~ 119 ~
MAVZU:
ROBOTLARNI
LOYIHALASH
VA
MODELLASHTIRISHNI O’RGANISH.
Ishdan maqsad:
Robot maketini yasash va loyihalashni o’rganish.
Umumiy ma’lumotlar :
«Robot» so‘zi birinchi marotaba 1920-yilda chex yozuvchisi Karel
Chapekning «RUR» (Rossum universal robotlari) pyesa- sida ishlatilgan. Robot
tushunchasi keng doiradagi turli siste- malar va qurilmalar bilan bog‘liq.
Robotning turli xil avtomatik tizimlar va qurilmalardan asosiy farqi, unda
odam harakatlariga o‘xshash harakatlar qila oladigan organning, ya’ni mexanik
qo‘llar (manipulyatorlar) ning borligi va u yordamida robot tashqi muhitga ta’sir
qilish imkoniyati borligidir. Robot odam o‘rniga turli xil manipulya- tsiyalarni
qila oladigan mashina - avtomatdir (1.1-jadval).
Funksiya
Odamning
funksional
organlari
Robotdagi analog
Fikrlash
Markaziy nerv
tizimi
Boshqarish tizimi
Tashqi muhit
bilan aloqa
Sezish organlari Sezish elementlari
(datchiklar va sensorlar)
Ish va harakat
Qo‘l, oyoq va
h.Kema
Manipulyatorlar va
harakatla- nish
qurilmasi
Hayot ta’minoti Qon aylanish va
hazm qilish
organlari
Energiya manbalari
Robotlar manipulyatorlar deb ataladigan mashinalar sinfiga kiradi.
Manipulyatorlar - ko‘p zvenolardan iborat mexanizm bo‘lib, odam qo‘li
harakatlarini imitatsiya qilishga mo‘ljallangan qurilmadir, u masofadan operator
yoki programmali boshqarish tizimi tomonidan boshqariladi.
Sanoat roboti (SR) - ishlab chiqarish jarayonida
harakat va boshqaruv
funksiyalarini bajarish uchun mo‘ljallangan, bir nechta harakatlanish darajasiga
ega bo‘lgan manipulyator ko‘rinishidagi ijro qurilmasidan hamda qayta
dasturlanuvchi dasturiy boshqaruv qurilmasidan tashkil topgan statsionar
(qo‘zg‘almas) yoki ko‘chma avtomatik mashina. Texnik adabiyotda bundan ham
qisqaroq ta’rif uchraydi:
Biz
avtomatlashtirish
tezligi
ta'sirchan
bo'lgan
zamonda
yashayapmiz. Bugungi kunda odamlar bajaradigan vazifalarni avtomatlar tezroq
va yaxshiroq bajaradi. Ba'zilar ko'plab faoliyat sohalarida,
ayniqsa ishlab
chiqarish va sanoatdagi jarayonlarning to'liq avtomatlashtirilishi ishsizlikning
sababi hisoblanadi, deya shikoyat qilishadi. Aslida, bu hamma uchun yangi
~ 120 ~
imkoniyatlar to'lqini. Ushbu qurilmalar qanchalik ko'p funksional bo'lmasin,
ularni
ishlab chiqish, takomillashtirish, ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish
kerak, shuning uchun buni amalga oshiradigan mutaxassislarga ehtiyoj bor. Shu
sababli, yuqori pullik va raqobatbardosh kasbga ega bo'lishni xohlaydigan,
robototexnikaga e'tibor beradigan talabalar tobora ko'payib bormoqda.
Robototexnika - bu mashinasozlik, elektrotexnika va informatika fanlarini
birlashtiradigan soha. Ushbu dastur doirasida talabalar robotlarni loyihalash,
qurish
va ulardan foydalanish, shuningdek ularni boshqarish, fikrlar va
ma'lumotlarni qayta ishlash uchun kompyuter tizimlarini o'rganadilar.
AQSh va Kanada oliy o'quv yurtlari robototexnika bo'yicha mutaxassislar
tayyorlashda shubhasiz yetakchilar hisoblanadi. Tadqiqot markazlari Amerika va
Kanada universitetlari negizida ishlaydi va universitetlar biznes bilan faol
hamkorlik qiladilar. Buning yordamida talabalar
professionallardan saboq
olishadi, taniqli kompaniyalarda amaliy mashg'ulotlar va amaliyotlarda
qatnashadilar. Odamlar robototexnika o'rganishga boradigan eng mashhur
muassasalar qatoriga Nyu-Jersi Texnologiya Instituti, Fanshawe kolleji, Sheridan
kolleji, Conestoga kolleji , Jorj Mason universiteti, Kolorado shtat universiteti va
boshqalar kiradi.
Nega robototexnika fanini o'rganishingiz kerak
Avtomobillardan tortib maishiy texnika jihozlarigacha zamonaviy
uskunalarning bir qismidir. Robototexnika kelajak haqida emas, balki hozirgi kun
haqida, shuning uchun uni o'rganish rivojlanishda
har qachongidan ham
muhimdir.
Robototexnika dasturining bitiruvchilari o'zlarining qiziqqan sohalariga
qarab turli kasblarda, aerokosmik sohada uchuvchisiz transport vositalariga
xizmatko'rsatishdan va suv osti robotlaridan iste'mol tovarlarigacha o'zlarini
namoyon etishlari mumkin.
~ 121 ~
Sohaninghisob-kitoblarigako'ra,
kelajakdarobototexnikafaqatfaoliyatsohasisifatidarivojlanibginaqolmay,
ayniqsaxizmatko'rsatishsohasiningbarchakerakliuskunalariavtomashtiriladi.
2025-yilgakelibrobototexnikasarmoyasi
66
milliarddollargayetishikutilmoqda. Sohaning jadal rivojlanishi
mutaxassislarga
mos keladigan talabni belgilaydi. Shu bilan birga, bu daromad jihatidan qiziqarli
kasb, chunki robototexnika bo'yicha bir xil muhandis yiliga 64 dan 96 ming
dollargacha pul ishlay oladi va bu o'rtacha summa hisoblanadi. AQShda tegishli
malaka va tajribaga ega robototexnika sohasidagi mutaxassislar yiliga 173 ming
dollargacha pul topishlari mumkin.
Robototexnika
sohasida
mutaxassislar
tayyorlaydigan
xorijiy
universitetlar ham mashhurdir, chunki ular o'qish va amaliyot uchun qulay shart-
sharoitlarni taklif qiladilar. Robototexnika ixtisosligi bo'yicha dastur talabalari
IBM, Intel kabi taniqli kompaniyalarda amaliyot o'tashadi va ularning ba'zilari
yaxshi tavsiyanomalar va yuqori muvaffaqiyat ko'rsatkichlari bilan o'qishni
tugatgandan so'ng ushbu kompaniyalarda ishlashga muvaffaq bo'lishadi.
