Kutubxona tizimiga kutubxona fondlaridan tashqari yana an
cha tizimchalar kiradi, masalan, kitobxonlar (K), axborot-kutub
xona mutaxassisi (KM), moddiy-texnika bazasi (MTB) va hokazo.
Bundan
tashqari, paydo bo‘lib, yo‘qolib turadigan tizimlar ham
mavjud. Kutubxona fondi vujudga kelishida ma’lumot qidiruv
apparatining (MQA) ahamiyati katta. Kutubxona tizimida har
bir tizim o‘ziga
xos vazifani bajaradi, natijada bir tizimning tu-
shib qolishi butun tuzilmaning yo‘qolishiga olib keladi. Masalan,
kitobxon yoki MTB bo‘lmasa va hokazo.
Kutubxona fondi kutubxonaning barcha tizimchalari bilan
bog‘liq. Bu bog‘liqlik ikki xildir.
1) to‘gridan to‘gri aloqa
2) qaytma (aks) aloqa
Kutubxonadagi hujjatlarning soni va mazmuni kitobxon
lar soniga, tarkibiy qismiga, kitobxon talabiga juda katta ta’sir
ko‘rsatadi. Kutubxonaning fondi katta bo‘lib, mazmuni kitob
xonlar
talabiga javob bermasa, u yerda o‘qiydigan kitobxonlar
soni ozayib ketadi. Fondning tarkibiy qismi va mazmuni kitobxon
talabi va qiziqishiga mos kelsa-yu, lekin kitoblar soni oz bo‘lsa,
bu holda ham o‘quvchi talabi qondirilmay qoladi.
Kutubxona fondidagi har bir o‘zgarish kitobxonlarning
ko'payishi va kamayishiga olib keladi. Masalan, umumta’lim
maktabi kutubxonasida o‘quv-uslubiy
materiallarining kamligi
o'qituvchilarni boshqa kutubxonalardan foydalanishga ‘majbur
qiladi.
Umuman, kitobxon kutubxonaga unda saqlanayotgan resurs-
larga qarab baho beradi. Chet elda bu muammo boshqacha hal
qilinadi. Agar kutubxonada kitob bo‘lmasa, uni tezda boshqa ku
tubxonadan olib kelib berishadi yoki talab qilinadigan kitoblar
nusxa ko‘paytirish apparatida ko‘paytiriladi, boshqa kutubxona
dan telekanal orqali ma’lumotni
ekranga tushirib berib, kitob
xon talabi qondiriladi. Bugungi kunda Axborot-kutubxona muas-
sasalarining korporativ tarmoqlari orqali respublikaning har bir
chekkasida mavjud axborot-kutubxona muassasida kerakli bo‘lgan
resursni olish imkoniyati yaratilgan. Kutubxonada hujjat (H) va
kitobxon (K) elementlari o‘rtasidagina uzviy aloqa bo‘lib qolmay,
117
ushbu aloqada vositachi maslahatchi bo‘lib turgan axborot-ku-
tubxona mutaxassisi (KM) elementi ham aloqaning uzviyligiga
javob beradi.
Demak, kutubxona fondi hujjat (H), kitobxon (K),
axborot-
kutubxona mutaxassisi (KM) elementlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
uzviy bogMiq ekan. Hujjat o‘zining mohiyatiga ko‘ra ikki xil:
birinchidan, ma’naviy, g‘oyaviy, badiiy xususiyati bo‘lsa, ikkin-
chidan, u predmet xususiyatiga ega bo‘lib, o‘ziga xos xonalarda
saqlanadigan, hisobga olinadigan,
qayta ishlanadigan, qidiriladi-
gan va foydalanadigan moddiy buyum hisoblanadi.
Shuning uchun ham har bir kutubxona binosi fondning tarkibiy
qismi, mazmuni, xizmat ko‘rsatish tarkibi va hokazolarga qarab
qurilishi, bino arxitekturasida ana shu talablar hisobga olinishi
kerak. Bundan tashqari fondni risoladagidek joylashtirish
uchun
binoni moslashtirish lozim.
Demak, kutubxona fondi kutubxonaning faoliyat ko‘rsatishi
uchun eng muhim tuzilma bo‘lib hisoblanadi, shu sababli ham:
1. Axborot-kutubxona muassasasini fondsiz tasavvur qilib
bo‘lmaydi.
2. Axborot-kutubxona fondi orqali kutubxona o‘zining ijtimoiy
vazifasini bajara oladi.
3. Axborot-kutubxona fondining soni va mazmuni ijtimoiy
hayotning rivojlanishiga, taraqqiyotiga juda katta ta’sir ko‘rsatadi.
4. Axborot-kutubxona fondi va
uning mazmuni Axborot-ku-
tubxona muassasasining turi va xilini aniqlab beradi.
