Trayektoriya kənara çıxması – avt-lin sürət vektorunun verilmiş istiqamətdən kənara
çıxmasıdır. Səmt kənara çıxması isə avt-lin uzununa oxunun hərəkət trayektoriyası
istiqamətindən kənara çıxmasıdır. Buna uyğun olaraq trayektoriya idarə olunması və
dəyanətliyinin şərti olaraq dinamik, ikinci halda isə statik xüsusiyyətlər olduğu qəbul
edilir.Şaquli oxunun uzununa və eninə müstəvilər üzrə səmtləşməsindən asılı olaraq avt-
lin dəyanətliyi uzununa və eninə dəyanətliliyindən asılıdır.Avt-in idarə olunan körpüsü
dinamik sistem olub, elastiki elementlərlə birləşmiş kütlələrə: şinlər, ressorlar və sükan
dartqılarına malikdir.Qeyri-asılı körpüdə şaquli-eninə müstəvidə bir növü rəqslər-asqının
kinematikası ilə müəyyən olunan rəqslər mümkündür. Dinamik sistemin
xarakteristikalarından biri də məxsusi rəqslər tezliyidir.
𝜔𝜑 = √𝐶𝜑/𝐽
w
𝜔𝜑
- məxsusi rəqslər tezliyi, rodson; C𝜑 – gətirilmiş bucaq sərtliyi əmsalı; J
w
– körpünün
kütlə mərkəzindən keçən oxa nəzərən ətalət momentidir.Təkərlərin dönmə oxlarına
nəzərən məxsusi rəqsələr tezliyi (1.106) ifadəsinə görə təyin oluna bilər. Körpünün
şaquli və üfüqi müstəvilərdə bucaq rəqsləri qarşılıqlı əlaqəlidir. Bu əlaqə təkərlərin
qiroskopik effekti ilə bağlıdır.İdarə olunan avtomobillərin avtorəqsləri – Dinamik sistemə
(şimmi ) xarici həyəcanlandırıcı qüvvə təsir edərsə sistemdə məcburi rəqslər yaranar.
Avto rəqsli və ya öz-özünə həyəcanlanan sistemlərdə xarici həyəcanlandırıcı təsirin dövri
olması üçün sistemdə rəqslər olmalıdır. Avto rəqsli sistemdə rəqslər yaranmazsa xarici
həyəcanlandırıcı təsir sabit qalır. Avto-in yana sürüşməsinin aşmadan daha tez baş
verməsi üçün 𝜂
B
– avt-lin kütlə mərkəzinin hündürlüyündən və koleyanın ölçüsündən
asılı olduğundan layihələndirmə zamanı hündürlüyü azaltmaq, koleyanı isə artırmaq
lazımdır. Cədvəl 1.11-də müxtəlif avt-llər üçün yan dəyanətliyin xarakterik göstəricilər
verilmişdir.
Artan yan dəyanətlilik göstəriciləri
cədvəl
1.11
Avtomobilin tipi
𝜂
B
𝛽
o
dəng
Minik avt-ləri
0,9-1,2
42....50
Yük avt-ləri
0,55-0,8
29....40
Avtobuslar
0,50-0,65
27....72
ANV-in yana aşma şərtinə görə kritik sürəti aşağıdakı ifadə ilə hesablanır:
K
inu
= √
𝐵𝑅
ℎ𝑔
𝑔
+
ℎℎ𝑀𝑚𝑘
0,5𝐾𝑟𝑆𝑟𝐵𝑟2
+
ℎ2𝑠𝑚𝑘
0,5𝑆𝑟𝐵2
+
𝑚𝛿
𝑆ş𝛿
K
r
= rassorların yan istiqamətdə buzluması zaman şərtliyin artmasını nəzərə alan
əmsaldır. K
r
= 1,05....1,5 S
r
bir bortun ressorlarının sərtliyi.B
r
– bir oxun ressorları
arasındakı məsafə.S
s
– bir bortun şinlərinin cəm radial sərtliyi.m
k
– ressorüstü kütlədir.
m – qolunun azalması nəticəsində müasir ANV-in kritik sürəti 3.....10% azalır, dönmə
radiusu isə 5....10% artır. V
o
𝜑 = √𝑔𝑅𝜑 – kritik sürət
|
