II BAP OQITIWDIŃ INDUKTIV HÁM DEDUKTIV METODLARI
2.1 Ózlestiriwdiń reproduktivlik basqıshından produktiv tálimge ótiw
basqıshları. Tálim quralları
Reproduktivlik tálim metodları joqarıda keltirilgen metodlardan tómendegi
elementlerdiń bar ekenligi menen parıq etedi: oqıtıwshınıń bilimlerdi túsindiriwi,
olardı oqıwshılardıń yodida saqlanıwın támiyinlewi hám qayta islep shıǵıwı
(reproduktsiya). Ózlestirilgen bilimlerdiń bekkem bolıwına olardı ko'a ret tákirarlaw
ornına eriwiladi. Usı metod Tálimniń barlıq basqıshları, tiykarlanıp, Baslawish
klaslarda oqıw hám jazıw, arifmetik háreketlerdi ámelge asırıw kónlikpelerin
ózlestiriwde zárúrli orın tutadı.
Reproduktivlik metoddan paydalanıwda oqıtıwshı hám oqıwshılar tárepinen
tómendegi háreketler shólkemlestiriledi :
Oqıtıwshı iskerliginiń strukturası
Oqıwshı iskerliginiń strukturası
aldın ózlestirilgen tema, paragraf yamasa bap boyınsha soraw ;
oqıwshılar ushın túrli shınıǵıwlardı saralaw hám usınıw ;
máselelerdi sheshiw degi oqıw háreketleriniń úlgisi hám algoritmın kórsetiw;
-oqıw háreketleri kónlikpesi hám mamanlıǵın qáliplestiriw
túrli konteksda bilimlerdi qayta islew;
úlgi boyınsha tapsırmalardı orınlaw ;
shınıǵıwlardı orınlaw ;
23
úlgili máselelerdi sheshiw usılların iyelew;
úlgili máselelerdi sheshiw algortmini iyelew
Evristik tálim metodın qóllawda oqıtıwshı tárepinen túrli qurallar járdeminde
jańa bilimlerdi ızlep tabıw talap etiledi. Oqıtıwshı bilimlerdiń bir bólegin
oqıwshılarǵa xabar beredi, qalǵanın bolsa oqıwshılar biliw tapsırmaların sheshiw
processinde sorawlarǵa juwaplar tabıw tiykarında ózlestiredi, ózleri bilimlerdi
ǵárezsiz iyelesedi. Oqıtıwshı tárepinen qoyılǵan máseleni bir neshe qarawlarǵa
ajratılıwı, olardı orınlawda oqıwshılardıń izbe-izlikke ámel etisleri zárúrli
metodikalıq tárep esaplanadi. SHu sebepli usı metod bólekan ızlenuvchan metod da
dep ataladı.
Evristik metodtı qóllawda oqıtıwshı hám oqıwshılar tárepinen tómendegi
háreketler ámelge asıriladı :
Oqıtıwshı iskerliginiń strukturası
Oqıwshı iskerliginiń strukturası
oqıwshılardı máseleniń mánisin úyreniwge qosıw ;
sheshim rejesin anıqlawda oy-pikir júrgiziw úlgisin kórsetiw;
máseleni basqıshlarǵa ajıratıw ;
-evristik sáwbet
evristik sáwbette qatnasıw ;
máseleni sheshiw rejesin alǵa jıljıtıw ;
ızlenuvchan háreket usılların iyelew;
máseleler sheshiw jolların ızlep tabıw
Mashqalalı metoddıń mánisi shınıǵıwlar processinde mashqalalı jaǵdaylardı
jaratıw hám sheshiwden ibarat bolıp, onıń tiykarında didaktik qarama-qarsılıqlar
24
jatadı. Qarama-qarsılıqlardı saplastırıw tekǵana ilimiy biliw jolı usınıń menen birge
oqıw jolı ham bolıp tabıladı. Bul metodtı tómendegi sızılma járdeminde ańlatıw
múmkin:
Baslanǵısh klaslarda ana tili oqıtıw metodikasınıń predmeti hám wazıypaları.
Ana oqıtıw tili metodikasınıń úyreniw predmeti tálim beriw sharayatında ana tilin
iyelew procesi bolıp tabıladı. Metodikadıń tálim beriw menen bir waqıtta
oqıwshılardı tárbiyalawǵa olar sóylewi, oylawın ósiriwge, olardı shaxs retinde
rawajlandırıwǵa tiyisli talaplardı esapqa alıw. Baslanǵısh klaslarda ana tili oqıtıw
metodikasınıń neni oqıwshı kerek, qanday oqıtıw kerek, nege sonday oqıtıw kerek,
basqasha emes sorawlarına juwap tayarlab beriw.
Mektep tálim sistemasında hám turmısda ana tiliniń tutqan ornı. Baslanǵısh
klaslarda ana tili oqıtıwda izbe-izlikke hám perspektivaǵa ámel qılıwdıń zárúrliligi.
Baslanǵısh klaslarda ana tilinen beriletuǵın bilimler mazmunı hám shınıǵıw túrleri.
Baslanǵısh klasslar ana tili programmasın dúzılıw principleri. Programma bólimleri,
olardıń ulıwma hám ayriqsha tárepleri. Hár bir bólim maydanınan ózlestiriliwi zárúr
bolǵan bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler kólemi.
Baslanǵısh klasslarǵa ana tili oqıtıw metodikasınıń ilimiy tiykarları jáne onıń
basqa pánler arasında tutqan ornı. Metodikadıń dúnyanı biliw teoriyası menen til
haqqındaǵı pán, pedagogika, psixologiyalıq (psixologiya), psixolingvistika, logika,
ádebiyattanıw ilimi pánleri menen baylanıslılıǵı.
Ana tili oqıtıw principleri. Ana tili oqıtıw metodikasınıń principlerıni islep
shıǵıwda basqa pánlerdiń kórsetpelerine tıykarlanıw. Til materiyasiga itibar beriw
25
principi, tildiń ishki baylanıslılıǵı, tilge bayqaǵıshlıqtı tárbiyalaw, tildiń
ańlatpaliligiga itibar beriw, awızsha sóylewdiń jazba sóylewden aldın qáliplestiriw
principi.
Ana tili oqıtıw metodikasınıń tekseriw usılları. Teoriyalıq tekseriw usılları :
hádiysediń metodikalıq tiykarın, baǵlıq pánlerdi úyreniw: “másele tariyxı” ni
úyrenip, onı házirgi wazıypalar kózqarasınan bahalaw : jaqın pánler tekseriw
usılların úyreniw: tájiriybe tiykarında alınǵan materiallardı analiz qılıw hám ámeliy
usınısnamalardı qáliplestiriw. Empirik (tájiriybege tiykarlanǵan ) tekseriw usılları :
aldıńǵı oqıtıwshı lar jumıs tájiriybesin úyreniw: oqıtıw procesin maqsetke muwapıq
baqlaw : metodika rawajlanıwında keń tarqalǵan eksperiment usılı, onıń
aldıngilardan parqı, wazıypaları. Izertlew basqıshları. Baslanǵısh klaslarda ana tili
oqıtıw salasındaǵı metodikalıq miyraslardıń qısqasha xarakteristikası.
Sawat úyretiw metodikası. Sawat úyretiw metodikasınıń maqset hám
wazıypaları. Oqıw hám jazıw sóylewiy iskerlik turi bolıp tabıladı. Mektepte
endigina oqıwdı baslaǵan bala hám sawatlı kisiniń oqıw hám jazıw processinde
psixo-fiziologikalıq analiz. Ózbek tiliniń dawıs dúzilisi hám grafikası, olardıń óz-
ara baylanıslılıǵı.
Sawat úyretiwde házirgi zaman analiz-sintez dawıs metodı. Sawat úyretiwde
házirgi zaman analiz-sintez dawıs metodikasınıń dástúriy (ádet bolıp qalǵan )
principleri tárbiyalaytuǵın hám o'stiruvchi ózgesheligi, oqıwshılardıń janlı
sóylewine tıykarlanıw, metod tiykarına dawıs alınıwı oqıwbirligi bolǵan ekeni;
shólkemlestirilgen tárepden tayarlaw hám tiykarǵı dáwir bóliniwi hám tóteden
26
formalaǵan yamasa tashkil tabıw processinde bolǵan principleri. Sawat úyretiw
processinde oqıwshılarǵa differensial hám individual jantasıw ; grammatika hám
orfografiyaǵa tiyisli baslanǵısh túsiniklerdi teoriyasız ámeliy berip barıw ; sózdi
buwın -dawıs tárepinen analiz; túsiniktiń nusqasın sızıw. Modellestiriw elementin
kiretuǵın ; (oqıwshılardı tárbiyalaw ).
Sawat úyretiw sabaqlarınıń tárbiyalıq wazıypaları. Balalardıń sawat
úyretiwge tayınlıǵın úyreniw. Sawat úyretiw procesi. Sawat úyretiwde tayarlaw
dáwiri, bul basqısh daǵı oqıw hám jazıw sabaqlarınıń temaları hám de jumıs túrleri.
Sawat úyretiwde tiykarǵı dáwir (alipbe dáwiri). Tiykarǵı dáwirdiń
wazıypaları. Jańa material uyreniletuǵın bekkemlenetuǵın oqıw sabaqları hám ol
jaǵdayda paydalanatuǵın jumıs túrleri. Sawat úyretiw processinde dawıslar hám
háriplerdi úyreniw rejimine “Álippe” qurılısınıń baylanıslılıǵı. Sawat úyretiwde
differensial hám individual jantasıw.
| 