müstəvi ilə
N qüvvəsi arasındakı bucaq; γ
ağırlıq qüvvəsi ilə
N qüvvəsi arasındakı
bucaqdır.
Qüvvələr sxemindən
a
y
G
F
tg
/
g
j
y
/
yazmaq olar.
0
olduqda aşma baş vermir;
0
olduqda aşma baş verir;
0
olduqda isə avtomobil aşmağa başlayır.
Şək.30, a)-dakı sxemdən
,
bu halda
A nöqtəsinə nəzərən aşmaya
başlama şərti
0
olar.
Şək.30, b)-dəki sxemdən
alarıq.
A nöqtəsinə nəzərən aşmaya başlama
şərtini
0
kimi yaza bilərik.
β
bucağını müsbət qəbul edərək, ətalət qüvvəsinin yaratdığı momentin ağırlıq
qüvvəsinin yaratdığı momentin əksinə yönəldiyi hal üçün aşmasız hərəkət şərtini
aşağıdakı kimi yaza bilərik:
0
)
(
tg
tg
. (20)
Avtomobilin sürüşməyə başlaması
yamac istiqamətdə təsir edən qüvvənin
dayaq səthinə ilişmə qüvvəsinə bərabər olduğu halda baş verir (şək.30, a):
)
cos
(
sin
N
N
;
tg
.
Avtomobilin sürüşməsiz hərəkət şərti:
)
(
tg
(21)
kimi yazıla bilər.Avtomobilin hər yana sürüşməsi onun aşmasına
dəyanətliyin itməsinin
ən ağır halına təsadüf etmədiyi üçün, avtomobil layihələndirilərkən çalışmaq lazımdır ki,
dəyanətliyin itməsi sürüşmə ilə başlasın. (20) və (21) ifadələrini tutuşduraraq yəqin
etmək olar ki, bu hal
0
tg
halında ödənir. Şək. 30-a əsasən:
g
h
В
tg
2
/
0
yazmaq olar. Burada
β
0
eninə dəyanətlik bucağı,
0
tg
isə eninə dəyanətlik əmsalı (
) adlanır. Deməli,
0
tg
.
Avtomobilin yana sürüşməsinin aşmadan daha tez baş verməsi üçün
olmalıdır.
avtomobilin kütlə mərkəzinin hündürlüyündən və koleyanın ölçüsündən asılı
olduğundan, layihələndirmə zamanı hündürlüyü azaltmaq, koleyanı isə artırmaq lazımdır.
Cədvəl 6-da müxtəlif avtomobillər üçün yan dəyanətliyin xarakterik göstəriciləri
verilmişdir.
AVTOMOBİLLƏRİN YAN DƏYANƏTLİK GÖSTƏRİCİLƏRİ
Cədvəl 6
Avtomobilin tipi
0
, dərəcə
Minik avtomobilləri
0,9
1,2
42
50
Yük avtomobilləri
0,55
0,8
29
40
Avtobuslar
0,50
0,65
27
28
Kuzovun yana əyilməsi avtomobilin yan dəyanətliyinə ciddi təsir göstərir. Yan
dəyanətliyə təsir göstərən əsas konstruktiv parametrlər yana meyllənmə çiyini və
asqının bucaq sərtliyidir. Bucaq sərtliyini artırmaq üçün asqılara stabilizator əlavə edilir.
Stabilizator yana meyllənməni 20...40% azaldır.Adətən qoşqunun dəyanətliyi
avtomobilin dəyanətliyindən pis olduğundan, qoşqulu avtomobilin dəyanətliyi
qoşqunun dəyanətliyi ilə müəyyən olunur.
