|
-rasm. Rudani shpurli ajratib olish sxemalari: a
|
| bet | 42/96 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 7,55 Mb. | | #150123 |
Bog'liq 3.2022.Kon ishlari asoslari3.6-rasm. Rudani shpurli ajratib olish sxemalari: a — qatlamlab ajratib olish; b — shift-pog‗onalab ajratib olish; d — nimqavatlab ajratib olish; e — vertikal shpurlar orqali ko‗tarilish bo‗yicha rudani tabaqalab ajratib olish; f — shift pog‗ona usulida rudani ajratib olish; g — nimqavat bo‗yicha rudani ajratib olish.
Shpurli ajratib olish usuli, asosan, qalinligi 5—8 m gacha bo‗lgan va har qanday og‗ish burchagiga ega ruda yotqiziq- larini qazib olishda qo‗llaniladi.
Qalin ruda tanalari (qalinligi 6—8 m dan katta)ni qazib olishda rudani massivdan ajratib olish skvajinalarga joylash- tirilgan zaryadlarni portlatish orqali amalga oshiriladi. Skvajina- larning
chuqurligi 40—60 m gacha, diametri 60—150 mm gacha bo‗lishi mumkin.
Skvajina usulida rudani ajratib olish ochiq kompensatsion kamerada (bo‗shliqda) yoki siqilgan muhitda, ya‘ni maydalan- gan kon massasi bilan to‗ldirilgan makonda bajarilishi mumkin (3.7-rasm),
kompensatsion bo‗shliq hajmiga nisbatan ajratib olinadigan ruda hajmi ikki barobardan ko‗p bo‗lmasligi kerak. Jipslashish xususiyatiga ega bo‗lmagan qalin, qattiq va o‗rtacha qattiq ruda yotqiziqlari massivdan rudani ajratib olib siqilgan muhitda skvajinalarni portlatish usulida amalga oshiriladi. Bu esa massivdan ajratilgan rudaning yaxshi maydalanishini ta‘minlaydi (3.7-rasm).
Ruda ajratib olishning skvajina usuli blok massividagi rudaning vertikal, gorizontal yoki qiya qatlamlari bo‗yicha amalga oshiriladi. Bunda skvajinalarni blok kavjoyda parallel yoki
yelpig‗ichsimon tarzda joylashtirish mumkin. Odatda, skvajinalar bir necha qator (5 qatorgacha) joylashtiriladi va ular orasidagi masofa 2—2,5 m bo‗lishi mumkin.
Markazlashtirilgan katta hajmdagi portlovchi modda zarya- dini portlatib, rudani massivdan ajratib olish usulida portlovchi modda zaryadi maxsus tayyorlangan kon lahimiga joylashtiriladi. Bu usul qalin va qattiqlik koeffitsiyenti yuqori bo‗lgan ruda yotqiziqlarini, shuningdek, kameralar orasidagi
qoldiril- gan seliklarni qazib olishda qo‗llaniladi.
Rudani mexanik usulda massivdan ajratib olish nisbatan yumshoq rudalarni (marganes, kaliy va boshqa tuzlar) qazib olishda qo‗llaniladi.
Rudaning o‗z-o‗zidan qulashiga asoslangan ajratib olish usuli amaliyotda juda kam qo‗llaniladi. Bunda ruda yotqizig‗i o‗ta darzdor bo‗lgani sababli qazish blokdagi ruda o‗zining og‗irlik kuchi va yuqoridagi jins qatlamlarining bosimi ta‘sirida qulab, massivdan ajralib tushadi. Bu usul iqtisodiy
jihatdan samarali hisoblanadi. U qo‗llanilganda ruda yo‗qotilishi va sifatsizlanishini boshqarib bo‗lmaydi.
Nazorat uchun savol va topshiriqlar
Ruda konlarini yerosti usulida qazib olishning o ‘ziga xos xususiyatlarini aytib bering.
Ruda yo ‘qotUishi va sifatsizlanishini ta ’riflab bering. Yo ‘qotilish miqdorini aniqlash ifodalarni yozing.
Rudniklarning shaxta maydoni deganda nimani tushunasiz?
Shaxta maydonini ochish va qazishga tayyorlash usullari va sxemalarini aytib bering.
Ruda konlarni qazib olishning asosiy jarayonlari va ularning mazmun-mohiyatini ta ’riflab bering.
Qazib olingan kon massasini ikkilamchi maydalash nima uchun kerak?
Ruda shaxtalarida kon bosimini boshqarishning qanaqa usullarini bilasiz?
MA‘RUZA
Rudani ikkilamchi maydalash, blokdan tushirish va tashish gorizontiga yetkazib berish
Texnologik jarayonlar talabiga muvofiq massivdan ajratib olingan ruda bo‗laklari ma‘lum kattalikka ega bo‗lishi kerak. Alohida olingan bo‗lakning maksimal o‗lchami ruda tushirish voronkasi, yuklash va tashish vositalari o‗lchamlariga mos kelsa, bunday bo‗laklar konditsion bo‗laklar deyiladi. Ruda konlarini qazib olish amaliyotida konditsion bo‗lakning o‗lchamlari 330—400 mm dan 800— 1000 mm gacha bo‗lishi mumkin. Biroq rudani massivdan portlatish orqali ajratib olinganda, ma‘lum
miqdorda nokonditsion bo‗laklar hosil bo‗ladi, bunday bo‗lak- lar nogabarit bo‘laklar deb yuritiladi. Ajratib olingan ruda uyumi tarkibida nogabarit bo‗laklar miqdori 50—12% dan 20—25% gacha bo‗lishi mumkin. Bu bo‗laklarni yuklash va tashish vositalari o‗lchamlariga moslash uchun ularni qo‗shimcha maydalash, ya‘ni ikkilamchi maydalash lozim bo‗ladi.
Tushirilgan rudani blok hududi chegaralarida yuklash joyiga yetkazib berish turli mexanik vositalar orqali bajarilishi mumkin (skreperlar, o‗ziyurar mashinalar, konveyerlar va boshqa vositalar).
O‗zining sodda tuzilishi tufayli skreperlar ruda qazish korxonalarida keng qo‗llaniladi. Skreper qurilmasi — bu davriy (siklli) ishlash tamoyiliga ega bo‗lgan transport vositasi bo‗lib, skreper chig‗iri
(lebyodkasi), skreper bosh va yordamchi sim arqoni, asosiy va ushlab turuvchi blok (shkiv)lardan tashkil topgan (3.8-rasm). Skreper bilan ruda skreperning mokisimon harakati natijasida bajariladi.
Rudani blokdan tushirish, tushirilgan rudani skreperlash va nogabaritlarni ikkilamchi maydalashga xizmat qiladigan lahimlar majmuyi skreperlash gorizonti deyiladi.
Rudani skreperlashda ikki, ba‘zida uch barabanli, quvvati 7 dan 100 kvt gacha bo‗lgan chig‗irlar, hajmi 0,1—2 m3 gacha bo‗lgan sidirib oluvchi yoki kajava shaklidagi skreperlar, diametri 10—28 mm gacha bo‗lgan sim arqonlardan tashkil topgan skreper qurilmalari qo‗llaniladi. Skreper qurilmalarining
unumdorligi 20—350 m3/ smenagacha bo‗lish mumkin. Keyingi vaqtlarda rudani yetkazib berish jarayonida o‗ziyurar mexa- nizmlar qo‗llanilishi tufayli skreper qurilmalardan foydalanish biroz cheklanib qolgan.
G‗ildirakli relssiz yuradigan va mustaqil yuritkichga ega bo‗lgan transport vositalari o ‘ziyurar mashinalar deyiladi. Bu mashinalar ochiq kavjoy bo‗shliqlari va yetkazib berish lahimlarida yurishga
mo‗lajallangan bo‗lib, yuklovchi, yetkazib beruvchi va yuklab-tashuvchi mashinalar guruhiga bo‗linadi.
Nogabaritlarni maydalash uchun portlovchi modda yoki mexanik maydalagichlardan foydalaniladi. Eng ko‗p qo‗llani- ladigan usul portlatish usuli bo‗lib, bunda portlovchi moddalar- ning ustquyma va shpurli zaryadlari ishlatiladi. Nogabarit bo‗lakda burg‗ilanadigan shpurning chuqurligi
15—20 sm ni tashkil qiladi.
Ruda bo‗laklarini ikkilamchi maydalash bevosita qazish kavjoyida (agar u yerga yetib borish imkoniyati xavfsiz bo‗lsa) yoki rudani tushirish va tashish lahimlarida amalga oshiriladi. Ayrim
hollarda esa, bu jarayon maxsus barpo etilgan ikkilamchi maydalash lahimlarida bajarilishi mumkin.
Ruda konlarini yerosti usulida qazib chiqarishda noga- baritlarni ikkilamchi maydalashning portlatish usulidan boshqa (mexanik, gidravlik, mexanogidravlik va hokazo) usullar kam qo‗llaniladi.
Massivdan maydalab ajratib olingan rudani tushi- rib, tashish gorizontigacha yetkazib berish kon qazish ishlari texnologiyasining jarayonlari hisoblanadi va ularni bajarishga ketgan xarajatlar miqdori qazish ishlari umumiy xarajatlarining 40—50% ini tashkil qiladi.
Rudani yetkazib berish deganda uni massivning ajratib olingan joyidan boshlab blokning tashish lahimlarigacha (shtrek yoki ortlarga) yetkazib berish tushuniladi. Blok hududida, dastlab o‗z og‗irligi
ta‘sirida ruda massasi skreperlash gorizon- tiga tushiriladi, so‗ngra turli transport vositalari orqali vagon- chalarda yuklash joyiga yetkazib beriladi.
Ruda massasini blokdan tushirish ikki xil, ya‘ni ostki yoki chetki bo‗lishi mumkin.
Ostki tushirishda blokning tub qismida maxsus voronka- simon tushirish lahimlari barpo qilinadi. Blokdagi ruda massasi blokning butun maydoni bo‗ylab voronkalar orqali yetkazib berish lahimiga tushadi va skreper qurilmasi bilan ushbu lahim orqali vagonchalarga yuklash joyiga tashiladi. Ruda tushirish voronkalari kesik konus shaklida blok tubining butun maydoni bo‗yicha hosil qilinadi. Voronkaning yuqori qismi diametri 6—12 m bo‗ladi (3.8-rasm).
3.8-rasm. Skreperlash gorizonti sxemasi.
|
| |
