38
aniqlanadi. Quyidagi sabablarga ko‘ra, A holatdagiga qaraganda, B holatda
to‘p bilan ishlash qulayroqdir:
-
zarba beruvchining tezlanish yo‘li A-B masofaga oshadi;
-
bir
xil hujum burchagida, to‘rning yuqori qismida, ancha katta
balandlikdan to‘pni to‘r ustidan maydonchaga yo‘naltirish mumkin;
-
hujumchida to‘siqni yaxshiroq ko‘rish imkoni paydo bo‘ladi, chunki to‘p
oldinda bo‘ladi, shu sababli, A holatdagi kabi boshni yuqoriga ko‘tarish kerak
emas.
Hujum qilish zarbasini bajarishda, ushbu vazifa, kamida, uch yo‘nalishda hal
etilishi mumkin:
1) harakatlarda yelka muskullari
kuchidan foydalanish, ularning harakat
birliklarini parallel birlashtirish katta fiziologik quvvatga olib keladi. Bunday
birlashtirish usulida muskullardagi dinamik samara har bir mikrodvigatel
(muskul tolasi) samaradorligi yig‘indisiga teng bo‘ladi; 2) ishda eng ko‘p
harakatli birliklarning “birgalikda” qo‘shilishini ta’minlovchi muskullarni
boshqarishning samarali tizimini qo‘llash. Bunda so‘z, “avtogen to‘xtash” va
bo‘yin tomir refleksi haqida boradi. Keyingisining mohiyati shundan iboratki,
boshni birdaniga oldinga engashtirish qorinning
ishlayotgan muskullari
harakatini oshiradi va bu bilan ancha kuchli boshlang‘ich siltanishni
ta’minlaydi;
3) mashq jarayonida o‘yinchining muskullari kuch xarakteristikasi darajasini
oshirish, “kuch” mashqlarini bajarishda organizmning o‘z qobiliyatlaridan
foydalanish.
Quvvatlovchi energiya oqimini kinematik o‘zgartirishni ikki yo‘l bilan amalga
oshirish mumkin:
1.
O‘zgaruvchan uzatish munosabatlari ta’siridan foydalanish hisobidan.
2.
Ketma-ket tarmoqlangan qon tomirlar ta’siri hisobidan.
39
6-rasm.
Agar butun uzunlik davomida arqonni o‘zgarmas tezlikda tortishga muskulning
kuchi yetsa, unda vertikaldan o‘tish vaqtida (b nuqtaga to‘g‘ri keladi) to‘pning
tezligi (ideal sharoitlarda qarshilik bo‘lmasligidan) cheksiz o‘sib boradi. Bu
aloqadorlikning yoki kuch qo‘yishning qat’iy sxemasi deb ataladi. Texnikada
uni o‘sib boruvchi qat’iylik tizimi deb ataladi.
Bu borada tolalari patsimon joylashgan muskullar (7-rasm)
qulay tuzilishga
ega. Katta fiziologik ko‘ndalanglikka ega bo‘lgan holda, katta miqdordagi
elementar muskulni – qisqaruvchan muskul tolalarining parallel birlashuvi
oqibatida, patsimon muskullar yuqori kuchlanishli qisqarishga ega bo‘ladi.
Bunday muskullar yuqori tezliklar tartibida kuchni namoyon qilish qobiliyatiga
ega bo‘ladi, bu muskul tolalari dinamik ta’sirning “qat’iy”
sxemasi bilan
ta’minlanadi.
