Toshkent – 02 O‘qitish materiallar

97 
5-ilova 
Tayanch so`z va iboralar: 
Miqdor
, 
Predmet
,
Diqqat
, tarbiya, mashg`ulot, 
Sezgi, arifmetika, 
kichik guruh
, metod,kattalik, didaktik o`yin, tasavvur 
8-Mavzu: Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq haqidagi matematik 
tasavvurlarini shakllantirish. 
Reja: 
1.Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq haqidagi tasavvurlarni 
shakllantirish. 
2.Bolalarda bitta va ko`p tasavvurlarini shakllantirish.
3.O`yinchoqlar va buyumlar bilan didaktik o`yinlar tashkil etish. 
Kichik 
guruh 
yoshidagi 
bolalarning 
son-sanoq 
haqidagi 
tushunchalari;Buyumlarning o`lchamidagi barcha tafovutlarni bolalar kata va 
kichik so`zlari bilan, ya`ni buyumlarning o`zaro nisbatini umuman hajmiga qarab 
belgilash uchun qo`llaniladigan so`zlar bilan bildiradilar. Narsalar o`rtasidagi 
farqni bitta belgisiga qarab aniq ta`riflash imkonini beradigan so`zlardan bolalar 
foydalanmaydilar. Shuning uchun kichkintoylarga faqat bitta belgisi(uzunligi, 
kengligi yoki balandligi) bir xil (barobar); qalinroq, yupqaroq, qalinligi bir xil 
(barobar) kabi so`zlardan foydalanishni o`rgatish zarur. U yoki bu belgini birinchi 
marta ajratishda bir-biridan faqat mazkur belgi bilan farqlanadigan narsalargina 
taqqoslanadi.
Masalan, bolalarga «uzunroq -qisqaroq» tushunchasi haqida ma`lumot 
berish uchun rangi, kengligi va yo`g`onligi bir xil, bir-biridan faqat uzunligi bilan 
farq qiladigan buyumlar tanlab olinadi. 

98 
Taqqoslash uchun oldin katta-kichikligi har xil narsalardan foydalaniladi. 
Namoyish qilinadigan materialning katta-kichikligidagi farq 0-5 sm.dan kam 
bo`lmasligi, tarqatma materialniki esa 5 sm.dan kam bo`lmasligi kerak. 
Ayrim o`lchamlarni ajratib ko`rsatishda qo`l harakatlari yordam beradi. 
Pedagog (tarbiyachi) bolalardan qaysi narsa uzunroq (kaltaroq) ekanligini so`rash 
bilan bir vaqtda qo`lini narsa bo`ylab(chapdan o`ngga) yurgizadi. Kenglikni 
taqqoslayotib, qo`lini narsaning ko`ndalangi (kengligi) bo`ylab yurgizadi, 
balandligini taqqoslashda esa qo`lini narsaning pastidan yuqorisiga, asosan yuqori 
chekkasigacha yurgizadi. Mazkur belgilarni aniqlashda o`yin vaziyatini paydo 
qilish yordam beradi. Bunda u yoki bu harakatning qanchalik muvaffaqiyatli 
chiqishi mazkur belgining qanchalik yorqin ifoda etilganligiga bog`liq bo`lib, uni 
hisobga olib borish talab qilinadi. Masalan: tarbiyachi bolaga mashinani keng va 
tor ko`prikcha ustidan yurgizib o`tkazishni buyuradi va unga shunday savol beradi: 
«Nima uchun bitta ko`prikdan mashina o`ta oldi, boshqasidan o`ta olmadi? Qaysi 
darvozadan mashina o`ta oladi, qaysisidan o`ta olmaydi? Nima uchun?».Avvalo, 
bolalarga narsalarni yonma-yon qo`yish usulidan foydalanish o`rgatiladi, chunki 
bir xil rangli narsalar taqqoslanadi va ularni ustma-ust qo`yganda ular qo`shilib 
ketadi. 
Tarbiyachi mazkur usullardan qanday qilib to`g`ri foydalanish kerakligini 
ko`rsatib beradi. Uzunlikni taqqoslayotganda, buyumlar yonma-yon joylashtiriladi 
va ularning uchlari bir tomondan (yaxshisi, chap tomondan) baravar qilib 
qo`yiladi; ustiga qo`yishdan foydalanib, ularning yuqori va pastki chekkalari ham 
birlashtiriladi. Agar narsaning uchi chiqib tursa, demak, bu narsani uzunroq deb 
aytish mumkin. Agar hech qaysi uchi chiqib turmasa, unda narsalarning uzunligi 
teng (baravar) deyish mumkin. Narsaning kengligini taqqoslashda ularning yuqori 
va pastki chekkalari solishtiriladi (tekislanadi); balandligini taqqoslayotganda esa 
narsalar bitta tekislik ustiga yonma-yon qo`yiladi. Ajratilgan belgi aniq so`z bilan 
ataladi. Tarbiyachi bolalarni narsalarning qiyosiy kata-kichikligini bildiruvchi 
uzunroq-kaltaroq, kengroq-torroq, enliroq- ensizroq kabi so`zlami aytishga undab: 
«Qaysi tasma uzunroq (enliroq)? Qaysi tasma kaltaroq (ensizroq)?» deb so`raydi. 
U bolalarga javob na`munalarini beradi, masalan: «Qizil tasma yashil tasmadan 
enliroq, yashil tasma esa qizil tasmadan ensizroq». Mana shunday qilib, 
kichkintoylar asta-sekin har ikkala taqqoslanayotgan narsalarni atashga o`rgatib 
boriladi.Kichik guruhda son- sanoq bo`yicha tasavvurlarini shakllantirish.
Son-sanoq. Bolalarga alohida predmetlardan guruh hosil qilishni (barcha qizil, 
barcha sariq, barcha yumaloq va boshqa predmetlarni guruhlash), guruhdan bir 
predmetni ajratishni, “ko`p”, “bitta”ni farqlashni, xonada qaysi predmetlar ko`p, 
qaysi bittaligini, “bittadan”, “bitta ham” iboralarini tushunishni o`rgatish. To`plam 
tarkibiga kiruvchi predmetlarning miqdoriga ko`ra guruhlarning tengligi va teng 

99 
emasligini farqlash, bir predmetni ikkinchisining ustiga yoki ostiga qo`yib
taqqoslashni o`rgatish. “Ko`p”, “kam”, “teng”, “shuncha” kabi so`zlarni 
tushunish va nutqda o`z o`rnida qo`llashni, “qancha?” so`rog`ining ma`nosini
tushunishni o`rgatish. Tevarak - atrofdan bitta va ko`p predmetlarni topishga 
o`rgatish. 2 gacha sanashga 2 ta narsalarning sonini aytishga o`rgatish. Masalan, 
“Bir, ikki-ikkita yong`oq”, “Bir, ikki-ikkita olma. Ikki do`stga ikkita olma kerak”. 
Maktabgacha yoshdagi kichik guruh bolalarini sanoqqa o`rgatishdagi bosh 
vazifalardan biri bir to`plam elementlarini ikkinchi to`plam elementlari bilan 
taqqoslash, solishtirish yo`li orqali bolalarni to`plamlarni taqqoslashga 
o`rgatishdan iborat. Bu dastlabki bosqich kelgusida sanoq faoliyatini 
rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Bola miqdoriy taqqoslash usullarini 
egallaydi. Bola sanashni bilmaydi, shu sababli u oldin taqqoslanayotgan 
to`plamlarning qaysinisi ko`p, qaysinisi kam ekanini, yoki ular teng quvvatli 
ekanini aniqlashni o`rganadi. Bolalarda kelgusida matematik tasavvurlarni 
rivojlantirish ko`p jihatdan sanoqqa o`rgatishning boshlang`ich davriga bog`liq. 
Кichik guruhda tarbiyachi bolalarda to`plam alohida bir jinsli elementlar 
(buyumlar) majmui haqidagi tasavvurni rivojlantirishi kerak. O`qitishni 
buyumlarning sifat, xossalarini ajratishga oid mashqlardan boshlash kerak. 
Masalan, bir qancha o`yinchoqlar ichidan xuddi tarbiyachi qo`lidagidek 
o`yinchoqni topish taklif qilinadi, «Xuddi shunday kubchani (bayroqchani, sharni) 
ber». Shundan keyin har xil rangli (o`lchamli, shakldagi) 2—3 ta buyum orasidan 
xuddi shu rangdagi (o`lchamli, shakldagi) buyumni tanlash topshirig`i beriladi.
Navbatdagi bosqich berilgan belgi-alomatlari bo`yicha buyumlarni tanlash va 
guruhlarga ajratishga oid mashqlardan iborat bo`lishi kerak. Masalan: «Qizil rangli 
hamma kubchalarni mana bu qutiga sol, bu qutiga esa hamma kichik 
matryoshkalarni yig`, mana bunisiga esa hamma katta matryoshkalarni yig`». 
Bunday mashqlar natijasida bolalar har xil buyumlarning umumiy belgilari 
bo`yicha bir guruhga birlashtirish mumkin ekanini tushuna boshlaydilar: «Bular 
qo`g`irchoqlar», «Bular koptoklar», «Bular bayroqchalar» kabi. Tarbiyachi 
bolalarni guruhdagi buyumlarning biror qismi uchungina umumiy bo`lgan 
belgilarni ko`ra olishga o`rgatadi. Masalan, bayroqchalar ko`pligini, ammo 
ularning ba`zilari sariq, ba`zilari esa ko`k ekanini ko`rsatadi. (Sariq bayroqchalar 
ko`p, ko`k bayroqchalar ham ko`p».)
Miqdor haqidagi tasavvurlarni shakllantirishda bir jinsli (bir xil) buyumlardan 
guruhlar tuzish va guruhni alohida buyumlarga ajratishga doir har xil o`yin-
mashqlar ma`lum o`rinni olishi kerak. Odatda bu o`yin-mashqlar mashg`ulotda 
ma`lum izchilda o`tkaziladi. Men bolalarning hammasiga bittadan archa berib 
chiqaman. Menda bitta ham archa qolmaydi...» Shundan keyin bolalarga murojaat 
qiladi: «Har biringizda nechtadan archa bor?» Shundan keyin tarbiyachi hamma 

100 
o`yinchoqni yig`ib oladi, bunda u bitta ham yo`q (bolada) juda ko`p (tarbiyachida) 
so`zlariga urug` beradi 
6-ILOVA 
Mustahkamlash uchun savollar
1.Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq haqidagi tasavvurlarni 
shakllantirish haqida gapiring? 
2.Bolalarda bitta va ko`p tasavvurlarini shakllantirish haqida gapiring?
3.O`yinchoqlar va buyumlar bilan didaktik o`yinlar tashkil etish haqida gapiring? 
4.Son-sanoq bu? 
7-ILOVA 
Uyga vazifa: 
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish. 
O`yin. 

101 
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi. 
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish 
9-Mavzu : Kichik guruh yoshidagi bolalarni “Son” tushunchasini
shakllantirishga tayyorlash
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa 
O`quvchilar soni ___ tа 
O`quv mashg`ulotining shakli va 
turi 
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi 
1.“Son” tushunchasini shakllantirishga tayyorlash. 
2. To`plamning tengligi haqidagi tushunchalarni 
shakllantirish. 
3. To`plamlarni turli xil usullarda tenglashtirishga 
o`rgatish 
O`quv mashg`uloti maqsadi: Kichik guruh yoshidagi bolalarni “Son” tushunchasini
shakllantirishga tayyorlash mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini shakllantirish 

102 
O`qitish natijasi 
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida 
Bolalarning matematik tasavvurlarini 
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar 
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va 
ko`nikmalarga ega bo`ladi.
Pedagogik vazifalar: 
- 
.“Son” tushunchasini 
shakllantirishga tayyorlashni 
tushuntirish; 
- To`plamning tengligi haqidagi 
tushunchalarni shakllantirishni 
ko`rsata olish; 
- To`plamlarni turli xil usullarda 
tenglashtirishga 
o`rgatishni
tasniflash; 
O`quv faoliyati natijalari
- 
.“Son” 
tushunchasini 
shakllantirishga 
tayyorlashni izohlaydi; 
- 
To`plamning tengligi haqidagi tushunchalarni 
shakllantirishni aytib beradi. 
-
To`plamlarni 
turli 
xil 
usullarda 
tenglashtirishga o`rgatishni tasniflaydi. 
O`qitish metodlari 
FSMU metodi 
O`qitish vositalari 
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish 
shakli 
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti 
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza 
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar 
aloqaning 
usul 
va 
vositalari 
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va 
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash 
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI 
Ish
bosqichlari 
va vaqti 
Faoliyatlar mazmuni 
O`qituvchi 
O`quvchi 
1-bosqich 
O`quv 
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa) 

Download 9,12 Mb.