| Vodorod ko’rsatkich (rN). Yuqoridagi kichik sonlarni ishlatish noqulay bo’lganligi uchun, ionlar konsentrasiyalari o’nlik logarifmining teskari manfiy qiymati ishlatiladi va rN bilan belgilanadi, rN ko’pincha vodorod ko’rsatgich deb ataladi.
Masalan: bo’lsa, u holda bo’ladi, bu muhit ishqoriy bo’ladi. Neytral muhit bo’lsa bo’ladi, bu eritmaning muhiti kislotalidir. bo’lsa bo’ladi, bu muhit ishqoriy bo’ladi.
Biror eritmada rNq5 bo’lsa rONq9 bo’ladi.
Eritmalarni, umuman kimyoviy reaksiyalarni o’rganishda reaksiya muhiti, ya’ni rN katta ahamiyatga ega.
Eritmalarning vodorod ko’rsatgichi (rN) odatda indikator yordami bilan aniqlanadi.
Tuzlar gidrolizi. Agar erituvchi suv bo’lsa, erigan moddalar bilan suv orasida almashinuv reaksiyalari sodir bo’ladi va moddalar parchalanadi.
Bu jarayon gidroliz deb ataladi. Bunda erigan modda molekulasi parchalanib, suv ionlari bilan, ya’ni yo bilan yoki ham bilan, ham bilan reaksiyaga kirishadi, buning natijasida molekulalar bilan suv ionlari orasidagi muvozanat buzilib, suvning dissosilanishi ancha davom etadi.
Tuzning ionlari suvning ionlari bilan biriksa, eritma suvning ionlari konsentrasiyasidan oshib ketadi. Eritma ishqoriy muhitga ega bo’ladi.
Agar, aksincha bo’lsa, eritmaning muhiti kislotali bo’lib qoladi. Ba’zi tuzlar borki, umuman gidrolizlanmaydi va suv bilan reaksiyaga kirishmaydi.
Tuz ionlari bilan suv orasida bo’ladigan, odatda kuchsiz elektrolit (kuchsiz kislota, kuchsiz asos va asosli yoki kislotali tuz) hosil bo’lishiga olib keladigan o’zaro ta’sir tuzlar gidrolizi deb ataladi. Gidroliz natijasida suvning dissosilanish muvozanati o’ng tomonga siljiydi:
Tuzlarning qanday tipda gidrolizlanishi ularni hosil qilgan kislota bilan asosning kuchiga bog’liq bo’ladi.
Kuchsiz kislota va kuchli asosdan hosil bo’lgan tuz suvda gidrolizlanadi, eritma ishqoriy xossaga ega bo’ladi
bu yerda suvning ionlari bilan birikmaydi. NaOH kuchli elektrolit hosil bo’lishi kerak edi, lekin u eritmada hamisha ionlar holida bo’ladi. Ammo tuzning asetat ioni suvning ionlari bilan birikadi.
bu kuchsiz kislotadir u oz dissosilanadi. Natijada eritmadagi ionlari ionlaridan ortiq bo’lgani uchun eritma muhiti ishqoriy bo’ladi:
gidrolizining molekulyar tenglamasi :
ionli tenglamasi
bu tenglamalardan ortiqcha borligi, muhitning esa ishqoriy bo’lishi ko’rinib turibdi.
2. Kuchli kislota va kuchsiz asos dan hosil bo’lgan tuz gidrolizlanadi, eritma muhiti kislotali bo’ladi.
ionli tenglamasi
Kuchsiz kislota va kuchsiz asosdan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizlanadi. Bunda eritma muhiti kislotaning yoki asosning bir oz kuchliligiga qarab kuchsiz kislotali yoki kuchsiz ishqoriy bo’ladi. Agar kislota va asosli dissosilanish darajasi teng bo’lsa eritma muhiti neytral bo’ladi.
ionli tenglamasi
4. Kuchli kislota va kuchli asosdan hosil bo’lgan tuzlar gidrolizga uchramaydi.
|
