|
TEMA: 5. ORTA AZIYANIŃ ERTE PALEOLIT DÁWIRI ARXEOLOGIYASI
|
| bet | 9/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022TEMA: 5. ORTA AZIYANIŃ ERTE PALEOLIT DÁWIRI ARXEOLOGIYASI
Joba :
Erte paleolit jáne onıń úyreniliwi.
Qazaqstan ha’m Tadjikistan erte paleolit dáwiri mádeniyatlari
Ústyurt paleoliti.
Tayansh sózler: Olduvay, erte paleolit, galkali qural, muste mádeniyatı, migratsiya, tas balta, sintez, orta paleolit, sońǵı paleolit, ashel, Oraylıq Aziya, makrolit. dáslepki paleolit dáwirdiń úyreniliwi, estelikleri, davrlashtirilishi, tapilǵan zatlar, A.G. Medoev, X.A. Alpisboev, J.K. Taymugamedov, Jeńgedja, Qızılqal'a, Onarsha, Polman, Ushqórǵon, Qaraǵash tapilǵan zatları, A.P. Okladnikov, X.L. Movius, N.A.Beregovaya, V.A.Ranov, M.Qosimov, R.X. Sulaymonov, N. Toshkenboev, G.F. Korobkova.
Insaniyat rawajlanıwında eń uzaq dawam etken dáwir áyyemgi tas dáwiri-paleolit esaplanadı. Paleolit sózi latınsha sózden alınǵan bolıp, paleos-áyyemgi litos-tas, yaǵnıy áyyemgi tas dáwiri degen mánislerdi beredi. Paleolit dáwiri xronologik tárepten eramizdan aldınǵı 2 million jıllıqtan 12 mıń jıllıqqa shekem dawam etken.
Sonı aytıp ótiw kerek, házirge shekem eń áyyemgi dáwir tariyxı salasında gominidlerdiń payda bolıwı hám qáliplesiwi boyınsha eki qıylı ilimiy kōz qaras bar. Olardı monotsentrik hám paleotsentrik teoriyalarǵa ajıratıw múmkin. Monotsentrizm teoriyasın tiykarlawshilari dáslepki adam úrimputaqları Afrika kontinentinde payda bolǵan hám keyinirek dúnyanıń basqa aymaqlarına tarqalǵan, degen pikrdi ilgeri súredi. Bul teoriya pánde “Nuh kemesi” atı menen belgili bolıp tabıladı hám usı pikir tárepdarları góne kontinentten tabılǵan hám tabılıp atırǵan hámde taǵı basqa aymaqlarda ushramaytuǵun gominidlerdiń eń áyyemgi tipleri (avstrolopitekler, xomo xabilisler) qaldıqlarına tiykarlanadılar. Házirde bul teoriya jáhán arxeologiya páninde basil ideya esaplanadı. Paleotsentristler bolsa, Evraziya aymaqlarınan tabılǵan dáslepki paleolit dáwiri estelikleriniń bir basqıshdan ekinshisine “úzliksiz” túrde rawajlanip barıwına tiykarlanadılar. Bul teoriya pánde “kandelyabr” ideyası atı menen belgili bolǵan. Sonı atap ótiw kerek, góne kontinent yaǵnıy, “Nuh kemesi” yamasa monotsentrik teoriya keyingi tabilǵan zatlar menen jáne de bekkem túbir atip barmaqta. Sońǵı jıllarda paleoantropologiyadaǵi jańa ashılıwlar, yaǵnıy Oraylıq Afrikadan (Chad) tabılǵan, arxaik tipdegi 200 mıń jıllar menen sánelenǵen zamanagóy adam qaldıqları tekǵana eń áyyemgi, bálki zamanagóy adamlardıń dáslepki formaları da sol góne jerde payda bolǵanlıǵını kórsetip atır. Alǵashqi adamnıń eń áyyemgi tipleri xomo xabilisler Evraziya materiginen ele tabılǵanisha joq, biraq xomo zatiniń keyingi tipleri xomo ergasterler hámde erektuslar bul kontinenti tolıq iyelegenler. Evazıyanıń basqa kóp aymaqları sıyaqlı Ózbekstan jeri de dáslepki paleolit dáwiriniń baslarında xomo erektuslar tárepinen ózlestirilgenligi jurtımızdaǵı arxeologik estelikler materialları tiykarında óz tastıyıqın tappaqta.
|
| |
