|
Sogdiana qalalarında ónermentshilik
|
| bet | 94/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Sogdiana qalalarında ónermentshilik, gúlalshılıq, temirshilik, zergershilik jaqsı rawajlanadı. Temirden qural jaraqlar (qılısh, nayza ushı, qanjar) hám miynet quralları (temir pazna, oraq, bel, pıshaq) islenedi. Bezeniw zatlarınan biryuza, serdolik, lazurit, shisheden islengen jıltıraq monshaqlar, bilezik, júzik, sırǵalar islegen. Sogd qalalarınan tabılǵan paxta, jipek hám junnen toqılǵan kiyim qaldıqlarına qaraǵanda Sogd iyiriwlerinde qolǵa tiykarlanǵan toqımashılıq ónermentshiliginiń rawajlanǵanın kóremiz.
Sogd qala hám awıllarında gúlal ıdısların qumbızda pisiriw jaqsı jolǵa qoyıladı. Xojalıqqa kerekli gúlal ıdıslardı hár túrli formada, hár túrli reńde islenedi. Gúlalshılar tayarlaǵan qızǵısh, sarı, reńli tabaq, kese, gúze buyımlar qala bazarlarına shıǵaradı.
Sogdiananıń antik dáwirindegi ekonomikasınıń tiykarı awıl xojalıǵı boladı. Zarafshan oazisinde diyxanshılıqta suwǵarıp biyday, arpa, tarı egiledi. Texnikalıq eginlerden paxta, kenep, tut aǵashları egiledi. Mal sharwashılıǵında iri qara mallar, qoy, túye, eshki, jılqı, eshek, shoshqa, iyt asıraǵan.
Sogdlılar óz óliklerin Zardushtiylik dini dásturi boyınsha jerlegen. Sogdianada, adamlardı jerdi qazıp qábirlerge jerlewde de ushırasadı. B.e.sh. IV ásir - eramızdıń IV ásirlerinde Sogdianada kórkem ónerdiń kóp taralǵan turi adam hám haywanat músinlerin islew boladı. Olardıń músinleri Sogd qalalarınıń mádeniy qatlamlarınan kóp tabıladı.
So'g'dning áyyemgi dáwiri tariyxı da quramalı siyasiy processler menen baylanıslı onıń áyyemgi dáwiri arxeologiyası Samarqand, Qashqadárya hám Buxara wálayatları arxeologiya estelikleri tiykarında úyrenilinip keyingi jıllarda ádewir jańa ashılıwlar ámelge asırıldı. Úlkede iri qala orayları da, awıl túrindegi esteliklerinde de arxeologik qazıw jumısları ámelge asırılǵan. Samarqand So'g'dning eń iri qala oraylarınan biri házirgi Afrosiyob ornında bolıp, grek dáreklerinde bolıp Marokanda atı menen tilge alınadı. Áyyemgi dáwiri materiallıq qatlamları Afrasiyob, II hám III lar menen belgilenedi. Bul dáwirde qalanıń sol dereklerde keltirilgen barlıq aymaqları (220 ǵa ) tolıq qáliplesedi. Qala eki qatar qorǵaw diywali (7 metr) menen oralǵan tuwrı tórtmuyush formasındaǵı qorǵaw zodiakları hám mergen jaylarına iye. Qala arki (tsitadel') (may. 0, 5 ke) da bólek qorǵaw diywali menen oralǵan. Oǵan kirisiw degi cho'ziq formada zodiaklar anıqlanǵan. Samarqanddagi Qo'rg'ontepa qala harobasi tsitadel', qalasıston hám qala átirapı bólimlerinen ibarat. Tsitadeli áyyemgi dáwiri paxsa diywalları anıqlanǵan. Mákan-jayda órt sıyınıwxonasi anıqlanǵan. Samarqand So'g'd áyyemgi dáwiri kórkem óneri úlgileri háykelchalarida óz sawleleniwin tapqan. Olar qolında mıywe, gúl, ósimlik yamasa ıdıs ustap turǵan 76 hasıldarlıq hayal mabudalarining háykelchalaridan ibarat. Bas kiyimi hám kiyim keshegi túrli variantlarında berilgen. Muzıkashı hayal hám er adam háykelchalari da ushraydı. Buxarada áyyemgi dáwiri iri qala oraylar jaqsı úyrenilmagan. awıl tipidagi mákan-jaylardıń eki túri ajralıp turadı. Qızılqir I Setaloq II, Romish estelikleri jaqsı úyrenilgen. Házirgi Buxara qalası áyyemgi dáwirde qáliplesip, sol dáwir ornı saqlanmagan. So'g'dning áyyemgi dáwiri tariyxı da quramalı siyasiy processler menen baylanıslı onıń áyyemgi dáwiri arxeologiyası Samarqand, Qashqadárya hám Buxara wálayatları arxeologiya estelikleri tiykarında úyrenilinip keyingi jıllarda ádewir jańa ashılıwlar ámelge asırıldı. Úlkede iri qala orayları da, awıl túrindegi esteliklerinde de arxeologik qazıw jumısları ámelge asırılǵan. Samarqand So'g'dning eń iri qala oraylarınan biri házirgi Afrosiyob ornında bolıp, grek dáreklerinde bolıp Marokanda atı menen tilge alınadı. Áyyemgi dáwiri materiallıq qatlamları Afrasiyob, II hám III lar menen belgilenedi. Bul dáwirde qalanıń sol dereklerde keltirilgen barlıq aymaqları (219 ǵa ) tolıq qáliplesedi. Qala eki qatar qorǵaw diywali (7 metr) menen oralǵan tuwrı tórtmuyush formasındaǵı qorǵaw zodiakları hám mergen jaylarına iye. Qala arki (tsitadel') (may. 0, 5 ke) da bólek qorǵaw diywali menen oralǵan. Oǵan kirisiw degi cho'ziq formada zodiaklar anıqlanǵan. Samarqanddagi Qo'rg'ontepa qala harobasi tsitadel' Qalasıston hám qala átirapı bólimlerinen ibarat. Tsitadeli áyyemgi dáwiri paxsa diywalları anıqlanǵan. Mákan-jayda órt sıyınıwxonasi anıqlanǵan. Samarqand So'g'd áyyemgi dáwiri kórkem óneri úlgileri háykelchalarida óz sawleleniwin tapqan. Olar qolında mıywe, gúl, ósimlik yamasa ıdıs ustap turǵan hasıldarlıq hayal mabudalarining háykelchalaridan ibarat. Bas kiyimi hám kiyim keshegi túrli variantlarında berilgen. Muzıkashı hayal hám er adam háykelchalari da ushraydı. Buxarada áyyemgi dáwiri iri qala oraylar jaqsı úyrenilmagan. awıl tipidagi mákan-jaylardıń eki túri ajralıp turadı. Qızılqir I Setaloq II, Romish estelikleri jaqsı úyrenilgen. Házirgi Buxara qalası áyyemgi dáwirde qáliplesip, sol dáwir ornı saqlanmagan. Qubla Sug'dda áyyemgi dáwiri iri oraylarınan Yerkurgon arxeologik jixatdan jaqsı urǵanılǵan. Ol kudratli qorǵaw sisteması hám anik rejege tıykarlanıp eki kator qorǵaw diywali menen oralǵan. Ishki qorǵaw diywali 40 qa, tısqarı qorǵaw diywali 150 ge maydandı qorshap alǵan. Tsitadel' qalaistonning Ulıwma xarakteristikaiArqa bóleginde jaylasqan bolıp, 90 X60 m kólemde Tsitadel' qorǵaw diywali qorǵaw zodiakları hám mergen jaylar menen kúshaytirilgan. Bul mannan mil. av. III-Iv ásirlerge tiyisli basqarıw jay ornı hám de III-Iv ásirlerge tiyisli ibdatxona úyrenilgen. Qashqadárya oazisiniń shıǵısında Kitap qalasınıń áyyemgi ornı 40 qa artıq bolǵan. Qalalardıń tsitadeli (may. 1 den artıq ) gúlalshılar máhellesi anıqlanǵan. Birpara izertlewshilerdińdiń pikirine kóre áyyemgi Kesh Qang'larning qubla wálayatı bolıp, jazba dereklerde keltirilgen Qang'-Susega tuwrı keledi. Lekin Qashqadárya oazisiniń Kushonlar mámleketi quramında bolǵan, degen pikirler de bar. 77 Qashqadárya oazisiniń shıǵısında Kitap qalasınıń áyyemgi ornı 40 qa artıq bolǵan. Qalalardıń tsitadeli (may. 1 gektardan artıq ) gúlalshılar máhellesi anıqlanǵan. Birpara izertlewshilerdińdiń pikirine kóre áyyemgi Kesh Kangyuy mámleketiniń qubla wálayatı bolıp, jazba dereklerde onıń quramında keltirilgen besew wálayatlardan biri - Si-sega salıstırıladı. R. H. Suleymanov usı salıstırıwdı basqa tárepden maqullaydigan pikirdi ańlatadı. Onıń pikirine kóre Arqa Aralbo'yi aymaǵında jasaǵan xalıqtıń Lekin, basqa bir gruppa ilimpazlar Qashqadárya oazisi Kushonlar mámleketi quramına kirgen, degen pikirlerdi ilgeri jıljıtıwǵa háreket qılıwadı.
|
| |
