Yangi terminlami ro‘yobga keltirishda so‘z
yasashning morfologik,
semantik va sintaktik usullaridan unumli istifoda etiladi. Terminlar yarat-
ishda kalkalash usulining ham sezilarli o ‘mi bor.
0 ‘zbek tili terminologiyasining ulkan ulushini ruscha-baynalmilal
fond asosida yuzaga chiqqan nomlar tashkil etadi. Boshqa noturkiy til-
lardan o‘zlashgan terminlar o ‘zbek xalqi faoliyatning ijtimoiy, siyosiy,
iqtisodiy, sotsial, madaniy, m a’naviy jabhalarini
qamrab olganligi bilan
xarakterlidir.
0 ‘zbekiston Oliy Kengashi tomonidan 1989-yilning 21-oktabrida
“Davlat tili haqida”gi Qonunning qabul qilinishi o ‘zbek tili so‘z boyli-
gining asosiy qatlamlaridan hisoblanmish terminologik leksikaga yangi-
cha munosabatda bo‘lishni taqozo etdi. Qonunning 7-moddasida ta’kid-
langanidek, “Davlat o ‘zbek tilining boyitilishi va takomillashtirilishini
ta’minlaydi, shu jumladan, unga hamma e ’tirof qilgan ilmiy-texnikaviy va
ijtimoiy-siyosiy atamalami joriy etish hisobiga ta ’minlaydi”.
Ushbu jahonshumul ahamiyatga molik Qonunning qabul qilinishidan
so‘ng, taxminan 3-5 yil davomida ilgaridan tilda qo‘llanishda boMgan ter
minlami, ayniqsa, ruscha-baynalmilal qatlamni qaytadan ko‘rib
chiqish
tendensiyasi kuchayib ketdi. So‘zsiz, bunday sa’y -harakatlar o ‘zbek tilin
ing sofligini saqlash, uning asl tabiatini qayta tiklashga qaratilganligi bilan
muhim ahamiyat kasb etdi. Sobiq sho‘rolar hukmronligi davrida o ‘zbek tili
lug‘at tarkibining shakllanishi va rivojlanishida alohida rolga ega b o ig an
ko‘pdan ko‘p ko‘hna so‘zlar asossiz ravishda eskirgan leksik birliklar kate-
goriyasi, ya’ni arxaizmlar sirasiga kiritilgan edi. Ayni nohaqlikni o ‘nglash,
tarixiy haqiqatni tiklash muhim vazifa sifatida kun tartibiga qo‘yilgan edi.
0 ‘zbek ziyolilari, chunonchi, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mah-
kamasi qoshida tashkil qilingan Atamashunoslik qo‘mitasining
samarali
mehnati evaziga
muxtoriyat, та 'muriyat, та ’mur, muqobil, hakam, tashrif,
insonparvarlik, xususiylashtirish, boshboshdoqlik, qoldiq fsaldo),
iqtisodi-
yot, та ’lumotnoma, reja, dastur, kengash singari juda ko‘p ijtimoiy-siyo-
siy va sotsial-iqtisodiy terminlar qaytadan qo‘llanishga kiritildi. Biroq bu
kezlarda terminlami almashtirish va ishlatishda m a’lum chalkashlik
hamda
xatoliklarga ham yo‘l qo‘yildi. Terminologiyaga xos m e’yorlarga har doim
ham amal qilinmadi. Ilgari muvaffaqiyatli qo‘llangan terminlami muoma-
ladan zo‘rma-zo‘raki siqib chiqarish, ulami so‘z yasalish qonuniyatlariga
javob bermaydigan leksik birliklar bilan almashtirish harakati avj oldi.
Vaqtinchalik eyforiya natijasida totalitar tuzumga nisbatan yillar davo-
44
jnida shakllangan sovuqlik oqibatida qator ruscha-baynalmilal terminlar-
