|
II. BOB. O‘quvchilarga metallarga ishlov berish texnologiyasi, konstruksiyalash elementlarini o‘rgatish metodikasi
|
| bet | 13/18 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 5,9 Mb. | | #246034 |
Bog'liq 7-sinf texnologiya yoʻnalishi boʻyicha metallarga ishlov berishni oʻrgatish uslubini ishlab chiqishII. BOB. O‘quvchilarga metallarga ishlov berish texnologiyasi, konstruksiyalash elementlarini o‘rgatish metodikasi
2.1 O‘quvchilarga metallarga ishlov berish texnologiyasi, konstruksiyalash elementlarini o‘rgatishda innovatsion pedagogik texnologiyalar.
Metallarni mexanik qayta ishlashning texnologik jarayonlarida innovatsion
texnologiyalardan foydalanish. Mexanik qayta ishlash juda murakkab jarayon bo‘lib, ma’lum bir o‘lchamdagi va berilgan shakldagi qismlarga olib keladi. Materialga mexanik ta’sir qilishning ikki yo‘li mavjud. Birinchi usul yuqori qatlamni ish yuzasidan olib tashlash bilan tavsiflanadi. Bunday holda, chuqurlik qismning o‘lchamlariga qo‘yiladigan talablarga qarab farq qilishi mumkin. lkkinchi usulda, birinchi ta’sir qilish paytida material zarar ko‘rmaydi, u, muhrlangan, o‘ralgan bo‘lishi mumkin. Qoida tariqasida, bu ta’sir qilish usuli, keyinchalik qismning keyingi bosqichi bilan davom ettiriladi.
Har-xil turdagi metallarni mexanik qayta ishlash, qismlarga ma’lum bir o‘lcham va shakl berish uchun texnologik operatsiyalar majmuasi bilan ta’minlanadi. Ularning asosiylari frezeleme, planyalash, silliqlash va burg‘ulashdir. Endi barcha operatsiyalar zamonaviy tarzda amalga oshiriladi ko‘p funktsiyali mashinalar. Shunday qilib, bitta mashina ketma-ket turli funksiyalarni bajarishi mumkin. Buning uchun faqat dasturiy ta’minotni to‘g‘ri o‘rnatish va o‘z vaqtida zarur vositalarni ishlatish kerak.
Metallarni mexanik qayta ishlashning barcha turlari xilma-xil bo‘lib, o‘z farqlariga ega. Torna eng zamonaviy texnologik talablarga javob berish uchun qayta ishlanmoqda. Ular avtomatik, yarim avtomatik va CNC. Qoida tariqasida, shakllangan yoki tekis yuzalarni qayta ishlash uchun turli xil frezeleme turlari qo‘llaniladi: uchi yoki shakli.
Bugungi kunda ko‘plab zamonaviy ishlab chiqarish korxonalari metallga ishlov berish xizmatlarini taklif qiladi. Ushbu ishni bajarish uchun juda ko‘p mashinalar mavjud, ammo vaqt uning shartlarini belgilaydi, shuning uchun mashinalar doimo takomillashtirilmoqda. Shunday qilib, ibtidoiy mashinalar deyarli hamma joyda avtomatik liniyalar bilan almashtirildi. Dinamik rivojlanayotgan korxonalar yuqori texnologiyali uskunalar yordamida ishlab chiqarishni imkon qadar kengaytirishga harakat qilmoqdalar. Shunday qilib, eng yuqori ehtimollik va buyurtmalar uchun eng qisqa yetkazib berish muddati bilan mahsulotlarning yuqori sifatini kafolatlash mumkin. Buyurtmaning kattaligi va uning murakkabligidan qat’i nazar, yaxshi sifatli mahsulotlar ustuvor bo‘lsa, har qanday ishlab chiqarish g‘alaba qozonadi.
Qoida tariqasida, malakali xodimlar ishni o‘z zimmalariga olganlarida, metallni qayta ishlash xizmatlari tez va barcha standartlarga to‘liq mos ravishda amalga oshiriladi. Bundan tashqari, har bir istiqbolli korxona ishlash uchun maqbul shart-sharoitlarni ta’minlaydi: yetarli ishlab chiqarish maydonlarining mavjudligi, zarur jihozlar. Shuni ta’kidlash kerakki, buyurtmani muvaffaqiyatli va tez bajarish uchun xodimlarni mashinalar, payvandlash va texnologik uskunalar bilan ta’minlash kerak. Shunday qilib, ishni bajarish uchun sizga metallga ishlov berish uchun to‘g‘ri uskunalar tanlash kerak bo‘ladi. Albatta, torna va frezeleme chiplarni olib tashlash uchun mas’ul bo‘lgan asosiy ishdir.
Zamonaviy modellar mahsulotning geometrik parametrlari va sirtining qo‘polligi uchun eng yuqori talablarga javob beradigan qismlarni ishlab chiqarish imkonini beradi. Mashina asboblarining yangi modellarining afzalliklari quyidagilardir: aniqlik, tezlik, ish joyining yaxshilangan parametrlari. Hozirgi vaqtda metallga ishlov berish uskunalari keng ko‘lamda namoyish etilmoqda. Turli xil modellar orasida eng mashhur va juda kam (nisbatan tez-tez ishlatiladigan) ilovalar mavjud.
Metallni qayta ishlashning turli usullari mashinasozlik, metallga ishlov berish sanoati, qurilish, kesish, ularning navlaridan biri hisoblanadi. Metall qismlar juda xilma-xil bo‘lgani uchun, ular shakli, hajmi, og‘irligi, qotishma tarkibi jihatidan farq qiladi, shuning uchun metall kesish ham bir necha usul bilan amalga oshiriladi. Har bir tur maxsus jihozlardan foydalanishni o‘z ichiga oladi - ko‘pincha statsionar mashinalar. Pastroq tezlikda yanada aniq va toza ish bilan ta’minlanganligini va ruxsat etilgan maksimal darajada amalga oshirilishi mumkinligini tushunish muhimdir. Jumladan, turli innovatsion jarayonlarning hayot aylanishini o‘rgangan pedagogik innovatsiyalar bo‘yicha mutaxassis V.I.Zagvyazinskiy innovatsiya rivojlanishining ijobiy natijalari bilan o‘qituvchilar asossiz ravishda uni universallashtirishga, barcha sohalarga tatbiq etishga intilmoqdalar. Yana bir tuzilma (hozir aytilganlarga juda yaqin) aniqlanishi mumkin. Bu moddiy ishlab chiqarish sohasidagi innovatsiyalar nazariyasidan kelib chiqqan innovatsiya ibtidosi tuzilishidir. Ammo agar talaba yetarlicha rivojlangan tasavvurga ega bo‘lsa, maktabda innovatsion jarayonlarga o‘tish juda qulay: g‘oyaning paydo bo‘lishi ishlab chiqish , dizayn ishlab chiqarish (ya’ni amaliy ishda) - tomonidan foydalanish.
Yuqoridagilarga qo‘shimcha ravishda, innovatsiyalarni yaratish va innovatsiyalardan foydalanish kabi har qanday innovatsion jarayonda tuzilmalarni ko‘rish oson; o‘zaro bog‘langan mikroinnovatsion jarayonlardan iborat butun bir maktabning rivojlanishiga asos bo‘lgan murakkab innovatsion jarayondir. Bugungi zamonaviy ta'lim tizimining asosiy unsurlaridan biri bu, shubxasiz, yangicha, ya'ni innovatsion pedagogik texnologiyalardir. Ushbu pedagogik texnologiyalar orqali dars jarayonlarining olib borilishi yoki tashkil etilishi o'quvchilarning ham erkin, ham yangicha fikrlashlariga katta yo'l ochib berish uchun xizmat qiladi.
Ilm-fan, texnika, texnologiya hamda ishlab chiqarishning bugungi yuksak taraqqiyoti o'z-o'zidan yangi ijtimoiy talablarni kun tartibiga qo'ymoqda. Mazkur ijtimoiy talablar sirasida jamiyat, qolaversa, uning negizida sohalar rivojini harakatga keltiruvchi kuch - malakali kadrlarni tayyorlash, ana shu maqsadga yo'naltirilgan tizimni takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Malakali kadrlarni tayyorlashga bo'lgan ehtiyoj ishlab chiqarish korxonalari paydo bo'lgan, sanoat sohasi rivojining ilk bosqichlarida yuzaga kelgan bo'lsada, hanuzgacha o'z dolzarbligini yo'qotmay kelmoqda. Buning asosiy sabablari jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotiga bog'liq ravishda yangidan-yangi yo'nalishlar, ixtisosliklarning paydo bo'lishi, ular bo'yicha kadrlar tayyorlash zaruriyatining vujudga kelishi ,o'zgaruvchan, tezkor davrda mutaxassislarning kasbiy bilim, malaka va mahoratlarini izchil ravishda oshirib borishga bo'lgan ehtiyojning shakllanishi, shuningdek, mutaxassis sifatida mehnat bozoridagi kuchli raqobatga bardosh bera olishga bo'lgan talabning ortishi sanaladi. Pedagogik texnologiya - ta'lim va tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo'lash, texnologik yondashuv asosida ta'lim va tarbiya jarayonining samaradorligini oshirish muammolarini o'rganadi. Hozirda ta'lim texnologiyasi yordamchi vosita bo'lib qolmay balki, o'quv jarayonining rivojlanishida katta rol o'ynab, uning tashkiliy shakllari, metodlari, mazmunini o'zgartiradigan yangi sistema deb tushunilmoqda. Bu esa, o'z navbatida, o'qituvchi va o'quvchining pedagogik tafakkuriga o'z ta'sirini ko'rsatmoqda. Texnologiyani bunday tavsif qilish ta'lim jarayonidagi barcha tuzuvchilar orasidagi uzviy bog'lanishning muhimligini, pedagog va o'quvchining o'zaro hamkorligini ko'rsatadi. O'quvchi passiv ta'lim obyektidan faol shaxs ta'lim va tarbiya subyektiga aylanadi va aktiv subyekt sifatida o'qituvchi bilan bu jarayonda qatnashadi, mustaqil bilim olishga intiladi. Innovatsion usullarda dars o'tish jarayonini, ya'ni zamonaviy pedagogik texnologiyalarni boshlang'ich ta'lim davridan boshlab tashkillashtirish ta'lim tizimida yuqori samara beradi. Bu degani, boshlang'ich ta'lim umumiy o'rta ta'limning poydevori hisoblanadi. Ana shu poydevorni mustahkam tarzda bunyod etish kelgusi davrlardagi ta'lim jarayonlarining o'tilishida ham qulayli yaratgan bo'ladi. O'z-o'zidan kelib chiqadiki, boshlang'ich ta'limdan boshlab tashkil etilgan pedagogik texnologiyalar ta'limning keyingi davrlarida tshkil etilishida birinchi bosqich vazifasini o'taydi.
Texnologiya fani amaliy mashg’ulotlari jarayonlarida axborot texnologiyalari, virtual ishlanmalar haqidagi tushunchalarni shakllantirishda samarali metod shakllarini izlab topish va amaliyotda keng qo’llash maqsadga muvofiqdir. Amaliy mashg’ulotlarda, mavzular ustida munozaralar, baxslar o’tkazish. Amaliy mashg’ulotlarda virtual ishlanmalarni qo’llash orqali o’quvchilarning yangi ishlab chiqarish va axborot texnologiyalari, yangi texnika va jihozlarning qo’llanilishi sohalarini zamonaviy talablar darajasida va jahon talablariga mos holda o’rganishlarini ta'minlashga erishiladi.
Texnologiya fani mashg’ulotlari davomida e'tiborni darsga jalb etish, ularning qiziqishini orttirish, ularni mustaqil ishlashga, fikrlashga o’rgatish, amaliy mashg’ulotni faollashtirish hamda o’quvchilar aqliy qobiliyatlarini o’stirishda muhim o’rin tutadi. Buni quyidagi ko’rinishda izohlash mumkin:
Bundan quyidagi xulosaga kelish mumkin.
Ta'lim shakli muayyan maqsadga muvofiq ma'lum rejimda tashkil etiladigan faoliyatning tashqi ifodasi bo’lib, ta'lim jarayonida yetakchi o’rin tutadi.
Ta'lim jarayoni samarasini ta'minlash unda ta'lim metodlaridan o’rinli va unumli foydalanishga bog’liq.
Ta'lim metodi ta'lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning aniq maqsadga erishishga qaratilgan integratsiyalashgan faoliyatlarining usullari hisoblanadi.
5. Ta'lim vositalari ta'lim metodlarining ta'limiy ta'sirchanligini oshiradi. Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo’yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni uquvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko’nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o’quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko’nikma hamda malakalar darajasini baholash o’qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. Pedagogik texnologiya o’z mohiyatiga ko’ra sub’ektiv xususiyatga ega, ya’ni, har bir pedagog ta’lim va tarbiya jarayonini o’z imkoniyati, kasbiy mahoratidan kelib chiqqan holda ijodiy tashkil etishi lozim. Bunday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etilishidan qat’iy nazar pedagogik texnologiyalar:
- pedagogik faoliyat (ta’lim-tarbiya jarayonining) samaradorligini oshirishi;
- o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasida o’zaro hamkorlikni qaror toptirishi;
- o’quvchilar tomonidan o’quv predmetlari bo’yicha puxta bilimlarning egallanishini ta’minlashi;
- o’quvchilarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini shakllantirishi;
- o’quvchilarning o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqara olishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishi;
- pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g’oyalarining ustuvorligiga erishishni kafolatlashi zarur.
1-rasm. Aqliy qobiliyatni o’stirish omillari
O’qitishning noan'anaviy shakllari doirasida tajriba – sinov ishlari alohida o’rin tutadi. Tajriba – sinov ishlari odatda maxsus jihozlangan xonada (ustaxona), sexda yoki alohida ajratilgan tajriba maydonchalarida olib boriladi.
Umumiy o’rta ta'lim maktablarining V – IX – sinflarida olib boriladigan tajriba – sinov ishlari asosan maktab ustaxonasi, maxsus jihozlangan xonalar va o’quv tajriba yer maydonchalarida tashkil qilinadi. Bunday mashg’ulotlarning o’z xususiyatlariga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
Ta'lim jarayonini muvaffaqiyati uning shaklinigina emas, balki qo’llanilayotgan metodlar samaradorligiga ham bog’liqdir.
2-rasm. Amaliy mashg’ulotlarda virtual laboratoriyalardan foydalanish modeli
O’quv bilish faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish jarayonini o’zi uzatish, qabul qilish, anglash, o’quv axborotlarini esda saqlashni hamda olinadigan bilim va ko’nikmalarni amaliyotda qo’llay olishni nazarda tutishni hisobga olsak, birinchi guruh metodlariga so’z orqali uzatish va axborotni eshitish orqali qabul qilish metodlari (og’zaki metodlar – hikoya, ma'ruza, suhbat va boshqalar); o’quv axborotini ko’rgazmali uzatish va ko’rish orqali qabul qilish metodlari.
Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqqan holda amaliyotda keng qo’llanilayotgan metodlarni asosan uch guruhga ajratish mumkin. Tadqiqotni olib borish jarayonida ilgari surilgan nazariy g’oyalarning amaliyot bilan uyg’unligini ta'minlash yo’lida tashkil etuvchi urinish esa amaliy faoliyat mohiyatini tavsiflaydi. Mazkur tajriba-sinov maydonlarini belgilash, respondentlar sonini aniqlash, nazorat va tajriba guruhlarini shakllantirish, tajriba ishlarini yo’lga qo’yish uchun muayyan pedagogik shart-shariotlarni yaratish, tadqiqot muammosining ijobiy yechimini ta'minlashda alohida ahamiyatga ega bo’lgan metodikasini yaratish, bevosita va bilvosita tajriba ishlarini yo’lga qo’yish, respondentlar o’rtasida anketa va ijtimoiy so’rovlar hamda tajriba-sinov ishlari natijalarini umumlashitirish, ularni tahlil qilish (shu jumladan, matematik – statistik metod yordamida) kabi holatlar esa tadqiqotchilik faoliyatining ikkinchi muhim tarkibiy qismi mazmunini yoritishga xizmat qiladi.
Pedagogik yo’nalishda tadqiqotlarni olib borishda alohida e'tibor berilishi zarur bo’lgan yana bir jihat borki, uni inobatga olmaslik tadqiqotning reprezentativligini xato chiqarishga zamin yaratadi. Ushbu jihat nazariy va amaliy faoliyatlar o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik, aloqadorlik va uzviylikning ta'minlanishi zarur ekanligini ifodalaydi. Tadqiqot jarayonida nazariy va amaliy faoliyat o’zaro mutanosibligiga erishish quyidagi shartlarga to’la amal qilish asosida kechadi:
–tadqiqot maqsadi va vazifalarining to’g’ri belgilanishi;
– tadqiqot metodlarining to’g’ri tanlanishi;
– qo’lga kiritiluvchi natija xususida ma'lum tasavvurlarga ega bo’lish;
– muayyan pedagogik shart-sharoitlarni yaratish;
– puxta asoslangan loyiha asosida ish yuritish.
Umumiy o’rta ta'lim maktablari o’quvchilarini kasb-hunarga yo’naltirishga qaratilgan pedagogik faoliyat texnologiyasining mohiyatini yorituvchi asosiy nazariy g’oyalarni amaliyotda sinovdan o’tkazish tajriba ishlarini tashkil etishdan ko’zlangan maqsad etib belgilandi. Umumiy o’rta ta'lim maktablari o’quvchilarini kasb-hunarga yo’naltirish muammosini tadqiq etish jarayonida tajriba-sinov ishlarining muayyan tamoyillar asosida yo’lga qo’yilishi muhim ahamiyatga ega. Muammo mohiyatning nazariyasi va amaliy jihatdan tahlil etish natijasida quyidagi tamoyillar ustivorligining ta'minlanishi maqsadga muvofiq ekanligi aniqlandi:
Tajriba – sinov ishlarini o’tkazilishidan ko’zlangan maqsadning aniqligi;
Asosiy maqsadga erishish yo’lida vazifalarning to’g’ri belgilanganligi;
Tajriba – sinov ishlarini tashkil etish;
Umumiy o’rta ta'lim matkablarining ichki imkoniyatlari, shuningdek pedagoglar faollik darajasi va kasbiy mahoratlari darajasining inobatga olinganligi;
Tajriba–sinov ishlari jarayonining dialektik va dinamik xususiyatlarining e'tiborga olinganligi hamda uning uzviy tizimli va maqsadga muvofiq tashkil etilganligi;
Tadqiqot davomida umumiy o’rta ta'lim maktablarida texnalogiya ta'limi amaliy mashg’ulotlarida o’quvchilarning kasbiy shakllanish jarayonining nazariy asoslariga tayangan holda tajriba-sinov ishlarining tashkil etilishiga alohida e'tibor qaratildi. Tajriba-sinov ishlarini tashkil etishdan ko’zlangan maqsad – taqdim etilgan virtual laboratoriya mashg’ulotlarida o’quvchilarining amaliy tayyorgarligini shakllantrishga imkon beruvchi, tavsiya etilgan pedagogik shart-sharoitlardan samarali foydalanish darajasini aniqlashdan iborat qilib belgilandi.
Yuqorida bayon etilgan fikrlardan anglanadiki, umumiy o’rta ta'lim maktablari o’quvchilarini virtual laboratoriya mashg’ulotlarida amaliy tayyorgarligini shakllantirish borasidagi tadqiqot faoliyatining maxsus dastur va metodika asosida tashkil etilishi ko’zlangan maqsadga erishishni kafolatlaydi.
|
| |
