|
Xafvsizlikni ta’minlovchi principlari, sinflanishi va umumiy ta’rifi
|
| bet | 6/128 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 3,22 Mb. | | #230053 |
Bog'liq ХФХ маърузалар матниXafvsizlikni ta’minlovchi principlari, sinflanishi va umumiy ta’rifi.
Princip – bu g’oya fikr, asosiy vaziyat.
Usul – umumiy qonuniyatdan kelib chiqqan holda maqsadga etish yo’li.
Dialekt va logikaga xos umumiy metodlaridan farqli, xavfsizlikni ta’minlovchi princip va usullar maxsus hisoblanadi. Xavfsizlikni ta’minlovchi vositalar – princip va usullarni aniq amalga oshiruvchi, konkret, tashkiliy, moddiy timsoli.
Principlar, usullar, vositalar – xavfsizlikni ta’minlovchi mantiqiy etaplari bo’lib, ularni tanlash aniq faoliyat sharoitidan xavfsizlik darajasiga, qiymatiga va boshqa oriteriyga bog’liq.
Xavfsizlikni ta’minlovchi principlar ko’p. Ularni bir necha alomatlar bo’yicha sinflash mumkin.
Amalga oshirish alomatlariga ko’ra ular 4 ta sinfga bo’linadi.
Mehnat xavfsizligini ta’minlash principlari.
Orientirlovchi
|
Texnik
|
Tashkiliy
|
Boshqarish
|
Operatorning faolligi
|
Bloklash
|
Vaqt bilan himoyalanishi
|
Tenglik
|
Faollikning gumanizmi
|
Vakumlash
|
Axborot
|
Kompensaciyalash
|
Destrukciyalash
|
Germetizaciyalash
|
To’g’ri kelmaydigan
|
Nazorat
|
Operatorni o’zgartirish
|
Masofa bilan himoyalash
|
Normalash
|
Qarama-qarshi muloqot
|
Sinflash
|
Kompreslash
|
Kadrlarni tanlash
|
Javobgarlik
|
Xavfni chetlashtirish
|
Mustahkamlik
|
Ketmaketlik
|
Rejalilik
|
Sistemalik
|
Kuchsiz bo’g’im
|
Dezervlash
|
Tezlashtirish
|
Xavfning kamayishi
|
Sovuqqonlik ekran qo’shib magnit maydonidan saqlash
|
Ergonomiklik
|
Natijalilik
|
Orientaciyalovchi principlar – g’oyaning asosi bo’lib, xavfsiz qarorlarni izlashga yo’naltirilgan va axborot bazasi bo’lib xizmat qiladi.
Princip tizimi – bunda har qanday ko’rinishdagi harakat, har qanday ob’ekt sistemasining elementi sifatida qaraladi.
Sistema deganda - elementlar majmui tushuniladi, ularning o’zaro ta’siri bir xil natijaga teng. Bunday sistema muayyan sitema deb nomlanadi. Agar elementlar majmui o’zaro ta’siri natijasi har xil bo’lsa, unda bunday sistema nomuayyan deyiladi. Natijalar orasidagi farq qancha katta bo’lsa, sistemaning nomuayyanlik darajasi shuncha katta bo’ladi. Element va ular orasidagi xarakterlarni to’liq hisobga olmaganlik nomuayyanlikni keltirib chiqaradi. Sistema elementiga moddiy ob’ektlar, shuningdek ularning munosobati va bog’liqligi kiradi. Ular quyidagilarga bo’linadi: -Tabiiy va sun’iy sistemalar
Sun’iy sistemani konstrukciyalashga erishish uchun zarur bo’lgan real maqsad qo’yiladi va sistemani tashkil etuvchi elementlar aniqlanadi. Bu masala shundan iboratki kerak bo’lmagan natijalarga olib boruvchi tabiiy sistemaga istalgan maqsadga olib boruvchi sun’iy sistemani qo’yish. Ijobiy maqsad tabiiy sistemadan elementlarni istisno qilish yoki sun’iy sistemadagi elementlar bilan neytrallash hisobidan erishiladi.
Destrukciya principi – (destrukctio lotincha so’zdan olingan bo’lib, buzilish) xavfli natijalarga olib keluvchi sistemadan bir yoki birnecha elementlarni istisno qilish hisobidan buziladi. U universal ahamiyatga ega. Xavfsizlikni analiz qilishdan destrukciya principini hisobga olgan holda istalgan maqsadga olib keluvchi, ayrim elementlarni istisno qilishga yo’naltirilgan tadbirlar ishlab chiqariladi. Xavfni kamaytiruvchi princip xavfsizlikni oshirishga yo’naltirilgan, ammo xoxlagan yoki norma bo’yicha talab qiladigan darajani ta’minlamaydigan, qarorlarni qo’llashga asoslangan. Bu princip o’zaro kelishuvga asoslangan. Xavfni bartaraf etuvchi princip. Xavfli va zararli omillar, texnologiyani o’zgartirish, xavfli moddalarni xavfsizi bilan qo’llash, mehnatni ilmiy tashkil etishni takomillashtirish yo’li bilan bartaraf qilinadi. Bu princip o’z mohiyatiga ko’ra taraqiy qilgan va amalga oshirish shakliga ko’ra har xil. Hayot faoliti xavfsizligining darajasini oshirish uchun, shu principning nazariy va amaliy ishlaridan boshlash tavsiya etiladi.
Texnik principlar. Texnik principlar fizik qonunlarni qo’llashga asoslangan bo’lib, xavf ta’sirini bevosita bartaraf qilishga yo’naltirilgan.
Masofada himoya qilish principi. Inson va xavf manbaisi orasida, berilgan xavfsizli darajasini ta’minlovchi masofa o’rnatilishga asoslangan. Princip, xavfli va zararli omillar u yoki bu qonun bo’yicha susayishiga yoki masofaga bog’liq holda to’liq yo’qolishiga asoslangan.
Yong’inga qarshi uzilishlar.Yong’inning tarqalishini oldini olish maqsadida, binolar, inshotlar va boshqa ob’ektlar bir birdan ma’lum masofada quriladi. Bu masofalar yong’inga qarshi uzilishlar deb ataladi.
Sanitar himoya zonalari. Turar joy binolarini zararli va yomon hidli moddalardan, shovqindan, vibraciya, ul’tratovush, radiochastotalarning elektromagnit to’lqinlaridan, statik elektrdan, ionli nurlanishdan himoya qilishdan iboratdir.
Sanitar-himoya zonasi-bu turar joy binolari va zararli faktorlar manbaasi bo’lgan ob’ektlarning chegaralari orasidagi maydon hisoblanadi.
Sanitar-himoyalovchi zona o’lchamlari korxonaning sanitar sinflanishiga muvofiq o’rnatiladi.
Sinf korxonalar uchun Sanitar-himoyalovchi zonasi o’lchamlari 2000, 1000, 500, 300, 100 m ga teng. Sanitar-himoyalovchi zona texnik-ekonomik va gigienik tushuntirilsa, kattalashtirilishi yoki kichraytirish mumkin. Uzoqdagi ish joyidan to evakuacion chiqish joyigacha bo’lgan masofa. Yong’in vaqtida odamlar to’siqsiz va bexatar binodan chiqishlarini ta’minlash uchun ish joyidan to chiqish joyigacha bo’lgan qisqa masofa belgilanishi kerak.
Elektr toki himoyalanish.Elektr qurilmalarning tok o’tuvchi qismlariga tegishni oldini olish uchun, o’sha qismlarni uzoqroqqa joylashtirish tavsiya etiladi. Ion nurlanishdan va EMP lardan himoyalanish ham masofa bilan amalga oshiriladi.
Mustahkamlik principi - xavfsizlik darajasini oshirish maqsadida, materiallar, inshootlar va ularning elementlarini mexanik ta’siridan keyin buzilishga va qoldiq deformaciyaga qarshilik xususiyati. Mustaxkamlik principi mustaxkamlik zaxirasi deb nomlangan koeficient yordamida amalga oshiriladi va u xavfli kuchlanishning yo’l qo’yilgan kuchlanishga nisbati bilan aniqlanadi. Mustaxkamlik zaxirasi koeficentining kattaligi, materialning mexanik xossalari analogik inshootlarning ish tajribalari va boshqa faktorlari bilan belgilanadi.
Bo’sh zveno principi – xavfsizlik maqsadid, ishlab chiqarish ob’ektlarining buzilmasligini va ishchi xodimlarining xavfsizligini ta’minlash uchun, maxsus qurilmalarning bo’sh elementlarini qo’llash ekranlash principi – xavflik manbaasi va inson orasida, xavfsizlikni ta’minlovchi to’siq qo’yishdan iborat.
Bu to’siqning asosiy vasifasi, xavfli xususiyatlarni gomosferaga o’tishdan saqlash. Turli konstrukciyaga ega bo’lgan yaxlit ekran qo’yish.
|
| |
