklari
ulanganidan so’ng bajariladi;
komplekt taqsimlovchi uskuna shkaflarida bunday blokirovka yoki yega ulagich
pichoqlari bo’lmasa aravachani kontrol (nazorat) holati bilan shkafdan chi-qarilgan
holatdagi oraliqqa o’rnatish, shkaf qulflanishi sharti bilan bajariladi.
Ushbu shkafga ulangan tarmoqda yega ulagich bor yoki yo’qligidan qatiy nazar
aravacha oraliq holatda o’rnatilishi mumkin.
Elektr uzatish tarmog’ida ishlash zarur bo’lsa, komplekt taqsimlovchi uskunaning
shkafiga o’rnatiladngan yega ulagichni ulashda 5.6.1. band talablarkni hisobga olish
zarur.
10.11. Komplekt taqsimlovchi uskunalarda o’chirgichlar o’rnatilgan aravachani
sinashga, boshqaruv va raleli himoyasi zanjirlarida ish olib borish uchun kontrol
(nazorat) holatiga, komplekt taqsimlovchi uskunalardan tashqaridagi elektr uzatish
tarmoqlari va kabel tarmoqlarda yoki uni ulangan uskunalarda, elekgrodvigatallar orqali
ulangan mexanizmlarda ish bajarilmaydigan yoki komplekt taqsimlovchi uskuna shkafi
ichida yega ulagich o’rnatilgan taqdirda qo’yish mumkin.
11. TOK TRANSFORMATORLARI, ELEKTRODAM QOZONLAR,
ELEKTROFILTRLAR.
11.1. TOK TRANSFORMATORLARI.
11.1.1. Tok transformatorlarini ikkilamchi cho’lg’amlariga ulangan zanjirlar-ni
(simlarni) uzish man qilinadi.
Agarda bu zanjirlarni uzish zaruriyati tug’ilgan taqdirda, avval uzish kerak bo’lgan
yerdan oldinroq joyga (tok transformatori tarafga qarab) tok transformatori tomonini
maxsus ulagich bilan qisqacha tutashtirib qo’yilishi shart. Maxsus ulagich bilan qisqa
tutashtirishni bajarayotganda dastasi izo-lyasiyalangan asbobdan foydalanish zarur,
11.1.2. Tok transformatorlarida yoki uning ikkilamchi chulg’amlariga ulangan
zanjirlarda ish bajarilganda quyidagi ehtiyotkorlik choralariga rioya qilish talab qilinadi:
tok transformatorlarini ikkilamchi chulg’ami, unga ulanishi kerak bo’lgan zanjirlardagi
montaj ishlari tamom bo’lgunga qadar, qisqa tutaiggirib qo’yi-lishi shart. Montaj
qilingan zanjirlari tok transformatorlarini ikkilamchi chulg’amiga ulangandan keyin
qisqa tutashtirgich yaqinroqdagi qisqichlar iygimiga ko’chirilishn va u faqat hamma
montaj ishlari batamom bitnrilib, montaj qilingan zanjirlarni tug’ri ulanganligini
tekshirib chiqilgandan keyingina olib tashlanishi zarur;
tok transformatorlarini ikkilamchi cho’lg’amiga o’lchov asboblari ulangandan
keyingina, uni birlamchi cho’lg’amiga qutblarni tekshirish uchun impuls beriladi.
Tok transformatorlarinn birlamchi cho’lg’amini montaj va kavsharlash ishlarini bajarish
uchun tok o’tkazuvchi sifatida qo’llash qat’iyan man qilinadi,
12. AKKUMULYATOR BATAREYASI
12.1. Akkumulyator batareyasi joylashgan xona har doim qulflangan bo’lishi kerak.
Ushbu xonani ko’zdan kechnruvchi va unda ishlovchi shaxslarga kalit umumiy tartibga
muvofiq beriladi.
12.2. Akkumulyator xonasida chekish
g
u yega alanga bilan kirish, alanga bershpi
mumkin bo’lgan elektr isitish asbobi, apparat va instrumentlardan foydalanish man
etiladi (ushbu banddan mustasno sifatida 12.11. bandga qarang).
Akkumulyator xonasining eshiklarida «Akkumulyator xonasi» «YOng’indan xavfli»,
«CHekish man qilinadi» degan shiorlar yozilishi yoki GOST 12.4.026-76 muvofiq,
ochiq olovdan foydalanishni va chekishni man qiduvchi xavfsizlik belgilari osib
qo’yilishi kerak.
12.3. Uzluksiz shamollatish uskunasi bo’lgan akkumulyator xonasida, shamollatish
uskunasi zaryad qilish oldidan yoqishi va zaryadlash tamom bo’lgandan keyin kamida
1,5 soat o’tgandan keyin, hosil bo’lgan gaz to’la chiqarib yuborilgandan so’ng
to’xtatilishi kerak.
12.4.Har bir akkumulyator xonasida:
elektrolit tayyorlash va uni idishlarga qo’yishga mo’ljallangan 1,5-2 litr hajmli
tumshuqli shisha yoki chinni bandli idishcha (yoki obdasta);
kislotali batareya uchun ichimlik sodasining neytrallashtiruvchi eritmasi va ishqorli
batareya uchun bor kislotasi yoki sirka essensiyasi bo’lishi shart.
12.5. Ichida elektrolit, distillangan suv va neytrallashtiruvchi eritmasi bo’lgan barcha
idishlarda suyukdik nomlarini ko’rsatuvchi yozuv bo’lishi shart.
12.6. Kislota, og’zi zich yopiladigan tiqin bilan berkitilgan shisha idishlarda saqlanishi
va suyuqlik nomi yozilgan yoriq bilan jihozlangan bo’lishi zarur.
Batareyalarni ekspluatasiya qilishga mo’ljallangan, ichida kislota suyuqligi bo’lgan
idishlar va bo’sh idishlar akkumulyator batareyasiga tegishli alohida xonada saqlanishi
zarur. Idishlar polda maxsus korzinaga yoki yog’och yashiklarga solib saqdanishi kerak.
12.7. Kislota, ishqor va qo’rg’oshin bilan bog’lik ishlarda maxsus o’qitilib
g
o’rgatilgan
odamlar ishlashi kerak,
12.8. Ichida kislota va ishqor bo’lgan shisha idishlarni ikki ishchi tashishi kerak. SHisha
idishlar korzinasi bilan birgalikda dastakli maxsus yog’och yashiklarda yoki o’rtasida
chuqurchasi bor, atrofi yog’och katak bilan o’ralgan va shisha idishni 2/3 qismi
joylashishi zarur bo’lgan (korzina bilan birgalikda) maxsus zambilda tashilishi kerak.
12.9, Elektrolit tayyorlashda kislotani, ichida distillangan suv bo’lgan issiqqa chidamli
yoki chinni idishga asta sekin (eritmani tez qizishini oldini olish maqsadida) ingichka
qilib jildirlatib quyish kerak. Bunda elektrolitni har doim tayoqcha yoki shisha trubka
yoxud kislotaga chidamli plastmassadan yasalgan qorgich bilan aralashtirib turish
kerak.
Kislotaga suv quyib, elektrolit tayyorlash man etiladi. Tayyor elektrolitga suv qo’shish
mumkin.
12.10. Kislota va ishqor bilan ishlaganda (dag’al jun matodan-kislota uchun yoki
paxtadan tayyorlangan-ishqor uchun) kostyum, rezinali etik (shim ostidan) yoki kalish,
rezinali fartuk, himoya ko’zoynagi va rezinaln qo’lqoplarni kiyish zarur.
Uyuvchi ishqorlarni bo’laklari oldin qop-qanorga o’rab, maxsus ajratilgan joylarda
maydalanishi zarur.
12.11. Akkumulyator xonalarida plastinalarni kavsharlash ishlarini bajarishga quyidagi
sharoitlarda ruxsat etiladi:
- zaryadlash tamom bo’lganiga 2 soatdan ortiq vaqt o’tgandan keyin kavsharlashga
ruxsat etiladi. Doimiy zaryadlanish tartibida ishlovchi batareyalarda kavsharlash
ishlarini ish boshlashdan 2 soat ilgari zaryadsizlantirish (razryadlash) tartibiga
o’tkazilishi shart;
- ish boshlashdan oldin xona 2 soat davomida shamolatilishi zarur;
- kavsharlash paytida xona to’xtovsiz shamolatib turilishi kerak;
- kavsharlanayotgan joy boshqa batareyalardan o’tga chidamli shchitlar bilan to’silishi
kerak;
- qo’rg’oshin yoki uning brikmalari ta’siridan zaharlanishni oldini olish uchun maxsus
ehtiyotkorlik choralari ko’rilishi va akkumlyator batareyalarni ekspluatasiya qilish va
ta’mirlash yo’riqnomasiga muvofiq ish tartibi belgilanishi kerak;
- ishlar naryad bilan bajarilishi zarur.
| 