Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1.
Mualliflik va turdosh huquqlar nima?
2.
Sanoat mulki nima?
3.
Siz qanday intellektual mulk ob’yektlarini bilasiz?
4.
Patent nima? Patent qanday huquqlar beradi?
5.
Litsenziya bitimi nima?
6.
Mualliflik va turdosh huquqlar nima?
7.
Sanoat mulki nima?
4-MAVZU.O`zbekiston Respublikasining Intellektual
mulk davlat fondi
1.
Sanoat namunasi patenti.
2.
Sanoat namunasining xalqaro klassifiksiyasini ta’sis etish
bo’yicha xalqaro bitimlar.
3.
Foydali model ob’ektlari muhofazasi.
4.
O’zbekiston Respublikasi va chet ellarda foydali modellarni
muhofaza qilish.
O`zbekiston Respublikasining Intellektual mulk davlat fondi patent
egasining davlat mulkiga kiradigan yoki shartnoma asosida olinadigan
~ 28 ~
intellektual mulk ob’yektlariga nisbatan huquq hamda majburiyatlarini
amalga oshirilishiga ko`maklashadi.
Intellektual mulk davlat fondi faoliyatini mablag` bilan ta’minlash
manbai sanoat mulki va intellektual mulkning boshqa turlari
ob’yektlaridan foydalanish huquqiga oid litsenziya sotilishidan
tushadigan mablag`larning bir qismidan, davlat byudjeti mablag`lari
hamda boshqa tushumlardan iborat bo`ladi.
Intellektual mulk davlat fondi o`z faoliyatini «Ixtirolar, foydali
modellar va sanoat namunalari to`g`risida»gi Qonun va Vazirlar
Mahkamasi tasdiqlaydigan Nizomga binoan amalga oshiradi.
Intellektual mulkda ob’yektlarning ikki guruhi alohida ajralib
turadi: san’at bilan bog`liq badiiy asarlar va sanoat tarmog`i -xususan
yangi buyumlar, tovarlar va texnologiyalarni ishlab chiqish va bozorga
taklif etish bilan bog`liq ob’yektlar.
Aynan ana shu vaziyatlar XX asrda jahonda umumqabul qilingan
xalqaro huquqiy standartlar shakllanishiga olib keldi, shunga muvofiq
intellektual mulk o`z ichiga ikki asosiy huquqlar sohasini oladi:
-
mualliflik va turdosh huquqlar,
unga muvofiq ilmiy, adabiy,
musiqiy, badiiy, fotografiya va audiovizual asarlarga huquqlar,
shuningdek, fonogramma ishlab chiqaruvchilar va ijrochilar, efir va
kabel eshittirishlari tashkilotlarining huquqlari himoya qilinadi;
-
sanoat mulki,
u ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari,
shuningdek, tovar belgilari va xizmat ko`rsatish belgilari, tovarlarning
kelib chiqish joyi, firma nomlariga huquqlarni o`z ichiga oladi.
-
Bundan tashqari
noan’anaviy intellektual mulk ob’yektlari
ham
mavjud bo`lib, ular mualliflik huquqi va sanoat mulki o`rtasida turib,
o`z ichiga: EHM uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalari; integral
mikrosxemalar topologiyasi; seleksiya yutuqlari; oshkor etilmagan
axborot(nou-xau)larni oladi.
Sanab o`tilgan barcha muayyan huquqiy muhofaza ob’yektlari,
xususan, badiiy asarlar va san’at turlari, ixtirolar, tovar belgilari, EHM
uchun dasturlar va hokazolar intellektual mulk ob’yektlari deb ataladi.
Bundan tashqari, sanoat mulkining mualliflik huquqi muhim farqi
shundan iboratki, sanoat mulki mualliflik huquqi kabi tegishli ob’yekt
yaratilgan vaqtdan boshlab o`z-o`zidan amal qilmaydi. Sanoat mulki
huquqlarini
muhofazalash
uchun,
masalan,ixtiroga
muhofaza
hujjatining mavjud bo`lishi shartdir. Ushbu muhofaza hujjatida davlat
tomonidan huquqiy muhofaza kafolatlanadigan huquqlar hajmi aniq
belgilab beriladi. Turli mamlakatlardagi qonunchilikka ko`ra ushbu
muhofaza hujjatlari turlicha nomlanadi. Aksariyat mamlakatlarda ixtiro
~ 29 ~
va sanoat namunalariga beriladigan muhofaza hujjatlari
patent,
tovar
belgilariga beriladigan hujjatlar esa
guvohnoma
deb qabul qilingan.
Nihoyat, biz intellektual mulkning muhim atamasi patent degan
tushunchaga yaqin keldik. Ixtiroga patentlar boshqa intellektual mulk
ob’yektlarini muhofazalash yuzaga kelgan vaqtdan ancha oldinroq
berila boshlangan. Shuning uchun patentni haqli ravishda intellektual
mulkning asosiy bosh hujjati deb aytish mumkin, u intellektual mulk
huquqlarining asosiy mohiyatini yig`iq holda aks ettiradi va industrial
rivojlanishda yetakchi rol o`ynaydi. Patent so`zi lotincha
patent
so`zidan kelib chiqqan bo`lib, ochiq, aniq degan ma’noni bildiradi.
Patent ixtirochi va jamiyat o`rtasidagi o`ziga xos almashinuv
hisoblanadi. Ixtirochi o`z ijodini jamiyatga ochib beradi, bu bilan
texnika taraqqiyoti darajasini oshiradi, buning uchun esa o`zining
patentlangan ixtirosiga davlat tomonidan kafolatlangan mutlaq
(monopol) huquqqa ega bo`ladi.
Patent bo`yicha ishonchli vakillardan tashqari patent agentlari ham
mavjud bo`lib, ular intellektual mulk sohasida muayyan malakaga ega
bo`lgan, lekin patent bo`yicha ishonchli vakillar reyestrida ro`yxatga
olinmagan shaxslardir. Patent agentlari intellektual mulk sohasida turli
xizmatlarni ko`rsatishi mumkin, lekin ular Patent idorasi va boshqa
tashkilotlarda o`z mijozlarining manfaatlarini himoya qilish huquqiga
ega emas.
Yuqorida qayd etilganidek, patent qat’iy chegaralangan hududda
amal qiladi, ya’ni O`zbekiston Respublikasi patenti faqat O`zbekiston
hududida amal qiladi. Shuning uchun tovar va xizmatlarni eksport
qiluvchilar va o`z intellektual mulklarini xorijda ham himoyalashni
istaganlar o`z ob’yektlarini boshqa davlatlarda ham patentlashi zarur.
Qonun bo`yicha, O`zbekiston Respublikasining muhofaza hujjatini
olish uchun talabnoma berilgandan so`ng, uch oy o`tgach, intellektual
mulk ob’yektlarini boshqa davlatlarda patentlashni boshlash mumkin.
Bunday cheklash va albatta dastlab Respublika Patent idorasiga
talabnoma berishning shart qilib qo`yilishi milliy xavfsizlikni
ta’minlash talablari bilan bog`liq. Chunki talabnomada davlat siri
bo`lgan va O`zbekiston xavfsizligiga tahdid soladigan ma’lumotlar
bo`lishi mumkin. Lekin intellektual mulk ob’yektlarini xorijda
patentlashni boshlash uchun hech qanday maxsus ruxsatnoma olish
talab etilmaydi. Agar Patent idorasiga talabnoma berilgan sanadan
so`ng uch oy o`tgach Patent idorasi talabnoma beruvchini ixtirosi
maxfiy ekanligi to`g`risida ogohlantirmagan bo`lsa, u o`z ob’yektini
xorijda patentlash ishlarini bemalol boshlash huquqiga ega bo`ladi.
|
