296
Protokollarning
navbatdagi beshinchi darajasi sessiyalar yoki
seanslar protokoli deyiladi. Uning asosiy vazifasi amaliy jarayonlar
orasidagi o‗zaro ta‘sirlashish – amaliy jaryonlarning o‗zaro ta‘sirlashishi
uchun ularni ulash usullarini tashkil etish, jarayonlarning o‗zaro
ta‘sirlashishi
va ―ulanishni uzish‖ vaqtlari jarayonlari orasida
ma‘lumotlarni uzatishni tashkil etish hisoblanadi.
So‗ngra pastki makro sathning to‗rtta protokoli keladi.
Pastki sath
protokollarining asosiy vazifasi ma‘lumotlarni tezkor va ishonchli uzatish
hisoblanadi. Shuning uchun pastki sath protokollari ba‘zan transport
tarmog‗i protokollari deyiladi. Transport tarmog‗iga chiqish port orqali
amalga oshiriladi. Har bir jarayon o‗z portiga ega bo‗ladi.
Transport
tarmog‗iga kirishdan oldin foydalanuvchining ma‘lumoti, uni yaratgan
jarayonning
sarlavhasini
oladi.
Transport
tarmog‗i
pastki
sath
protokollarini qo‗llab, jarayon (xabar) sarlavhasiga ega foydalanuvchining
ma‘lumotini
manzilga
(adresga)
uzatishni
ta‘minlaydi.
Internet
protokollarining arxitekturalari to‗rtta sathli hisoblanadi. Keyinroq paydo
bo‗lgan ISO etalon modeli protokollarining yetti sathli arxitekturasini
TCP/IP ning keyingi rivojlanishi sifatida qarash mumkin. Haqiqatdan ham,
ikkkita arxitekturaning
farqi shundan iboratki, TCP/IP arxitekturasidagi
OSI modelining uchta yuqori sathlari (amaliy, taqdim etish, seanslar) bitta
amaliy darajaga birlashtirilgan (4.3-rasm). TCP/IP tarmoq interfeyslarining
sathi, OSI modelining ikkita kanalli va tarmoq sathlariga mos keladi.
TCP/IP amaliy sathi quyidagi an‘anaviy xizmatlarni qo‗llab-
quvvatlaydi:
- elektron pochtani uzatishning oddiy protokoli SMNP (Simple Mail
Transfer Protocol) yordamida ishlatiladigan elektron pochta va
yangiliklarni almashish;
- IMAP (Internet Massage Access Protocol), POP (Post Office
Protocol) va X.400
pochta protokollari; NNTP (Network News Transfer
Protocol) yangiliklarni almashish tarmoq protokoli;
- Telnet protokoli yordamida amalga oshiriladigan virtual terminal;
- fayllarni uzatish FTP (Fail Transfer Protocol), TFTP (Trivial Fail
Transfer Protocol) NFS (Network File Systems) protokollari yordamida
amalga oshiriladi;
- ma‘lumotnoma xizmatlari DNS (Domain Name System) domen
nomlari va X.500 tizimlari yordamida amalga oshiriladi;
- yordamchi protokollar: shaxsiy identifikatorlarni olish;
- BOOTR, vaqt - NTP (Network Time Protocol), diagnostika;
- Echo va tizim haqidagi ma‘lumotlar – Finger.
297
1990-yillar o‗rtalarida URL (Universal Recourse Locator)
va URN
dan (Universal Recourse Names) foydalanib gipermatnni uzatish
protokoliga HTTP asoslangan WWW (World Wide Web) texnologiyasi
bazasidagi xizmatlar faol joriy etildi. Bugungi kunda SIP (Session
Initiation Protocol), RTP (Real-time Protocol), RTCP (Real-time
Transport Control Protocol) protokollari, H.323
tavsiyalari asosidagi
paketli IP-telefoniya xizmatlari ommaviy hisoblanadi.
Stekdagi alohida o‗rinni quyidagi monitoring va boshqarish
protokollari egallaydi:
- SMNP (Simple Management Transfer Protocol) –boshqaruv
uzatishni oddiy protokoli ;
- RMON (Remote Monitoring) – masofaviy monitoring.
Bu protokollar yordamida tarmoqning holati kuzatiladi va uni
ma‘murlashtirish o‗tkaziladi.
