burada
T
G
– təkərə düşən çəki, N;
T
A
– təkərin yolla kontakt sahəsidir, m
2
. Deformasiya
və təzyiq arasında asılılıq təcrübi
yolla
xüsusi formalı və ölçülü ştampların süxura
sıxılması ilə müəyyən edilir. Təzyiq artdıqca süxurun deformasiyası artır. Təzyiqin
nisbətən kiçik qiymətlərində süxurun deformasiyası yükdən asılı xətti dəyişir. Təzyiqin
sonrakı artımı ilə süxurun sıxılması ilə bərabər sürüşməsi baş verir, deformasiya daha
sürətlə artır. Təzyiqin daha yüksək qiymətlərində sıxıcı ştampın altından süxurun tam
sürüşməsi baş verir, deformasiya qeyri məhdud artır.Təzyiq və deformasiya arasında
asılılığı ifadə etmək üçün aşağıdakı asılılıqdan geniş istifadə edilir:
Ch
q
,
burada
C
və
süxurun tərkibindən, nəmliyindən və təcrübə üçün istifadə edilən
ştampın ölçüsündən asılı
olan parametr;
h
– deformasiyadır.Yumşaq, rütubətli
torpaq
yolda avtomobilin hərəkəti zamanı süxurun sürüşməsi və ya kəsilməsi baş verərsə,
aparan təkərlərin yerində sürüşməsi baş verə bilər. Belə yollarda təkərin yola təzyiqinin
azalması şinin kontakt sahəsindən rütubətin qovulmasının çətinləşdirir, bu isə öz
növbəsində avtomobilin keçicilik qabiliyyətini azaldır. Buna görə də yumşaq, rütubətli
torpaq yollarda aparan təkərlərin yola təzyiqini artırmaq lazımdır. Digər tərəfdən,
təzyiqin artırılması qeyd olunduğu kimi süxurun kəsilməsinə və aparan təkərlərin yerində
fırlanmasına səbəb ola bilər. Süxurun sürüşməyə müqaviməti hissəciklərin ilişmə qüvvəsi
ilə müəyyənləşir, bu isə öz növbəsində suyun kapillyar təsiri və hissəciklər arasında
sürtünmədən asılıdır. Ümumi halda süxurun sürüşmə müqaviməti aşağıdakı kimidir:
z
b
F
f
A
с
T
0
, (26)
burada
0
с
– süxurun hissəcikləri arasında xüsusi ilişmə xarakteristikası;
A – ştampın
sahəsinə bərabər, süxurun sürüşmə sahəsinin ölçüsü;
b
f
– süxurun daxili sürtünmə
əmsalı;
z
F
– ştampa təsir edən normal qüvvədir.(26) ifadəsinin bütün hədlərini
A-ya
bölsək, alarıq:
b
qf
c
0
,
burada
– xüsusi sürüşmə müqaviməti;
q – süxura olan təzyiqdir. Qumlu süxurlar
üçün
8
,
0
...
6
,
0
b
f
;
c
0
= (1...8) kPa.Ştamp süxura
N dərinliyində daxil olarsa, süxurun
sürüşməsi ilə bərabər kənarlarda onun kəsilməsi baş verir. Süxurun kəsilməsi üçün tələb
olunan qüvvə
H
F
k
k
,
burada
k
– xüsusi kəsilmə müqavimətidir, N/m. Yarımgil süxurlar üçün kəsilmə
müqaviməti 1,2...2 kN/m, yarımquru süxurlar üçün 1,5...2,6 kN/m-dir.Təcrübi yolla
müəyyən edilib ki, deformasiya olunan süxurlarda pnevmatik şinlərin diyirlənmə müqavi-
məti sərt təkərin diyirlənmə müqavimətindən 40...70% azdır. Belə ki, pnevmatik şinin
yumşaq süxurda diyirlənməsi zamanı şinin deformasiyası baş verir və təkər süxurla daha
böyük sahədə görüşür. Deformasiya olunan süxurda diyirlənmə müqavimət qüvvəsinin
hesablanması üçün ən çox yayılmış ifadələrdən biri aşağıdakıdır:
3
2
3
2
1
0
/
/
D
р
C
D
р
F
C
F
h
h
f
z
,
burada
1
C
və
2
C
– şinin konstruksiyasından asılı olan təcrübi əmsallardır:
0425
,
0
,
0031
,
0
2
1
C
C
;
h
р
– şinin daxili təzyiqi, MPa;
z
F
– təkərə düşən normal yük,
kN;
D – təkərin xarici diametri, m;
0
– süxurun aparma qabiliyyətidir, MPa. Bu ifadədə
birinci toplanan şinin, ikinci isə – süxurun deformasiyası ilə əlaqədar diyirlənmə
müqavimətlərini göstərir. Sıx süxurlarda
birinci toplanan, yumşaq süxurlarda isə
ikinci
toplanan əsas rol oynayır.
