4.2.2. Persentilli shkala

4.2.2. Persentilli shkala
Persentil (foizli) shkalani tuzishning asosida quyidagi 
hodisa yotadi. Agar, misol uchun, umumiy start asosida kross 
o ‘tkazilayotgan bo‘lsa, sinovdan o‘tuvchi sportchi qancha 
raqiblarini (foizlarda) quvib o‘tgan bo‘lsa, unga shuncha ochko 
berish mumkin. Hammadan o‘tib ketsa (100%) - 100 ochko 
oladi, 72 foizidan g ‘olib kelsa - 72 ochko beriladi va hokazo. 
Ushbu tamoyildan boshqa testlarda ham foydalanish mumkin: 
mazkur sportchiga berilayotgan ochkolar sonini u quvib o‘tgan 
ishtirokchilar sonining foiziga tenglashtiriladi. Bunday shaklda 
tuzilgan shkala persentilli shkala deb, bunday shkalaning 
interval esa 
persentil deb ataladi. Bu shkala, katta guruh 
odamlami baholash uchun ancha mos keladi. Bir persentil barcha 
ishtirokchilaming 1 foizini o‘z ichiga oladi. 50 foizli persentil, 
ma’lumki mediana deb ataladi.
Persentilli shkalalar sigmasimon shkalalar turiga kiradi. 
Sigmasimon shkalalar esa, o‘z mohiyatiga k o ‘ra, normal 
taqsimotning funksiyalari (kumulantlari) hisoblanadi. Persentilli 
shkalalar juda ko‘rgazmali hisoblanadi va shuning uchun keng 
ishlatiladi.
4.2.3. Tanlangan nuqtalar shkalalari
Bayon qilingan shkalalami, agar test natijalarining statistik 
taqsimlanishi, ya’ni: o ‘rtacha arifmetik qiymati, taqsimlashning 
standartlari va boshqa parametrlari ma’ lum bo‘ Isa, tuzish mumkin. 
Biroq, bunday ma’lumotlami har doim ham olishni imkoni 
bo'lavermaydi. Bunga, masalan, “Alpomish” va “Barchinoy” 
me’yorlari, maktabda jismoniy tarbiya bo‘yicha m e’yorlar va 
shu singari shkalalarni ishlab chiqishda erishish mumkin va sport 
turlari bo‘yicha jadvallami tuzishda esa erishish mumkin emas.
Zikr etib o ‘tilgan oxirgi holatda, odatda, quyidagicha ish 
tutiladi: biron-bir yuqori sport natijasi (masalan, jahon rekordi 
yoki ushbu sport turidagi 
1 0
-natija) olinadi va uni, aytaylik
71

1000 yoki 1200 ochkoga tenglashtiriladi. Keyin, ommaviy 
tadqiqotlaming natijalari asosida mahoratli sportchilarga nisbatan 
bo‘sh tayyorlangan shaxslar guruhining o ‘rtacha natijalari 
aniqlanadi va uni, aytaylik 100 ochkoga tenglashtiriladi. Shundan 
so‘ng, agar proporsional shkaladan foydalanilayotgan bo‘Isa, 
faqat arifmetik hisoblash amallarini bajarish qoladi, chunki ikkita 
nuqta to‘g‘ri chiziqni bir qiymatli belgilashi aniq.
Shunday usulda tuzilgan shkala tanlangan nuqtalar shkalasi 
deyiladi.
Progressiyalanuvchi yoki regressiyalanuvchi shkalalardan 
foydalanish paytida ulami to‘g‘ri chiziqli bog‘liqlikdan 
og‘ishining darajasini tanlash murakkabdir. Masalan: agar, 100 
metr masofaga yugurish vaqti 15,0 soniyadan, to 14,9 soniyagacha 
yaxshilansa 10 ochko berilsa, u holda 10,0 soniya va 9,9 soniya 
natijalar o'rtasidagi farq, aytaylik, 15 yoki 150 ochko bilan 
baholanadi. Odatda, bunday tanlash mutaxassislaming shaxsiy 
fikr-mulohazalariga asoslanadi. Ushbu masalani ilmiy yechish 
usullari hali mukammal ishlab chiqilmagan. Shuning uchun 
bo‘lsa kerak, ehtimol, ko‘pchilik sportchilar va murabbiylar, 
ochkolar jadvallari qo‘llaniladigan deyarli barcha sport turlarida, 
ulami yetarli darajada adolatli deb hisoblashmaydi.

Download 4,09 Mb.