|
Jilliliq mashinasınıń paydalı jumis koefficienti
|
| bet | 11/21 | | Sana | 12.12.2023 | | Hajmi | 0,67 Mb. | | #116440 |
Bog'liq Ametova толык таяр Мaftuna AJilliliq mashinasınıń paydalı jumis koefficienti. Jilliliq mashinasınıń yaki Karno cikldiń paydalı jumis koefficienti (PJK) dep tómendegi úlkenlikke aytıladı:
(1.3.1)
Sonday-aq Karno cikldiń PJK ti jilitqishtiń hám temperaturaları arqalida kórsetiw múmkin.
(1.3.2)
Demek, jilliliq mashinasınıń PJK ti jumis isshi bóleksheniń túrine baylanisli bolmay bálki jililitqish hám suwitqishtiń temperaturaları menen ǵana anıqlanadı. (1.3.2) ańlatpadan jáne tómendegi juwmaqqa keliw múmkin.
Jilliliq mashinasınıń PJK tin kóteriw ushın jilitqishtiń temperaturasın asiriw suwitqishtiń temeperaturasın bolsa tómenletiw kerek.
Jilliliq mashinasınıń PJK ti hár dayim 1 den kishi boladi.
Házirgi dáwirde injenerlerdıń bárshe háreketleri jilliliq mashinasınıń PJKtin arttiriwǵa qaratilǵan. Buniń ushın bolsa mashina bólekleri arasındaǵı súykeliwdi, joqliǵi toliq janbasliǵi nátiyjesindegi joǵaltiwlardi kemeytiriw jolların izlew kerek. Házirgi kúnde jilliliq mashinalariniń PJK ti 40% quraydi.
Suwitqishlar. Joqarida kórsetilgendey suwitqishlar keri cikl principinde isleydi. Jumis atqarıw esabina sistemadan málim muǵdarda jilliliq muǵdarı alinadi. Basqasha aytqanda jilliliq muǵdarı suwiqraq deneden issiraq denege ótkeredi hám mashina suwitqishqa aylanadı. Eń keń tarqalǵan suwitqish mashinasi bul xojaliq muzlatqishlari bolip tabıladı.
II BAP TERMODIKAMIKA NİZAMLARİN OQİTİW METODIKASİ
2.1. Bilimlendiriw sapasın аsırıwdа zamanagóy pedagogikalıq hám axborot texnologiyalarınıń roli
Bilimlendiriwdi reformalaw hám modernizaciyalaw shárayatında talabalardı salamat pikir, jańasha oylaw tárizi hám ilimiy bilim menen qurallandırıwda innovacion texnologiyalardan paydalanıwdı talap etpekte. Tálim processine innovacion texnologiyalardı engiziw talabalardıń mashqalaların izlep tabıw, olardı sheshiw jolların islep shıǵıw, olardı engiziw menen baylanıslı processlerdi ǵárezsiz ráwishte orınlawǵa kómeklesedi.
Házirgi waqıtta tálim sapası júdá áhmiyetli, mashqalalı hám aktual másele esaplanadı. Sebebi, basqa barlıq sociallıq máseleler, siyasiy mashqalalar hám ekonomikalıq kórsetkishler usı tálim sapası dárejesine baylanıslı jaǵdayda rawajlanadı. Qalaberse, tálim sapası mámleket hám jámiyet táǵdirin, pútkil insaniyat táǵdirin belgilep beredi. Oqıw orınlarında talabalardıń bilim sapasın támiyinlew nátiyjeliligine baǵdarlawda innovacion oqıtıw metodları hám texnologiyalarınan paydalanıw kásiplik kónlikpeler hám sheshimlerdi qabıl ete alıw dárejesin arttırıw imkaniyatın beredi.
Oqıw sapasın arttırıwdıń tiykarǵı usılı oqıw processine zamanagóy xabar-kommunikaciya texnologiyaların keń paydalanıw esaplanadı.
Házirgi kúnde xabar kommunikaciya texnologiyalarınıń izshil rawajlanıwı oqıw sistemasın pútkil jáhán oqıw sisteması talaplarına juwap beriw zárúrligin talap etpekte. Xabar texnologiyaları insaniyat rawajlanıwınıń túrli basqıshlarınan baslap dawam etpekte, házirgi zaman informaciyalasqan jámiyettiń ózine tán tárepi sonnan ibarat, xabar texnologiyaları barlıq texnologiyalar, sonıń ishinde jańa texnologiyalar arasında jetekshi orındı iyelemekte.
Tálim sapasın asırıw, ilim hám texnologiyanıń eń sońǵı jetiskenliklerin ámeliyatqa engiziw tiykarında dóretiwshi, kásip-ónerli, dóretiwshilik hám ǵárezsiz pikir júrgize alatuǵın jaslardı tayarlaw sıyaqlı zárúrli wazıypalardı ámelge asırıw názerde tutıladı. Bul óz gezeginde tálim processinde zamanagóy tálim texnologiyalarınan paydalanıwdı talap etedi.
Buǵan respublikamız prezidentiniń «Fizika tarawındaǵı tálim sıpatın asırıw hám ilmiy izretlewdi rawajlandırıw shara-ilajları tuwrısında» qararı mısal bola aladı.
Qararda respublikamız prezidenti tiykarǵı maqset hám wazıypaları etip tómendegilerdi belgilep berdi:
-ulıwma bilim beriw mekemelerinde fizika pánin oqıtıw sapasın asırıw, sabaqlıqlar hám oqıw qollanbaların jetillestiriw ;
-fizika páni boyınsha kadrlardı, atap aytqanda, awıllıq jaylardaǵı mekteplerdiń oqıtıwshıların tayarlaw, qayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw sistemasın rawajlandırıw;
-tálim processine zamanagóy oqıtıw usılların, sonday-aq informacion-kommunikaciya texnologiyaların keń engiziw;
-pedagog kadrlar hám oqıwshılardıń fizika pánin biliw dárejesin bahalaw, ziyrek jaslardı anıqlaw hámde olardıń mahalliy hám xalıq aralıq pán olimpiadalardı tabıslı qatnasıw hámde bayraklı orınlardı iyelewdi táminlew;
-joqarı oqıw mekemelerinde fizika pánin oqıtıwdıń integrativ principların engiziw, jana tálim bazarında talap joqarı bolǵan qániygelikler boyınsha kadrlardı tayarlawdı jolǵa qoyıw arqalı jaslardıń fizika tálimi menen qamtıp alıw dárejesin asırıw;
-fizika salasındaǵı ilimiy izretlewlerdiń islep shıǵarıw menen tıǵız baylanıslıǵın táminlew, ekonomika tarmaqlarındaǵı máseleler sheshimine qaratılǵan ilimiy jumıslar kólemin keńeytiw;
-ilimiy izretlewlerdiń hám innovaciya islerdiń nátiyjeligin hám ámeliy áhimiyetin asırıw [1].
Oqıw processinde xabar quralların hám mul’timedia texnologiyaların keń en jaydırıw oqıtıwdıń dástúriy texnologiyaların qollanıwǵa qaraǵanda bir qatar paydalı hám qolaylılıq táreplerge iye. Ásirese, mul’timedia quralların qollanılǵanda oqıwshılarda sezimlik qabıl etiw kónlikpesi rawajlanadı. Olar oqıw materiyalların jaqsı túsinedi hám bilimlerdi puxta ózlestiredi. Mul’timediya texnologiyaları talabalardı tek ǵana jámiyettiń belgili sociallıq buyırtpası tiykarında oqıtıwǵa emes, bálkim shaxs sıpatında kamal tabıwına imkan beredi. Bunda talabalar tek ǵana ulıwmalıq hám tábiyiy pánlerdi ózlestiriwge emes, bálkim oqıw iskerliginiń quramalı túri – ámeliyatqa engiziledi. Usı processte iyelengen bilimler bolsa talabalardıń keleshekte óz betinshe bilim alıwında júdái zárúr boladı.
Multimedialı qurallar – túrli kórinistegi informaciyalar (tekst, súwret, sxema, tablica, diagramma hám basqalar) dı jaratıw, saqlaw, islew beriwshi hám cifralı komp’yuterli qurılmalar. Oqıw materiallarınıń vizual bayıtılǵanlıǵı onı isenimli qıladı hám ózlestiriw processin jedellestiredi. Oqıw processinde mul’timedia qurallarınan paydalanıw xabarlardı qabıl etiw hám olardıń mánisin túsiniw, oqıwshı- talabalarda bilim alıw motivaciyasın kúsheytiw, birleglikte islew hám bilim kónlikpesin rawajlandırıw, úyrenilip atırǵan oqıw materiyalınıń ámeliy áhmiyetin túsiniw imkániyatın beredi.
Tálimde kompyuter hám multimedia qurallarınıń imkániyatları tek ǵana jaslardıń shaxs sıpatında káliplesiwine kómeklesip qalmastan, sonday-aq, olardıń qábiletleriniń júzege shıǵıwına imkán beredi. Sabaq processinde mul’timedia qurallarınan paydalanıw zamanagóy oqıtıwshınıń kásiplik sheberligin belgilewshi nátiyjeli shárayat, olardıń belsendiligin támiynlew quralı, sabaq nátiyjeliligin arttırıwdıń tiykarǵı didaktik shártlerinen biri esaplanadı. Kadrlar tayarlaw mashqalasınıń unamlı sheshimi, birinshi náwbette, búgingi kún talaplarına juwap bera alatuǵın oqıtıwshılardı tayarlaw menen baylanıslı. Usı múnásebet penen I. Karimov Oliy Majlistiń IX sessiyasında aytıp ótkenindey: «Eger oqıtıwshılar, professorlar, kafedra basshıları óz ústinde islemeseler, eger shet ellerge barıp óz qánigeligin hám jańalıqlardı úyrenbese, shet elli kásiplesleri menen tájiriybeler almastırmasa, keri jaǵdayda bul nárse oqıw processine hám onıń nátiyjeliligine unamsız tásir tiygizedi» dep aytıp ótken. Rawajlanǵan mámleketlerdiń tájriybesi, joqarı bilimli hám básekige shıdamlı kadrlar tayarlaw tálim, pán hám islep shıǵarıwdıń óz-ara nátiyjeli baylanıslıǵına; professional tálim sistemasına eń joqarı bilimli oqıtıwshılardı hám kánigelerdi alıp keliwge; oqıw processin informatizaciyalastırıwǵa hám komp’yuterlestiriwge baylanıslı ekenligin kórsetpekte. Bul jaǵdaylardıń barlıǵı kadrlar tayarlaw milliy dástúrinde óz ornın tapqan. Oqıw sistemasında iskerlik kórsetip atırǵan oqıtıwshı zamanagóy xabar texnologiyaları, tálim-tárbiya processin jedellestiriw usılları hám oqıtılǵan pánler boyınsha sapalı bilim, kónlikpe, túsiniklerdi payda etiwde táminlewshi pedagogikalıq usıllardı qollana alıwı zárúr. Ol zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardıń mazmunı, maqseti hám wazıypaların úyrenip shıǵıp olar haqqında ilmiy tiykarlanǵan maǵlıwmatlar, ámeliy baǵdarlar islep shıǵıwı, aldıńǵı pedagogikalıq hám xabar texnologiyaların ózlestirgennen soń, onı tálim sistemasına engize alıwı kerek.
Oqıtıwshı tárepinen túrli kórinislerde xabar texnologiyaları arqalı kórgizbeli ótilgen sabaq sapa kórsetkishin asıradı. Bunday sabaqlarda xabar texnologiyaları kóriw hám esitiw analizatorları yaǵnıy seziw analizatorları arqalı múráját etiw wazıypasın atqaradı. Seziw analizatorları, organlar arqalı qabıl qılınatuǵın signallar logikalıq qayta islewge, abstrakt pikirlewge alıp keledi hám bul bolsa óz náwbetinde baslanǵısh qádemde bilimlerdi ózlestiriw menen bir qatarda keyingi qádemlerdi pikirlep kóriwge, shamalap alıwǵa alıp keledi. Xabar texnologiyaları oqıwshınıń eslep qalıwı, ózlestiriw processiniń logikalıq juwmaǵında úlken rol oynap, alınǵan bilimlerdiń oqıwshı yadında múhirlenip qalıwına, ózlestirilgen oqıw metariyalların sistemalastırıwda da járdem beredi. Usı processte ásirese oqıtıwshılar tárepinen informaciyanıń emocionnallıq tásiri de esapqa alınıwı kerek. Oqıwshılardıń dıqqatın berilip atırǵan maǵlıwmatlarǵa qaratıw hám emocional tásir arqalı qızıǵıwshılıq hám unamlı keypiyat oyatıw oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligine baylanıslı. Sabaq processindegi informaciyalardı, materiallardı reńli, muzıka menen birgelikte, anıq hám oylanǵan avtorlıq túsindirmeleri arqalı kórsetiliwi barlıq baǵdardaǵı informaciyalardıń keminde úshten tórt bólegin oqıwshınıń qabıl qılıwına imkaniyat jaratadı.
Sabaq processinde video filmlerdegi kadrlar, slaydlar almasıwınıń qaytalanbaslıǵın oqıwshılar sezgen jaǵdayda oqıwshılarda bolıp atırǵan processke qarata dıqqatlıraq bolıwdı talap etedi. Fonda dawıs formasında túsinikler beriliwi bolsa oqıwshılarda esitiw yadınıń bekkemleniwi, tez analiz qılıw qábiletleriniń artıwı, hár bir sózge itibarlı bolıw kónlikpelerin hám basqa bir qatar shaxs mádeniyatına baylanıslı nátiyjeli kórsetkishlerdiń artıwına alıp keledi. Solay etip, sabaq processinde xabar texnologiyalarınan nátiyjeli paydalanıw talabalardıń sabaqqa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıwǵa hám de oqıw sapasın rawajlandırıwǵa óziniń unamlı tásirin kórsetedi.
Búgingi kúnde oqıw orınlarında oqıw sapasın támiynlew boyınsha bir qatar ózine tán jantasıwlar gúzetilmekte. Dúńyanıń barlıq oqıw orınlarında oqıw ornınıń sapasın arttırıw, yaǵnıy sapalı kadrlar tayarlaw barlıq waqıtta da aktual másele bolıp kelgen hám sonday bolıp qaladı. Sapa máselesi, ásirese, XX ásirdiń aqırı hám XXI ásirdiń baslarında jáne de áhmiyetli kórinis tappaqta.
2.2. «Termodinamikanıń 1-nızamı» temasın oqıtıw metodikası
Jobası:
1. Termodinamikanıń 1-nızamı.
2. Termodinamikanıń nızamın izoprocesslerge qollanıw.
3. Adiabatalıq process.
. Qaytımlı hám qaytımsız processler.
Tayanısh sózler hám túsinikler: Termodinamikanıń birinshi nızamı, Termodinamikanıń birinshi nızamınıń izoprocesslerge qollanılıwı, ideal gazdı turaqlı kólem hám turaqlı basım sharayatındaǵı jıllılıq kólemi, molyar jıllılıq kólemi, jıllılıq kóleminıń klassik teoriyası hám onıń kemshilikleri, adiabatik process, adiabata teńlemesi, adiabata kórsetkishi, adiabatik processte orınlanǵan jumıs.
|
| |
