3.
Me’yor (norma) lami aniqlash. Ayrim hollarda (maktabdagi
baholar, «Alpomish» va «Barchinoy» majmua natijalarini
baholash va boshqalarda) m e’yorlar shkalaning gradatsiyasi bilan
mos tushadi.
Ushbu masalalami hal etilishi baholash tizimini to ‘liq
aniqlaydi.
4.1.4. Mezon muammosi
Baholash asosida quyidagi ikki guruh mezonlar yotadi:
1. Adolatli bo‘lish, ya’ni:
a) o‘zaro teng murakkablikdagi (ekvivalent) yutuqlami teng
ochkolar bilan baholash;
b) o‘zaro teng bo‘lmagan murakkablikdagi yutuqlami turlicha
- murakkabligi (qiyinchiligi) qancha yuqori bo‘Isa, shunchalik
yuqori ochkolar bilan baholash.
2. Amaliy jihatdan foydali natijalarga (amaliy samara) olib
kelish.
Ushbu mezonlar har doim ham o ‘zaro mos kelavermaydi.
Masalan, progressiyalanuvchi shkala, umumiy holda, adolatlikdek
tuyuladi: jahon rekordini ozgina yaxshilash ham uchinchi razryad
darajasida natijalami xuddi shunday yoki biroz ahamiyatliroq
o‘sishiga erishishga nisbatan juda qiyindir.
Ushbu teng boim agan
qiyinchilikni shkala inobatga oladi: bir xildagi o‘sish uchun
sport natijasi qanchalik yuqori bo‘lsa, shunchalik ko‘proq ochko
beriladi. Bu amaliyotda ko‘pkurashchi - sportchilarni, eng av-
valo, eng katta miqdordagi ochkolar olishi mumkin bo‘lgan
o ‘zlarining sevimli turlarida zo‘r berib shug‘ullanishlariga
olib keladi. Jamoaviy kurash sharoitlarida progressiyalanuvchi
shkala yuksak sport natijalari
qadr-qimmatini oshiradi, biroq
ommaviylikni rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi (tormozlaydi): bitta
sport ustasi jamoaga bir nechta razryadlilarga nisbatan ko‘proq
ochko olib kelishi mumkin.
Regressiyalanuvchi shkalalarni adolatli deb hisoblash juda
qiyin, biroq ular foydali. Ko‘pkurashlarda ular ortda qolayotgan
67
sport turlariga e’tibomi, jamoaviy musobaqalarda esa -
ommaviylikni (mahoratning o‘sishiga to‘sqinlik qilgan holda)
rag‘batlantiradi.
Baholashning qaysi tizimi yaxshiligi to‘g‘risidagi savol, agar
ushbu tizim kiritilishidan ko‘zlangan
maqsad aniqlanmagan
bo‘lsa, ma’noga ega emas. Masalan, agar (aytaylik, umumiy
jismoniy tayyorgarlik bo‘yicha musobaqalarda) tayyorgarlikning
zaif zvenolarini bartaraf etish maqsadi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda
adolatsizligiga qaramay regressiyalanuvchi shkala eng maqbul
hisoblanadi.
Barcha
hollarda, qayerda bu narsani amalga oshirish imkoni
bo‘lsa, ikkala guruh (adolatlilik va foydali samara) mezonlarini
birlashtirish maqsadga muvofiq.
Turli topshiriqlardagi yutuqlami (masalan, 100 metr masofaga
1 1 ,0
soniyada yugurish qiyinroq-mi yoki
2
metr
balandlikka
sakrash-mi?) o‘zaro solishtirib bo‘lmasligi yuqorida aytib o'tildi.
Bunday hollarda bilvosita yondashuvlardan foydalaniladi. Bir xil
yosh va jinsdagi bir xil sonli odamlar bajara oladigan yutuqlami
ekvivalent yutuqlar deb hisoblaydigan shkalalar eng keng
tarqalgan. Ushbu mezonga ko‘ra, barcha mavjudjahonrekordlari
ekvivalent va bir xil miqdordagi ochkolar bilan baholanishi
kerak;
shuningdek, eng kuchli sportchilar ro‘yxatlaridagi yuzdan
bir ulush natijalar ham ekvivalentdir;
1 2
yoshli qiz bolalaming
50 % uchun bemalol bajariladigan natijalar ekvivalentlidir va
hokazo. Keying! bobda ushbu mezonga
asoslangan shkalalar
bayon etilgan.
