Mövzu 3.
Dəniz nəqliyyatı, onun yaranması və inkişafı.
Ümumi halda gəmi termini altında insan üçün ənənəvi olaraq uyğunlaşmamış fəzada -
su, hava, kosmos və ya başqasında yük və sərnişinlərin daşınması üçün olan istənilən nəqliyyat
vasitəsi başa düşülür. Dənizdə gəmilərin toqquşmasının qarşısını alan beynəlxalq
Qaydalara
görə «gəmi» sözü bütün üzən vasitələrə, o cümlədən «subasmayan» gəmilərə (məsələn, hava
yastığı üzərində olanlar, ekranolyotlar və s.) və suda yerdəyişmə vasitəsi kimi istifadə edilən və
ya edilə bilən hidrotəyyarələrə də aid edilir.
Təxminən 4000 il b.e.ə.
adamlar tir, qamış və ya papirusları bir - birinə bağlayıb sal
düzəltməyi öyrənmişdilər. B.e.ə. 3000 -ci illərdə bir - birinə bərkidilmiş ağac parçalarından
gəmilər qayırmağa başladılar. İlk zamanlar qayıq və sallar axınla uzun ağaclar və avarların
köməyi ilə hərəkət etdirilirdilər. Daha sonra yelkənlərdən istifadə etməyə başladılar.
Qədim Misirdə b.e.ə. 5300 - 3500 - cü illərdə papirusdan aypara şəkilli geniş, suya az
oturan dibi hamar avarlı qayıqlar düzəldirdilər.
B.e.ə. 4000 - ci illərdə Misirdə (akasiya və ya əncir ağacından olan) gödək
taxta
parçalarından ilk ağac gəmilər (maksimal uzunluğu 25 - 30 m, eni 3,5 - 4 m) qayırılmağa
başladılar. Belə gəmilərin dor ağacına düzbucaqlı yelkən bağlanılır, yan tərəfiərinə isə bir sıra
avar kürəyi qoyulurdu.
B.e.ə. 2000 - ci illərdə gəmi tikintisində Livan sidr ağacından istifadə etməyə başladılar.
Bu cür gəmilərin ölçüsü: uzunluğu 30 - 40 m, eni isə 4 - 6,5 m olurdu. Gəminin dal tərəfindən iki
sükan kürəyi yerləşdirilirdi.
Qədim Finikiyada b.e.ə. 3000 - 1000 - ci illərdə alçaq bortlu, hündür burunlu. düzbucaqh
yelkəni, avar kürəkləri və göyərtəsi olan böyük dəniz gəmiləri tikirdilər. İlk dəfə burada hərbi və
ticarət gəmilərini fərqləndirməyə başladılar. Gəmilərin ən çox uzunluğu 30 - 32 m. eni 4 - 5 m
təşkil edirdi. Həmçinin balıqçı gəmiləri də burada meydana çıxdı.
Qədim Yunanıstanda b.e.ə. VIII - VII əsrlərdə ağac gəmilər tikilirdi. Bu gəmilərin
tikintisində palıd, akasiya, şam və fıstıq ağaclarından istifadə edirdilər. Gəminin sualtı hissəsini
sudan qorumaq üçün qətranlayır, qurğuşun lövhələrlə örtür, bütün gövdəyə isə piy sürtürdülər.
Belə gəmilərdə (boş gəminin dəyänətliliyini saxlamaq üçün)
ballast kimi qumdan, dalğalardan
mühafizə üçün isə kətan falşbortlardan (
falşbort - gəmidə göyərtə hasarı) istifadə edirdilər.
Qədim Yunanıstanda ticarət gəmiləri uzunluğu 20 - 25 m, eni 7 - 8 m , yük götürmə
qabiliyyəti 800 - 1000 t, 1 - 2 dorlu, düzbucaqlı və ya trapesiya şəkilli yelkənli, iki sükan kürəkli
olurdular. B.e.ə. V əsrdə Afinada atların daşınması üçün xüsusi gəmilər tikirdilər.
Qədim Yunanıstanda hərbi gəmilər avar kürəkləri sıralarının sayına görə:
monera, diyera,
