15
shimol bug'isidir Yevrosiyoda yovvoyi holda deyarli uchramaydi, bu
Yevrosiyoning shimoldagi eng kam tarqalgan va qimmatli uy hayvondir. Quruqlik
qushlardan oq kaklik bilan tundra kakligi va ot quloq va so'fito'rag'ay eng ko'p
tarqalgan. Tundraga qisqa yoz davrida jo'ja ochish uchun ko'p suv qushlari chayka
(baliqchi qush) lemming va oq quyon harakterlidir o'rdak g'oz oq qushlar uchib
keladi. Chistik va chayka odatda qoyali baland qirg'oq in qo'yib tuximini toshli
jarliklarning rahiga va teshiklarga qo'yadi. Qushlar bunday joylarda
yuz minglab
yig'ilib «qush bozorlarini» qiladi. Yevrosiyoning shimoli qirg'oq bo'yi suvlar daryo
va ko'llari baliqqa asosan losos oilasiga kiruvchi baliqlarga boydir. Muzlik davrida
xozirgi tundra urnida mamont junli karkidon yovvoyi qo'chqorlar yashagan. Hozir
ularning qoldiqlari qazilmalardagina topilmoqda. Ba'zi
joylarda masalan
Shpisbergen orollarida) Amerika Artikasidan keltirilgan yovvoyi qo'chqorlar boqib
ko'paytirilmoqda.
Yevropa o'rmonlarida bir vaqtlar ko'plab yirik sut emizuvchi hayvonlar
yirtqichlar hamda o'tho'r hayvonlar yashagan va ular go'sht yoki qimmatbaho
mo'ynasi uchun ovlangan. Ulardan ba'zi hayvonlar turlari deyarli butunlay kirib
yuborilgan yoki qo'riqxonalardagina uchraydi boshqalar
hozirgi vaqtgacha keng
tarqalgan. O'rmon faunasining eng harakterli vakillari oq ayiq zubr kosulya
bug'ining bir turi asl bug'i rasomoxa o'rmon suvlari o'rmon sassiq qushlari laska
yovvoyi mushuk tulki tipratikon oq quyon va rusak quyondan iborat. Tekisliklarda
butunlay uchramaydigan qo'ng'ir ayiq tog'larda ayniqsa Karpat tog'larida hozir ham
yashaydi. Endilikda tog' hayvonlari turlaridan serena tog'
echkilari hamda
sug'urlarni ko'rsatib o'tish lozim. Markaziy Osiyoda yirtqichlar tuyoqlilarchalik
hilma-hil emas. Tog'lar qor barsi-ibris qo'ng'ir ayiqning tabiatiga xos kenja turi va
bo'ri yashaydi. Deyarli hamma joyda tulki oddiy bo'ri latcha va chiyabo'ri
uchraydi. Tekisliklarda ham tog'li rayonlarda ham turlarga va soniga ko'ra
kemiruvchilar qo'shoyoq quyon sug'ur yumronqoziq pishuxa qumsichqon dala
sichqonlari va boshqalar juda ko'p.
Savol:
1.
Materikda qanday tuproq va o'simlik turlari tarqalgan?
2.
Materik faunasining o'ziga xos tomonlari va tarqalish
ariyellari nimadan
iborat?
