"tiqxmmi" milliy tadqiqot universitetining qarshi irrigatsiya va agrotexnologiyalar

Jadval 
Voleybol bo‘yicha jahon birinchiliklari statistikasi 

O‘zbekistonda mustaqillikdan so‘ng voleybolni rivojlanishi 
1992-yil O‘zbekistonda voleybolning boshlang‘ich yangi davri boshlangan. 
Ushbu sport turini boshqarish tizimi global islohotlarga duch keldi. Birinchi navbatda 
O‘zbekiston voleybol federatsiyaning yangi maqomi va tuzilmasi yaratildi. 
O‘zbekiston Voleybol Federatsiyasi (O‘VF) o‘z funksional vakolatidan foydalanib 
hududiy-mintaqaviy federatsiyalarning shakillanishiga yordam berdi, bu esa joylarda 
voleybolning yanada rivojlanishiga turtki bo‘ldi. Tubdan yangilangan O‘VF 
zamonaviy rejalar va talablarga javob beradigan meyoriy-huquqiy hujjatlarni ishlab 
chiqishda katta hissa qo‘shdi. 1992-yilda O‘zbekiston voleybol federatsiya XVF va 
OVKga azo bo‘ldi, dunyoning ko‘plab federatsiyalari bilan hamkorlik doirasida 
voleybolning xalqaro aloqalarni rivojlantirish uchun yetarli shartsharoitlarni yaratdi. 
Bunday aloqalar tufayli ayollar va erkaklar jamoalarining doimiy musobaqalarda 
ishtiroki ta’minlandi, mamlakatimiz sportchilari Jahon, Osiyo saralash turnirlarida 
muvoffaqiyatli qatnashib kelmoqdalar. Xususan, 1993-yilda Davlat mustaqilligi e’lon 
qilinganidan so‘ng birinchi marta O‘zbekiston ayollar terma jamoasi mustaqil 
delegatsiya sifatida Xitoy mamlakatida (Shanxay) bo‘lib o‘tgan VII Osiyo 
chempionatida ishtirok etib faxrli 6- o‘rinni egalladi. 
1.2. Voleybol o‘yin texnikasi 
Klassik voleybol 6x6 sport o‘yinlari qatoriga kiradi. O‘yin 9x18 m 
o‘lchamdagi, ikkita teng 9x9 m o‘lchamdagi, to‘r bilan bo‘lingan maydonchada 
o‘tkaziladi. 1 m kenglikdagi to‘r erkaklar uchun 243 sm, ayollar uchun 224 sm 
balandlikda ustunga bog‘lab qo‘yiladi. Maydonchadagi o‘yinda har birida 6 
tadan o‘yinchi bo‘lgan ikkita o‘zaro kurashuvchi jamoa qatnashadi. Og‘irligi 
270±10 g bo‘lgan to‘p bilan o‘ynaladi. To‘p bilan ishlash musobaqa 
qoidalariga ko‘ra uzilgan teginishlar bilan bajariladi, bir jamoaning uchta 
o‘yinchisi to‘pni olishi va uzatishi (to‘siqda to‘pga tegib ketish hisoblanmaydi; 
bir o‘yinchi ikki marta tegib ketishi taqiqlanadi) va to‘pni raqib tomonga 
yo‘naltirishi kerak.

13 
O‘yinning mazmuni – to‘pni raqib maydonchasiga tushirish va o‘z 
maydonchasiga, to‘p tushishini bartaraf etishdan iboratdir. To‘pni tashqariga 
yo‘naltirish xato hisoblanadi. Ochko jamoalardan birining o‘yinga kiritgan har 
bir to‘pining yutib olinishi bo‘yicha yoki uni o‘yinga kiritishga urinishlari 
bo‘yicha hisoblanadi (hakamlar tomonidan qayd etiluvchi “munozarali 
to‘p”lardan tashqari). Jamoalardan birining uch taym g‘alabasigacha o‘yin 
davom etadi. Musobaqa qoidalariga ko‘ra, taymlarning eng ko‘p miqdori – 5 ta 
bo‘lganligida, o‘yin 3:0, 3:1, yoki 3:2 hisobda jamoa g‘alabasi bilan 
yakunlanadi. Bir partiyadagi o‘yin 25 ochkogacha (beshinchi partiyada 15 
tagacha) va ko‘proq, jamoalardan biri ikki ochko oldinga o‘tgancha davom 
etadi. Har bir taymdan so‘ng, 5 partiyada 8 ochkodan so‘ng, teng sharoitlar 
bo‘lishi uchun maydonchalar almashtiriladi.
O‘yin qoidalariga ko‘ra, har bir jamoaga 6 tadan o‘yinchini 
almashtirishga, shuningdek, libero uchun “joriy” almashtirishga ruxsat 
beriladi. Qo‘shimcha istisno tariqasida jarohat olgan o‘yinchini ham 
almashtirish nazarda tutilgan.
Klassik voleybol bo‘yicha musobaqalar yopiq binolarda, o‘yin 
qoidalarida belgilangan yoritish, harorat, sport zali o‘lchamlari, polning 
qoplamasi va boshqa me’yorlarga amal qilingan holda o‘tkaziladi. Uncha 
yuqori darajali bo‘lmagan musobaqalar tuproq qoplamali ochiq 
maydonchalarda ham o‘tkazilishi mumkin. Ularda qo‘shimcha xalaqit beruvchi 
omillarga quyosh, shamol, yuqori yoki past harorat, odatiy mo‘ljallar (shift, 
devor) yo‘qligi va ancha sirpanchiq qoplamani ko‘rsatish mumkin. Umuman 
olganda, o‘yin nisbatan qisqa (tarqoq holda, o‘rtacha 810 sek) faol bosqich, 
jamoaning to‘pni uzatish va qabul qilishidagi ancha uzoq muddatli passiv 
bosqichlardan iborat.
Shunga muvofiq, o‘yin jarayonidagi funksional yuklamalar ham 
to‘lqinsimon; o‘yinchilarning qisqa muddatli yuqori kuchlanishli harakatlari 

14 
passiv dam olish tanaffuslari bilan almashinib turadi. Bu ayniqsa, hujum 
chizig‘idagi voleybolchilar o‘yinida yaqqol ko‘rinadi.
Voleybolchilar o‘yin faoliyatini bir necha tarkibiy qismlarga bo‘lish 
mumkin: texnik, taktik, jismoniy va psixologik. Ularning har biri 
muvaffaqiyatga erishish uchun katta ahamiyatga ega va o‘yin sifatini 
belgilaydi.
O‘yin voleybolchilarning yetuklik (organizmning turli tomonlariga) 
darajasiga – sakrovchanlikning, tez kuchlanish, harakatlarning tezligi va 
chaqqonligi, tezlik-kuch chidamliligi, o‘sish balandligi bo‘yicha yuqori talablar 
qo‘yadi. O‘yin jarayonidagi jismoniy zo‘riqishning yuqori darajadaligi 
voleybolchilar organizmida yuqori darajadagi fiziologik o‘zgarishlarni keltirib 
chiqaradi. Masalan, yurak qisqarishi va qon bosimi eng yuqori darajaning 90-
95% ga yetadi. O‘yinning oraliq sur’ati voleybolchilarning musobaqadagi 
faoliyatini energiya bilan ta’minlovchi mexanizmlarning anaerob-aerob 
xarakterini taqozo etadi, buni mashq jarayonini tashkil etishda hisobga olish 
lozim.

Download 1,36 Mb.