Kashfiyot va ixtirolarning ilmiy-texnik




Download 5,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/79
Sana06.06.2024
Hajmi5,18 Mb.
#260704
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   79
Bog'liq
13121 2 7352F7D481888A25ACBDEC51CD1A0CA7896653D3

 
Kashfiyot va ixtirolarning ilmiy-texnik
taraqqiyotga ta’siri
Ixtironi tan olish uchun u oldingilaridan texnik yechimlari, ijobiy 
effektlari tuzilishini yangiligi bilan farqlanishi kerak. Ixtiro ob’yektiv 
bo`lishi mumkin: yangi qurilma, yangi uslub, yangi mahsulot, yangi 
maqsadlarda eski uslub qurilmalarni qo`llash va boshqalar. 
Ixtiro - butun jahon ahamiyatiga ega bo`lib, talabnoma bergunga 
qadar uning mohiyati oldin respublikamizda va yer yuzida ham 
ochilmagan bo`lishi shart. Muallifga ixtironi tan olinganligi haqida 
hujjat beriladi. 
 
Kashfiyotlar va ixtirolar 
Ixtiro - aql o`yini emas, balki hayotiy ehtiyoj. Atrofimizdagi 
predmetlarning bari ixtiro natijasi. Ilgari ular noma’lum edi. Hech kim 
bilmagan narsani ma'lum qilish - ijodiy jarayon. Ijod bilan har qadamda 
duch kelamiz. Ilk ixtirolarda asosan “sinab ko`rish va xatolarni 
aniqlash” usuli ishlatilgan bo`lsa, hozirda bu ibtidoiy usul sanaladi. 
To`g`ri, ba'zida ilhom yoki ko`rilgan tush oqibatida ham olamshumul 
kashfiyotlar qilingan. Biroq ixtiroga ishorat qiluvchi ilhom va tushlar 
hammaga ham nasib etavermaydi. Ularga erishish uchun ham izlanish, 
bosh qotirish kerak, albatta. Ijodiy jarayon samaradorligini oshirish 
uchun esa ixtiro masalalarini yechish usullari bilan tanishibgina qolmay 
amalda qo`llab turish ham zarur. 
 
Kashfiyot nima? Ixtiro nima?
Ilm-fan haqida gapirganimizda “Kashfiyot” yoki “ixtiro” degan 
so`zlarni ko`p ishlatamiz. Xo`sh bu ikki so`z ma’no jihatdan bir xilmi? 
“kashf qildi” bilan “ixtiro qildi” so`zlari o`rtasida qanday farq bor? 
Aslida bu so`zlar bir-biridan farqli bo`lgan ikki xil ma’noni bildiradi. 
Farqi shunday-ki: Misol uchun, tarix fanidan “geografik kashfiyotlar” 
degan jumlani ko`p marta eshitgansiz. Nega endi “geografik 
ixtirolar”deyilmaydi? Endi, “ixtiro” va “kashfiyot” so`zlariga alohida 
izoh bersak. Ixtiro bu – avvaldan hayotda mavjud bo`lmagan yoki hech 
qayerda bo`lmagan biror qurilma yoki mexanizmni yaratish. Masalan 
“televizor ixtiro qilinishi” degan gapda, televizor avvaldan tabiatda 
yoki olamda umuman mavjud bo`lmagan. Kimdir televizorni o`z qo`li 


~ 34 ~ 
bilan yasadi va televizor mavjud bo`ldi. Kashfiyot esa, bu hayotda 
avvaldan mavjud bo`lgan, lekin insonlarga noma’lum bo`lgan va hech 
kim bilmagan biror yangilikni ochish. Boshqacha aytganda, Dunyoda 
bor bo`lib, lekin odamzot bilmaydigan narsani insonlarga ma’lum 
qilinishi tushuniladi. Masalan, “Amerikaning kashf qilinishi” deganda, 
o`z-o`zidan ma’lumki, Amerika avvaldan yerda mavjud bo`lgan, biroq, 
insonlar bu haqida bilishmagan. Shu sababdan “kashf qilindi” iborasi 
ishlatiladi. Yana bir misol keltirsak: “tortishish qonuni kashf qilindi” 
deyilganda, bu qonun avvaldan olamda mavjud bo`lgani, biroq bu 
haqda insonlar bilmaganlar. Haqiqatdan ham, fizika, kimyo, 
astronomiya va boshqa fanlarda topilgan qonunlar azaldan mavjud, 
ammo insonlar bu qonunni keyinroq bilib olganlari tufayli “qonun 
kashf qilindi”deb aytiladi. 
AQSH da Avtomobilning eng so`nggi turi uchar avtomobil 
sinovdan o`tkazildi. 
AQShning Massachuseta shtatidagi Terrafugia kompaniyasi 
yaratgan bu avtomobil nomi Terrefugia Transition deb nomlanadi. U 
havoda yaxshigina parvoz qilish bilan birga yo`llarida ham oddiy 
avtomobillar kabi bemalol yura oladi. N’yuyork shtati bo`ylab 6 marta 
muvaffaqiyatli parvoz qildi. 
Qadimgi ixtirolar haqida. G`ildirak qanday ixtiro etilgan? Qadimda 
vaqt o`lchovi (1.1-chizma).Vaqtni aniqlashda qadimgi Yunonistonda 
dastlab quyosh soatlaridan foydalanishgan. Bu soatlar insoniyat 
tarixidagi birinchi soat edi. Ular 4000 yil ilgari ishlatilgan. Bunda vaqt, 
tik turgan taxtachaning soya uzunligiga qarab aniqlangan. 

Download 5,18 Mb.
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   79




Download 5,18 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Kashfiyot va ixtirolarning ilmiy-texnik

Download 5,18 Mb.
Pdf ko'rish