O‘zbekistonda mustaqillikdan so‘ng voleybolni rivojlanishi
1992-yil O‘zbekistonda voleybolning boshlang‘ich yangi davri boshlangan.
Ushbu sport turini boshqarish tizimi global islohotlarga duch keldi. Birinchi navbatda
O‘zbekiston voleybol federatsiyaning yangi maqomi va tuzilmasi yaratildi.
O‘zbekiston Voleybol Federatsiyasi (O‘VF) o‘z funksional vakolatidan foydalanib
hududiy-mintaqaviy federatsiyalarning shakillanishiga yordam berdi, bu esa joylarda
voleybolning yanada rivojlanishiga turtki bo‘ldi. Tubdan yangilangan O‘VF
zamonaviy rejalar va talablarga javob beradigan meyoriy-huquqiy hujjatlarni ishlab
chiqishda katta hissa qo‘shdi. 1992-yilda O‘zbekiston voleybol federatsiya XVF va
OVKga azo bo‘ldi, dunyoning ko‘plab federatsiyalari bilan hamkorlik doirasida
voleybolning xalqaro aloqalarni rivojlantirish uchun yetarli shartsharoitlarni yaratdi.
Bunday aloqalar tufayli ayollar va erkaklar jamoalarining doimiy musobaqalarda
ishtiroki ta’minlandi, mamlakatimiz sportchilari Jahon,
Osiyo saralash turnirlarida
muvoffaqiyatli qatnashib kelmoqdalar. Xususan, 1993-yilda Davlat mustaqilligi e’lon
qilinganidan so‘ng birinchi marta O‘zbekiston ayollar terma jamoasi mustaqil
delegatsiya sifatida Xitoy mamlakatida (Shanxay) bo‘lib o‘tgan VII Osiyo
chempionatida ishtirok etib faxrli 6- o‘rinni egalladi.
1.2. Voleybol o‘yin texnikasi
Klassik voleybol 6x6 sport o‘yinlari qatoriga kiradi. O‘yin 9x18 m
o‘lchamdagi, ikkita teng 9x9 m o‘lchamdagi, to‘r bilan bo‘lingan maydonchada
o‘tkaziladi. 1 m kenglikdagi to‘r erkaklar uchun 243 sm, ayollar uchun 224 sm
balandlikda ustunga bog‘lab qo‘yiladi. Maydonchadagi o‘yinda har birida 6
tadan o‘yinchi bo‘lgan ikkita o‘zaro kurashuvchi jamoa qatnashadi. Og‘irligi
270±10 g bo‘lgan to‘p bilan o‘ynaladi. To‘p bilan ishlash musobaqa
qoidalariga ko‘ra uzilgan teginishlar bilan bajariladi,
bir jamoaning uchta
o‘yinchisi to‘pni olishi va uzatishi (to‘siqda to‘pga tegib ketish hisoblanmaydi;
bir o‘yinchi ikki marta tegib ketishi taqiqlanadi) va to‘pni raqib tomonga
yo‘naltirishi kerak.
13
O‘yinning mazmuni – to‘pni raqib maydonchasiga tushirish va o‘z
maydonchasiga, to‘p tushishini bartaraf etishdan iboratdir. To‘pni tashqariga
yo‘naltirish xato hisoblanadi. Ochko jamoalardan birining o‘yinga kiritgan har
bir to‘pining yutib olinishi bo‘yicha yoki uni o‘yinga kiritishga urinishlari
bo‘yicha hisoblanadi (hakamlar tomonidan qayd etiluvchi “munozarali
to‘p”lardan tashqari). Jamoalardan birining uch taym g‘alabasigacha o‘yin
davom etadi. Musobaqa qoidalariga ko‘ra, taymlarning eng ko‘p miqdori – 5 ta
bo‘lganligida, o‘yin 3:0, 3:1, yoki 3:2 hisobda jamoa g‘alabasi bilan
yakunlanadi. Bir partiyadagi o‘yin 25 ochkogacha (beshinchi partiyada 15
tagacha) va ko‘proq, jamoalardan biri ikki ochko oldinga o‘tgancha
davom
etadi. Har bir taymdan so‘ng, 5 partiyada 8 ochkodan so‘ng, teng sharoitlar
bo‘lishi uchun maydonchalar almashtiriladi.
O‘yin qoidalariga ko‘ra, har bir jamoaga 6 tadan o‘yinchini
almashtirishga, shuningdek, libero uchun “joriy” almashtirishga ruxsat
beriladi. Qo‘shimcha istisno tariqasida jarohat olgan o‘yinchini ham
almashtirish nazarda tutilgan.
Klassik voleybol bo‘yicha musobaqalar yopiq binolarda, o‘yin
qoidalarida
belgilangan yoritish, harorat, sport zali o‘lchamlari, polning
qoplamasi va boshqa me’yorlarga amal qilingan holda o‘tkaziladi. Uncha
yuqori darajali bo‘lmagan musobaqalar tuproq qoplamali ochiq
maydonchalarda ham o‘tkazilishi mumkin. Ularda qo‘shimcha xalaqit beruvchi
omillarga quyosh, shamol, yuqori yoki past harorat, odatiy mo‘ljallar (shift,
devor) yo‘qligi va ancha sirpanchiq qoplamani ko‘rsatish mumkin. Umuman
olganda, o‘yin nisbatan qisqa (tarqoq holda, o‘rtacha 810 sek)
faol bosqich,
jamoaning to‘pni uzatish va qabul qilishidagi ancha uzoq muddatli passiv
bosqichlardan iborat.
Shunga muvofiq, o‘yin jarayonidagi funksional yuklamalar ham
to‘lqinsimon; o‘yinchilarning qisqa muddatli yuqori kuchlanishli harakatlari
14
passiv dam olish tanaffuslari bilan almashinib turadi. Bu ayniqsa,
hujum
chizig‘idagi voleybolchilar o‘yinida yaqqol ko‘rinadi.
Voleybolchilar o‘yin faoliyatini bir necha tarkibiy qismlarga bo‘lish
mumkin: texnik, taktik, jismoniy va psixologik. Ularning har biri
muvaffaqiyatga erishish uchun katta ahamiyatga ega va o‘yin sifatini
belgilaydi.
O‘yin voleybolchilarning yetuklik (organizmning turli tomonlariga)
darajasiga – sakrovchanlikning, tez kuchlanish,
harakatlarning tezligi va
chaqqonligi, tezlik-kuch chidamliligi, o‘sish balandligi bo‘yicha yuqori talablar
qo‘yadi. O‘yin jarayonidagi jismoniy zo‘riqishning yuqori darajadaligi
voleybolchilar organizmida yuqori darajadagi fiziologik o‘zgarishlarni keltirib
chiqaradi. Masalan, yurak qisqarishi va qon bosimi eng yuqori darajaning 90-
95% ga yetadi. O‘yinning oraliq sur’ati voleybolchilarning musobaqadagi
faoliyatini energiya bilan ta’minlovchi mexanizmlarning anaerob-aerob
xarakterini taqozo etadi, buni mashq jarayonini tashkil
etishda hisobga olish
lozim.
