VAHİD NƏQLİYYAT SİSTEMİ. NƏQLİYYAT SİSTEMLƏRİNİN TƏSNİFATI

Download 3,83 Mb. Pdf ko'rish
bet	4/89
Sana	19.11.2023
Hajmi	3,83 Mb.
	#101194
Turi	Mühazirə

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 89

Bog'liq
VNS-mühazirə

VAHİD NƏQLİYYAT SİSTEMİ. NƏQLİYYAT SİSTEMLƏRİNİN TƏSNİFATI
Vahid nəqliyyat sistemi mülkiyyət formasından və tabeçiliyindən asılı olmayaraq qarşılıqlı
əlaqədə olan nəqliyyat növlərinin məcmusudur. Struktur cəhətdən nəqliyyatı iki alt sistemdən:
ümumi və qeyri - ümumi təyinatlı nəqliyyatdan ibarət təsəvvür etmək olar. Sistemin hər iki
tərəfi dövlət və özəl mülkiyyətdən ibarət ola bilər.
Nəqliyyatı ümumi və qeyri ümumi təyinatlı kimi bölgüdən başqa magistral və qeyri -
magistral olaraq da bölürlər. Bu bölgüdə magistral ümumi, qeyri - magistral isə qeyri ümumi
təyinath nəqliyyatın sinonimi kimi qəbul olunmalıdır.
Nəqliyyat sislemi özündə
dörd elementi - bütün nəqliyyal
növlərinin nəqliyyat şəbəkəsini,
hərəkət
tərkibini,
nəqliyyatın
əmək resurslarını və bütün
nəqliyyat növlərinin idarəetnıə
sistemini birləşdirir.
Vahid
nəqliyyat
sistemi
iqtisadi, texnoloji, texniki. hüquqı
və inzibati - idarəetmə birliyini
nəzərdə lutur.
Vahid nəqliyyat sistemində xalq təsərrüfatı və əhaliyə nəqliyyat xidməti səviyyəsi
göstəriciləri rabitə yollarının uzunluğundan, onların buraxma və daşıma qabiliyyətindən,
nəqliyyat xətlərinin yerləşmə konfiqurasiyasından və başqa amillərdən asılıdır. Bu göstəricilər
yuxan olduqca nəqliyyatm inkişafı daha yüksək hesab olunur. Ayrı - ayrı ölkə və regionların
rabitə yolları ilə təmin olunmasındakı fərq şəbəkənin sıxlığı göstəricisi ilə xarakterizə olunur.
Şəbəkənin sıxlıq göstəricisi onun istismar uzunluğunuıı L
is
ərazinin sahəsinə S olan nisbəti ilə
müəyyən olunıır.
S
L
d
is
s
1000

;
2
1000km
km
Lakin eyni sahəyə malik regionlardan əhalisi çox olanın nəqliyyata ehtiyacı daha çox
olacaqdır. Onda əhalinin H nəqliyyatla təminini xarakterizə edən göstərici aşağıdakı kimi

olacaqdır
H
L
d
is
t
10000

;
adam
km
10000
.
Ərazinin nəqliyyatla təmininin ümumiləşdirilmiş xarakteristikasını alman statistiki E.
Engel təklif etmişdir
SH
L
d
is
e

.
Bununla bərabər əhali və ərazinin eyni olduğu halda
daşımalara olan tələbat istehsal obyektlərinin strukturu, həcmi və yerləşməsindən asılı olaraq
müxtəlif ola bilər. Bu amilləri nəzərə almaq üçün Y.İ. Uspenski Engelin ifadəsinin məxrəcinə
daşımaya təqdim olunan yükün həcmini
Q
daxil edərək təkmilləşdirdi
3
0
HQ
S
L
d
is
u

.
Nəqliyyatın müxtəlif növləri üçün şəbəkənin sıxlığının kompleks göstəricisini təyin etmək
məqsədilə yolların gətirilmiş uzunluğu
g
L , və baxılan regionun məskunlaşmış ərazisinin
sahəsinin S
0
nəzərə alınması təklif olunmuşdur :
3
0
HQ
S
L
d
g
k

təkmilləşdirilmiş örtüyü olan avtomagistral üçün - 0,45;
adi bərk örtüklü avtomobil yolu üçün - 0,15;
çay yolu üçün - 0,25;
magistral qaz kəməri üçün - 0,30;
orta diametrli neft kəməri üçün - 1.
Nəqliyyatın istifadə intensivliyinin nisbi göstəriciləri kimi uyğun olaraq 1000 km
2
sahəyə,
10000 nəfər əhaliyə və 1000 t daşınan məhsula düşən gətirilmiş yük dövriyyəsinin
g
P
qiyməti
qəbul oluna bilər:
Nəqliyyat xidmətinin səviyyəsinin makroiqtisadi göstəricisi olaraq ölkənin 1 manat milli
gəlirinə düşən gətirilmiş yük dövriyyəsinin ton-kilometrlərlə həcmi qəbul oluna bilər.
MG
P
d
g
m


. Burada MG - milli gəlirin miqdarıdır.

Bəzi tədqiqatlara görə Dünya nəqliyyat şəbəkəsinin ümumi uzunluğu 31 mln. kilometr
təşkil edir (dəniz və hava xətləri nəzərə alınmadan), o cümlədən yerüstü nəqlıyyat xətlərinin
ümumi uzunluğu 25 mln. Kilometrdir. Bunlardan avloınobil yolları - 86 %, dəmir yolları 7 %,
bortu kəməri 14 %, gəmiçilik üçün istifadə edilən çay və göllər 3 %-dir.

Download 3,83 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 89

Download 3,83 Mb.

Pdf ko'rish