ularning egallagan o‘rinlari
Test va baho
Sportchilar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1-test (x)
14
15
20
25
21
19
18
17
19
22
2-test (y)
15
16
21
25
24
21
19
18
22
19
3-test
(z)
17
15
22
24
23
24
23
20
20
17
1 testrangi
10
9
4
1
3
5,5
7
8
5,5
2
2 test rangi
10
9
4,5
1
2
4,5
6,5
8
3
6,5
3 test rangi
8,5
10
5
1,5
3,5
1,5
3,5
6,5
6,5
8,5
Ranglar
y ig ‘indisi
28,5
28
13,5
3,5
8,5
11,5
17
22,5
15
17
Guruhdagi o ‘mi
10
9
4
1
2
3
6-7
8
5
6-7
b)
T - shkala bo‘yicha hisoblanganda 10 nafar sportchi
ko‘rsatkichlari bo‘yicha egallagan o‘rinlarini hisoblash. Buning
uchun avval quyidagi jadvallardan foydalanib standart og‘ish
qiymatlarini hisoblaymiz.
75
4.3-jadval
.Ns
X t
1 X
1
1.
14
-5
25
2.
15
-4
16
3.
20
1
1
4.
25
6
36
5.
21
2
4
6.
19
0
0
7.
18
-1
1
8.
17
-2
4
9.
19
0
0
10.
22
3
9
Jami
190
-
96
—
190
X = —— = -— = 19
n
10
Ikkinchi y o‘zgaruvchi uchun xuddi 4.3-jadvaldagi singari
hisoblashlami bajarishni siz aziz o ‘quvchilarga mustaqil bajarish
uchun qoldiramiz. Javobni tekshirish uchun esa
- = | > =
2 0 0 =20
n
10
_
va z = j = i _ = 205 _
2 0
5
natijalami keltirish bilan
n
10
76
Birinchi, ikkinchi va uchinchi testlar uchun T-shkala
Tx =50 + 10- —-----formula yordamida hisoblanadi:
r ; =50 + 10 ^ 1 ^ = 50 + 1 0 ^ ^ = 33,86.
^
3,09
Tl =50 + 10 . ^ 1 ^ = 50 + 1 0 ^ —- = 53,23
<
tx
3,09
T]a = 50 + 1 0 - i Z f =
5 0
+
1
0
=
5 9
6 8
c t x
3,09
Tl = 50 + 1 0 -^ —^ = 50 + 10
- 2 ^ ~ 2 0 , 5
= 58,13
3,07
Qolganlarini mustaqil hisoblang.
7;1=50
+
10
- ^ ^ =
50
+
10
- ^ ^ =
33,69
3,06
77
T2 = 50 + 10-——— = 50 + 10-16—
-3 9 ,6 5
o',
3,06
r v10= 50 +
1 0
- ^ - ^ = 50 +
1 0 - 19
- 2 0
= 46,74
3,06
z -~r
2 4 - 2 0 5
r
6
= 50 +
1 0
—j-
= 50 +
1 0
-
- ’ - = 61,39
3,07
Natijalaringizni jadval bilan tekshiring.
4.3-jadval
T-shkala bo‘yicha hisoblanganda sportchilarning
egallagan o ‘rinlari
Test va
baho
Sportchilar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
33,86
37,09
53,23
69,36
56,45
50,00
46,77
43,55 50,00 59,68
2
33,69
36,95
53,26
66,31
63,05
53,26
46,74
43,48 56,52 46,74
3
38,61
32,11
54,88
61,39
58,13
61,39
58,13
48,37 48,37 38,61
B ah o lar
y ig ‘indisi
106,2
106,2
161,4
197,1
177,6
164,6
151,6
135,4 154,9 145,0
G u ru h d a g i
o ‘rn i
9-10
9-10
4
1
2
3
6
8
5
7
d) MJTILSh bo‘yicha sportchilar natijalarini baholash.
Birinchi, ikkinchi va uchinchi testlar uchun MJTIL - shkala
bo‘yicha baholash (4.4) formula yordamida hisoblanadi.
78
>K=
100
f
\
V
*^max
*^min /
=
100
-
v
2 5 -1 4
)K
5
=
1 0 0
^
A
t
^max"*/
JC
—X
■
\
max
min /
=
100
-
1
-
2 5 - 2 1 '
I
2 5 -1 4 .
= 63,6
* ; = i o o .
V
y max
y min J
=
1 0 0
-
1
-
2 5 - 2 4
2 5 -1 5
= 90
r ? = i o o -
r
\
J
^m ax
~ i
z
—
z
\
max
min
J
=
100
-
'
2 4 - 2 3 N
2 4 - 1 5 ,
= 88,9
^c!=ioo
f
^
}
* m a x
- X ,
X
— X
V
max
min 7
=
1 00
-
1
-
2 5 - 1 9 '
2 5 -1 4
= 45,5
r ! = io o -
r
\
z
— z
Y
______max_____
i_
z
— z
.
\
max
min /
=
100
-
1
-
2 4 - 2 2 '
v
2 4 -1 5
= 77,8
f
1
y m ax
3 ^/
y max
y min J
r ! = i o o
i — 5max. z, L 100,
Z
— Z ■
I
\
max
m m /
2 4 -2 0
2 4 -1 5
= 55,6
Qolganlarini mustaqil hisoblang. Natijalaringizni jadval bilan
tekshiring.
79
4.4-jadval
MJTIL shkalasi bo‘yicha hisoblanganda sportchilar
egallagan o‘rinlari
Test va baho
S portchilar
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
0
9,1
54,5 100,0 63,6
45,5
36,4
27,3
45,5
72,7
2
0
10,0 60,0 100,0 90,0
60,0
40,0
30,0
70,0
40,0
3
22,2
0
77,8 100,0 88,9 100,0 88,9
55,6
55,6
22,2
Baholar
y ig ‘indisi
22,2 19,1 192,3 300,0 242,5 205,5 165,3 112,8 171,0 134,9
Guruhdagi o ‘rni
9
10
4
1
2
3
6
8
5
7
4.5-jadval
Uchta shkala bo‘yicha baholanganda baholar
yig‘indisi va sportchilar egallagan o‘rni
Sportchi t.r.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Ranglar
shkalasi
Ranglar
yig‘indisi
28,5
28
13,5
4,5
8,5
11,5
17
22,5
15
17
Guruhdagi
o‘mi
10
9
5
1
2
3
6-7
8
4
6-7
T-shkala
Baholar
yig‘indisi
106,2 106,2 161,4 197,1 177,6 164,6 151,6 135,4 154,9 145,0
Guruhdagi
o‘mi
9-10 9-10
4
1
2
3
6
8
5
7
MJTI
shkalasi
Baholar
yig'indisi
22,2
19,1
192,3 300,0 242,5 205,5 165,3 112,8 171,0 134,9
Guruhdagi
o‘mi
9
10
4
1
2
3
6
8
5
7
80
Shunday qilib, uchta testda ishtirok etgan 10 nafar sportchining
ko‘rsatgan natijalari orasida eng kuchli (tartib raqami 4, 5 va 6)
sportchilaming natijalarini baholashda uchala shkala bo‘yicha
ham, mos ravishda, birinchi, ikkinchi va uchinchi o‘rin va
umumiy hisobda ham g‘oliblik shohsupasidagi mos o ‘rinlar
berilgan. Biroq, shu bilan birga, ba’zi (tartib raqami 1, 2, 3 va 9)
sportchilar natijalarini baholashda turli shkalalar turlicha ochko
taqdim etilishini ko‘rsatdi va shunga mos ravishda yakuniy
jadvalda turlicha o ‘rinlarni egallab turibdilar. 8-tartib raqamli
sportchi natijalaridagi berilgan (sakkizinchi) o‘rin ham barcha
shkalalarda bir xil o‘rin bilan baholangan.
4.3. M e’yorlar
4.3.1. M e’yor haqida tushuncha
Me’yor (norma - lotin tilidan olingan bo‘lib, boshqaruvchi,
boshlanish, qoida, namuna m a’nolarini bildiradi) - bu, u optimal
bo‘lgan holatning mumkin bo‘lgan chegarasidir.
Masalan: erkaklar - 50 metrli basseynda erkin usulda suzish
bo‘yicha 58,5 dan 55,0 soniyagacha oraliqda natija ko'rsatganlar
sport ustasiga nomzodlar (SUN) uchun razryad me’yoriga mos
keladi. Bu oraliqda joylashgan har qanday natija SUN uchun
optimal hisoblanadi va me’yor sifatida belgilanishi mumkin.
Shuningdek, sport amaliyotida me’yor qatoriga sportchilaming
razryad m e’yorlarini kiritish mumkin. Shu bilan birga, JTS
amaliyotida razryadli, taqqoslash, individual, majburiy va yosh
me’yorlarini ajratish mumkin.
Normativ - bu me’yor chegaralari. Keltirilgan misolda
normativlar 58,5 soniyadan 55,0 soniyagacha oraliqni tashkil
etdi. Me’yorlash - bu m e’yorni aniqlash va normativni tayinlash
jarayoni. Misolda me’yorlash shundan iborat-ki, 58,5 soniyadan
55,0 soniyagacha bo‘lgan oraliqda normativ chegaralarini ilmiy
jihatdan asoslash.
81
Razryadli me ’ yorlar- uning do irasida sport razryadi aniqlanishi
uchun mumkin bo‘lgan sport yutuqlari chegarasi yotadi.
Individual (shaxsiy) me’yorlar - bu aniq bir individ (shaxs)
uchun xarakterli bo‘lgan sport yutuqlari yoki funksional
ko‘rsatkichlari chegarasi (masalan, aniq bir sportchida qon
bosimi, odatda, 120/170 dan 130/180 mm sim. ust.gachaoralig‘ida
bo‘ladi).
Taqqoslanuvchi me’yorlar - turli kontingentlar uchun ayni bir
belgining qiymat chegaralari. Xususan, yosh me’yorlari mavjud.
Masalan: 30 m masofaga yugurishda 16 yoshli o ‘g ‘il bolalaming
tezkorlik
imkoniyatlari
quyidagi
ko‘rsatkichlar
bo‘yicha
baholanadi: 5,2 soniya va undan yuqori natijalar - past me’yor;
5,1 dan 4,8 soniyagacha natijalar - o ‘rtacha; 4,8 soniyagacha
natijalar esa yuqori me’yor hisoblanadi.
Majburiy m e’y o rlar- sportchi qandaydir bir holatining mumkin
bo‘lgan ko‘rsatkichlari chegarasi, harakat topshiriqlarining
samarali bajarilishini aniqlaydi. Suvga sakrovchi sakrashni
samarali amalga oshirishi uchun oldinga og‘ishni gimnastika
skameykasidan 15 dan 18 sm gacha quyi darajada ko‘rsatishi
lozim.
Yoshga oid me’yorlar yoshga mos ko‘rsatkichlami tasniflaydi.
Shuni ta’kidlash lozim-ki, JTS da mumkin bo‘lgan barcha
me’yorlami ishlab chiqish istiqbolli hisoblanadi. Unga sog‘liqni
mustahkamlash, yuqumli kasalliklaming oldini olish, bola
organizmini rivojlantirish, o‘smirlami harbiy xizmatga tayyorlash
va boshqalar kiradi.
0 ‘rtacha arifmetik kattaliklar usuli, bu masalani birinchi
yaqinlashishda yechadi: tajribalar jarayonida kuzatishlar natijalari
bo‘ lganboshlang4 ich sonlar guruhi boshlang4 ich statistik tanlanma
sifatida qabul qilinsa, u holda, guruh natijalarining yadrosiga olib
keluvchi x ± ko‘rinishda o‘rtacha arifmetik qiymatlar usulida
ishlov berishni tanlanmaning optimal ko‘rsatkichi sifatida, ya’ni
me’yor kabi tavsif qilish mumkin.
|
