Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

126 
imkoniyati kamayadi. Muhitning yoritish tizimi holat va sezuvchanligiga 
ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi: 
- doimiy yoritish tizimlari – tashkilot binosi atrofida o‘rnatilgan 
yoritish vositalari; 
- kutish rejimidagi yoritish tizimlari – biror bir ogohlantiruvchi 
signal ta’sirida avtomatik yoki noavtomatik tarzda ishlaydigan yoritish 
vositalari; 
- harakatlanuvchi yoritish tizimlari – qo‘lda boshqariluvchi 
yoritish vositalari bo‘lib, qorong‘uda zaruriyat bo‘lganida yoritish uchun 
foydalaniladi; 
- favqulotda yoritish tizimlari – elektr energiyasi manbalari ishdan 
chiqqanida tashkilot binolarini vaqtinchalik yoritish uchun foydalaniladi. 
Boshqa fizik xavfsizlik choralari: energiya manbalari. Energiya 
manbalari nafaqat tashkilotning axborot texnologiyalari tizimiga, balki 
fizik xavfsizlikni ta’minlash tizimlariga ham katta ta’sir qiladi. 
Energiyaning yetarli darajada bo‘lmasligi yoki tez-tez uzilib qolishi 
natijasida jixozlarga zarar yetishi mumkin. Tashkilotlarda energiya 
manbaining uzilishi natijasida yuzaga keladigan zararni kamaytirish 
uchun quyidagi xavfsizlik choralarini ko‘rish lozim: 
- energiya tebranishlariga tayyor turish; 
- energiya uzilishi kuzatilganida uzluksiz energiya manbalaridan 
(UPS – Unintrruptible power supply) foydalanish; 
- vositalarni tahdidlardan himoyalash tizimlarini o‘rnatish; 
- ish joylarida statik elektr ta’siridan himoyalash tizimlarini 
o‘rnatish; 
- elektr energiyasida ishlaydigan vositalardan to‘g‘ri foydalanish. 
Ish joyining xavfsizligi: qabulxona. Tashkilotning qabulxonasi har 
doim mehmon va tashkilotlar orasida o‘zaro aloqa o‘rnatishda muhim 
joy hisoblanadi. Tashkilot qabulxonasida deyarli har kuni turli 
mehmonlar, hamkorlar, xodimlar va h. bo‘lishadi. Shu sababli, 
qabulxonadagilar ularning har birini tanib olishga harakat qilishlari va 
qaydlashlari lozim.
Ish joyining xavfsizligi: Server/ zaxira nusxalash qurilmalarining 
xavfsizligi. Har bir tashkilot o‘z serverining va zaxira nusxalash 
vositalarining fizik xavfsizligini ta’minlashga e’tibor berishi lozim. 
Ushbu vositalarga nisbatan fizik ruxsatlarning cheklanganligi bois, 
ulardan faqat ruxsat etilgan shaxslar foydalana olishlari mumkin. Server 
va zaxira nusxalash qurilmalarining fizik xavfsizligini ta’minlash uchun 
quyidagilar amalga oshiriladi: 

127 
- server va zaxira nusxalash qurilmalarini alohida xonada saqlash. 
Bu chora ushbu qurilmalarning noma’lum shaxslar yoki xodimlar 
tomonidan ruxsatsiz boshqarilishini cheklaydi; 
- server va zaxira nusxalash vositalari joylashgan xonaga yoki 
muhitga kuzatuv kameralarini va smart karta yoki biometrik 
parametrlarga asoslangan autentifikatsiyani joriy etish; 
- serverlarni, o‘g‘irlanishidan va zararlanishidan himoyalash 
uchun, maxsus tagliklarga o‘rnatish;
- turli energiya o‘zgarishidan himoyalash uchun serverlarni zaxira 
UPS vositasiga ulash; 
- qurilmalarni qulflanuvchi xonalarda saqlash; 
- xodimlar tomonidan ruxsatsiz zaxira nusxalamasligini va server
vositalarini olib chiqib ketilmasligini ta’minlash. 
Ish joyining xavfsizligi: Muhim aktivlar va olib yuriluvchi 
qurilmalar. Tashkilot har doim o‘zining server va zaxira nusxalash 
vositalari bilan bir qatorda, boshqa muhim aktivlar, ishchi stansiyalar, 
routerlar va svitchlar, printerlar, olib yuriluvchi vositalar va 
boshqalarning xavfsizligiga e’tibor berishi lozim. Tashkilotga kiruvchi 
va chiquvchi barcha ma’lumotlar axborot tarmog‘i orqali 
harakatlanganligi sababli, tashkilot tarmoq kabellarining joylashuvi va 
ularning xavfsizligiga ham jiddiy e’tibor berish lozim. 
Ish joyining xavfsizligi: olib yuriluvchi vositalar. Hozirgi kunda 
har bir tashkilotda turli olib yuriluvchi vositalardan foydalanilmoqda. 
Ularga leptoplar, planshetlar, proyektorlar va boshqalar misol bo‘lib, 
ular osonlik bilan o‘g‘irlanishi, yo‘qolishi va ularga zarar yetkazilishi 
mumkin. Ushbu vositalarni fizik xavfsizligini ta’minlashda turli 
mexanik qulflardan foydalanish yoki ularni xavfsiz xonalarda saqlash 
choralarini ko‘rish talab etiladi (4.24-rasm). 
4.24-rasm. Noutbuklarni stolga qulflash vositasi 

128 
Muhitni nazoratlash: isitish, ventilyatsiya va havoni sovitish 
tizimlari (Heating, ventilating and air-conditioning system, HVAC). 
Mazkur tizimlar xona yoki bino ichidagi muhitni nazoratlash uchun 
ishlatiladi va tashkilotdagi qurilmalar ishlashi uchun zurur bo‘lgan 
muhitni yaratishga xizmat qiladi. Ba’zi HVAC tizimlarida muzlatish 
tizimi ham mavjud bo‘lib, ular HVAC&R (Refrigeration) tizimlari deb 
ataladi. Ular nafaqat qurilmalar ishlovchi mos sharoitni yaratish uchun, 
balki xodimlar ishlashi va tashkilot faoliyati uchun zarur bo‘lgan 
muhitni yaratish uchun ham qo‘llaniladi.
Muhitni nazoratlash: elektromagnit shovqinlarni ekranlash. 
Tashkilotda elektron qurilmalardan hosil bo‘ladigan elektromagnit 
shovqinlar atrofdagi boshqa qurilmalar ishiga ta’sir etishi mumkin. 
Elektromagnit shovqinlarni ekranlashda elektron vositalar metall bilan 
qoplanadi, natijada tarqaluvchi elektr to‘lqinining boshqa vositalarga 
ta’siri keskin kamayadi. Bundan tashqari, qurilmalarni maxsus 
materiallar bilan to‘sish orqali boshqa qurilmalardan ajratish mumkin. 
Tashkilotlarda elektron qurilmalar soni ko‘p bo‘lgan hollarda (masalan, 
telekommunikatsiya yoki shifoxonalarda) ularni ekranlash zaruriyati 
yanada ortadi. 
Fizik xavfsizlik: ogohlik / o‘qitish. Yaxshi o‘qitilgan va malakaga 
ega bo‘lgan xodim tashkilotning fizik xavfsizligiga bo‘lgan risklarni 
minimallashtirishi mumkin. Yuqori fizik xavfsizlikni ta’minlashda 
tashkilot o‘z xodimlari uchun ogohlik mashg‘ulotlarini tashkil etishi 
lozim. Ogohlantirish yoki o‘qitish dasturlari quyidagilarni nazarda 
tutishi shart: 
- hujumlarni kamaytiruvchi usullarni ta’minlashni; 
- maxfiy axborotni olib yurishdagi risklarni; 
- xavfsizlik xodimlarining muhimligini; 
- barcha qurilma va ma’lumotlarga bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
hujumlar ehtimolini baholashni. 
Tashkilotlar fizik xavfsizlik bo‘yicha ogohlik/ o‘qitish kurslarini 
tashkil etishda turli usullardan foydalanishlari mumkin: 
- 
sinf mashg‘ulotlari – ma’ruzaga asoslangan interaktiv sinf 
mashg‘ulotlarining afzalligi: 
o
barcha noravshan va noaniq masalalar shu joyning o‘zida 
aniqlanadi; 
o
webga asoslangan yoki uchrashuvga asoslangan o‘qitish 
sessiyalarini amalga oshiradi; 

129 
o
rol o‘ynash yoki simulyatsiya o‘yinlari orqali o‘qitish yanada 
interaktiv bo‘lishi mumkin. 
- Aylana stol mashg‘ulotlari - mazkur kurslar odatda oylik yoki 
xaftalik bo‘lib, fizik xavfsizlik zarur bo‘lganda tashkilot xodimlarini 
o‘qitish uchun amalga oshiriladi. 
- Xavfsizlik haqida xabardor qiluvchi web sayt – xavfsizlik haqida 
xabardor qiluvchi web saytni yaratish orqali xodimlar o‘zlariga 
biriktirilgan vazifalarni chuqurroq o‘rganadilar. Bunda turli rasm, video 
va misollar asosida mavjud holat tushuntiriladi. 
- Master klass darslari – parolni almashtirish yoki parolni 
bilmasdan uni olib tashlash master klass darslarida amalga oshiriladi. 
Fizik xavfsizlikni amalga oshirilganligi quyidagilar orqali 
baholanadi: 
1. Ruxsatsiz foydalanishlarni oldini olish uchun mos foydalanishlarni 
nazoratlash usullarining o‘rnatilganligi. 
2. Muhim hududlar to‘g‘ri yoritish tizimi asosida kuzatilayotganligi. 
3. Turli tahdidlar, yong‘in, tutun, elektr, suv va boshqalarni 
aniqlovchi va ogohlantiruvchi tizimlar o‘rnatilganligi va ularni to‘g‘ri 
ishlayotganligi. 
4. Eshiklarni qulflash tizimini to‘g‘ri o‘rnatilganligi va ularni to‘g‘ri 
ishlayotganligi. 
5. Tashkilot binosi va hududi yetarli sondagi qo‘riqchilar tomonidan 
qo‘riqlanayotganligi. 
6. Xavfsizlik xodimlarini o‘quv mashg‘ulotlariga yuborilganligi. 
7. Xavfsizlik xodimlarini ishonchli agentliklardan olinganligi. 
8. Tashkilotdagi kuzatuv kameralari to‘g‘ri o‘rnatilganligi va uzluksiz 
ishlayotganligi. 
9. Fizik xavfsizlik insidentlarini aniqlashda va qaydlashda 
muolajalarning to‘g‘ri amalga oshirilganligi. 
10. Favqulotda vaziyatlarda xodimlar bilan aloqa o‘rnatishga oid 
axborotning mavjudligi. 

Download 3,33 Mb.