11
tomonidan teng bo’lmagan iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirilishi, ya’ni
bilvosita nazorat qilish (investitsiyalar kiritish, kredit va subsidiyalar berish yo’li
bilan) siyosatini amalga oshirish, ba’zi hollarda siyosiy tazyiq o’tkazish kabi
hodisalar ham hozirgi davrning xususiyatlaridan biriga aylanib bormoqda.
Iqtisodiy
jihatdan qaram mamlakatlarga savdo embargosi orqali siyosiy shartlar qo’yish
amaliyotini, buning oqibatlarini boshdan kechirgan Iroq, Eron, Liviya, Kuba kabi
mamlakatlar misolida ko’rish mumkin.
Ma’lum davrlarda jahon iqtisodiyotida, alohida olingan mintaqalarda,
mamlakatlarda sodir bo’ladigan turli inqirozlar milliy,
shu jumladan iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlash muammolarining dolzarbligini oshiradi. Ma’lumki, AQSH
ipotekali kreditlash tizimidan boshlanib, keyinchalik jahon iqtisodiyotini qamrab
olgan “moliyaviy-iqtisodiy inqiroz ko’plab mamlakatlarda ishlab chiqarish va
iqtisodiy o’sish sur’atlarining keskin pasayib ketishi bilan bog’liq ishsizlik va boshqa
salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi”
12
. Bunday sharoitda milliy manfaatlarni himoya
qilish, mamlakatda iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, aholini turmush
darajasini pasayib ketishini oldini olish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu borada
zaruriy chora-tadbirlarni belgilash uchun esa tahdidlarning xarakteri, miqyosi,
ularning oqibatlarini bilish kerak bo’ladi.
Hozirga kelib O’zbekiston integratsiyalashgan global iqtisodiy makonning,
global moliyaviy- iqtisodiy bozorning ajralmas tarkibiy qismiga aylandi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning “Jahon moliyaviy-
iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari”
asarida ta’kidlanganidek, buning tasdig’ini respublikaning tashqi dunyo bilan
aloqalarining
tobora kuchayib borayotganida, taraqqiy topgan yetakchi davlatlar
ko’magida iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish, modernizatsiya qilish, texnik va
texnologik qayta jihozlash bo’yicha dasturlarni amalga oshirilayotganligida,
O’zbekistonning xalqaro savdo tizimiga integratsiyalashuvida va boshqalarda ko’rish
mumkin.
Bunday sharoitda mamlakat korxonalarini tashqi
bozorlarda raqobatbardosh
bo’lishini ta’minlash, dunyo bozorlari talabiga javob beradigan mahsulotlar ishlab
chiqarish, eksportni rag’batlantirish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini
oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlash
esa mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashning muhim omili bo’lib hisoblanadi.
Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiy xavfsizlikni ham, milliy xavfsizlikni
ham birdek ta’minlash davlatning eng asosiy funksiyalaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Amerikalik mutaxassislarning fikriga ko’ra, iqtisodiy xavfsizlik ta’minlanishi
uchun kamida ikkita shart bajarilishi kerak:
– birinchisi, mamlakatning
iqtisodiy mustaqilligini, xo’jalikning taraqqiy
etishiga tegishli bo’lgan qarorlarni o’z manfaatlaridan kelib chiqib qabul qilish
qobiliyatini saqlab qolish;
– ikkinchisi, aholining erishilgan turmush darajasini saqlab qolish va uni
yanada yuksaltirish imkoniyatlarining mavjud bo’lishi
13
.
12
I.Karimov Jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va
choralari. Toshkеnt, “O’zbеkiston”, 2009. 4 – b .
13
Богданов И.Я. Экономическая безопасность России. Теория и практика. М., 2001. с.21
12
SHundan kelib chiqiladigan bo’lsa, iqtisodiy xavfsizlik – bu eng avvalo
mamlakatning milliy manfaatlarini himoyalanganligidir.
Har qanday fanning predmeti va ob’yekti mavjud bo’lganidek “Iqtisodiy
xavfsizlik” fanining ham o’z ob’yekti va predmeti mavjud.
Bir tomondan iqtisodiy tizimning ob’yektiv himoyalanish hususiyatlari, unga
xavf soladigan kuch va omillarga qarshi turish mexanizmini, ikkinchi tomondan,
davlatning himoyachi sifatidagi funksiyalari, shu
maqsadda tashkil etiladigan
institutlarni o’rganish ushbu fanning predmeti bo’lib hisoblanadi.
Milliy iqtisodiyot va unda amalga oshadigan jarayonlar “Iqtisodiy xavfsizlik”
fanining ob’yektini tashkil etadi.
Davlat, jamiyat va shaxsning muhim hayotiy manfaatlaridan kelib chiqqan
holda mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash borasida nazariy va amaliy bilimlar
berish fanning maqsadi bo’lib hisoblanadi.
