8
2- rasm. Iqtisodiy xavfsizlik darajalari
9
L.Abalkinning ta’kidlashicha, mamlakatning o’z-o’zidan rivojlanish va
taraqqiy etishga qodirligi ayniqsa hozirgi paytda o’ta muhimdir. Investitsiya va
innovatsiyalar
uchun kerakli muhitni yaratish, ishlab chiqarishni muntazam
modernizatsiya qilish, xodimlarnining bilim, kasb-malaka, umumiy madaniy
darajasini oshirish kabilar milliy iqtisodiyotning barqarorligining
zarur va muhim
shartlaridan biri bo’lib hisoblanadi
10
.
Iqtisodiy
xavfsizlik
iqtisodiyot
va hokimiyat institutlarining shunday
holatidirki, bunday holatda mamlakat milliy manfaatlarining kafolatli himoyalangani,
mamlakat iqtisodiy rivojining ijtimoiy yo’naltirilganligi, ichki va tashqi jarayonlar
rivojidagi eng noqulay sharoitda ham mudofaa salohiyatining yetarli darajada
ta’minlanganligini ifoda etadi.
Iqtisodiy xavfsizlikning quyidagi darajalari mavjud:
xalqaro (global va mintaqa darajasida);
milliy, lokal (mamlakat ichidagi mintaqa yoki tarmoq darajasida);
xususiy (firma va shaxs darajasida).
Xalqaro iqtisodiy xavfsizlik –
bu har bir davlat, ya’ni dunyo hamjamiyati
a’zosining o’z ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti strategiyasini erkin tanlash va amalga
oshirish imkoniyatlarining ta’minlangandagi holatidir.
Xalqaro iqtisodiy xavfsizlikni amalga oshirishda taraqqiyot modellarini zo’rlab
o’tkazish, iqtisodiy va siyosiy jihatdan majburlashdan voz kechish, har qanday
xalqning o’z mustaqil yo’lini
tanlash huquqini tan olish, turli mulkchilik shakllari va
manfaatlarning mavjudligini qonuniy ekanligini hurmatlash yo’lidan boriladi.
Milliy iqtisodiy xavfsizlik iqtisodiyot va hokimiyat institutlarining milliy
manfaatlarni
kafolatli
himoyalanganligi,
mamlakat
rivojlanishining
ijtimoiy
yo’naltirilganligi, yetarli iqtisodiy va mudofaa salohiyatining ta’minlangandagi
holatini ifodalaydi.
Korxona (firma)ning iqtisodiy xavfsizligi – ma’muriyat va personal tomonidan
amalga oshiriladigan huquqiy, tashkiliy- iqtisodiy va injener-texnik
chora-tadbirlar
9
Вечканов Г.С. Экономическая безопасность. – СПб.: Питер, 2007, с. 67
10
Абалкин Л. Экономическая безопасность России: угрозы и их отражение.// Вопросы экономики. 1994, №12, с.
45
Global xavfsizlik
Mintaqaviy xavfsizlik
Davlat xavfsizligi
Jamiyat xavfsizligi
Mintaqa xavfsizligi
Xususiy
Firma xavfsizligi
Shaxs xavfsizligi
9
tizimi tufayli vujudga keltirilgan hayotiy muhim iqtisodiy manfaatlarning ichki va
tashqi xavf-xatarlardan
himoyalanganlik holatidir
11
.
Ko’pchilik mutaxassislarning fikricha, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash
borasida chora-tadbirlarni ishlab chiqishda unga ta’sir etuvchi barcha omillarni va
birinchi navbatda iqtisodiyotning samaradorligini oshirishni hisobga olish kerak
bo’ladi.
SHunday qilib, iqtisodiy xavfsizlik milliy iqtisodiyotning izchil va samarali
o’sishini ta’minlay oladigan ichki va tashqi shart-sharoitlar yig’indisini
hamda uning
jamiyat,
davlat,
shaxsning
ehtiyojlarini
qondira
olish,
tashqi
bozorlarda
raqobatbardoshligini ta’minlay olish, turli tahdidlardan himoyasini kafolatlay olish
qobiliyatini ifodalaydi.
Bundan kelib chiqadiki, mamlakatning iqtisodiy xavfsizligi birinchi navbatda
iqtisodiyotning samaradorligi bilan ta’minlanishi kerak, ya’ni iqtisodiyot yuqori
mehnat unumdorligini ta’minlash,
mahsulot sifatini oshirish, raqobatbardoshlikni
ta’minlash asosida o’zini o’zi himoya qilishi zarur. Bu esa davlat organlari,
iqtisodiyotning barcha bo’g’inlari va tashkiliy tuzilmalari tomonidan qo’llab-
quvvatlanishi kerak.
