Toshkent – 02 O‘qitish materiallar

86 
Test. 
1.Bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirishning bosh masalasi qaysi? 
A)Predmetlar 
B) xodisalar 
*C) didaktik asoslar 
D) dasturlar 
2. Ayrim o`lchamlarni ajiratib ko`rsatishda nimalar yordam beradi? 
* A)qo`l harakatlari 
B)mimikalar
C) sonlar 
D) to`g`ri javob berilmagan 
3. Sensor qanday ma`noni bildiradi? 
A)o`ylash 
B) his qilish 
C) sanash 
D) o`lchash 
4. Matematika mashg`ulotlari o`rta guruhda haftada necha marotaba o`tkaziladi? 
A)1 marotaba 
B) 2-3 marotaba 
C) 2 marotaba 
D) Barchasi to`g`ri 
5. Ilk yoshli bolalar yoshi necha yoshgacha bo`ladi? 
A)5-6 yosh 
B) 3-7 yosh 
C) 4 yosh 
*D) 3 yoshgacha 
6. Ilk yoshda bolalar o`lchamlarni qanday aniqlaydilar? 
*A)katta-kichik so`zlari bilan 
B) o`lchanadi 
C) qadamlab 
D) Barchasi to`g`ri 
7. Kichik guruh bolalarini vaqt tasavvurlari qanday aniqlanadi? 
A)soat orqali 
* B) ertalab ,kechqurun, kunduzi, kechasi 
C)A va B javoblar to`g`ri 
D) qo`li bilan soat strelkasi suriladi 
8. Bolalarda sensor tarbiya necha yoshdan boshlanadi? 
A)4 yoshdan 

87 
B) 5-6 yoshdan 
*C) 3 oylikdan 3 yoshgacha 
D) Barchasi to`g`ri 
5-ILOVA 
Tayanch so`z va iboralar: Pedagog, Sensor tarbiya,tushuncha, tarbiya, 
mashg`ulot, Sezgi, arifmetika, Mariya Montessori, metod,kattalik, metod, tasavvur 
7-mavzu: Uch yoshdan to`rt yoshgacha bo`lgan bolalar bilan olib boriladigan 
sensor tarbiya mazmuni 
Reja: 
1.Sensor tarbiyaning maqsad va vazifalari.
2.Uch yoshdan to`rt yoshgacha bo`lgan bolalar bilan olib boriladigan sensor tarbiya 
mazmuni. 
3. Bolalar bilan mashg`ulot o`tkazishda tavsiya etiladigan didaktik o`yinchoqlar. 
Sensor usulining asosiy xususiyati bolaning shaxsiy qobiliyatlarini namoyon 
etishga qodir va tayyor bo`lishlari mumkin bo`lgan maxsus rivojlanish muhitini 
yaratishdir. Sensor darslari an`anaviy darsga o`xshamaydi. Sensor materiallari 
bolaning o`z xatolarini ko`rish va tuzatishga imkon beradi. Sensor 
o`qituvchilarining o`rni o`rganishda emas, balki bolaning mustaqil faoliyatida 
rahbarlik qilish. 
Sensor uslubi e`tiborni, ijodiy va mantiqiy fikrlashni, xotirani, nutqni, 
tasavvurni, harakatchanlikni rivojlantirishga yordam beradi. Sensor uslubi aloqa 
qilish ko`nikmalariga egalik qilish, shuningdek, mustaqillik rivojiga hissa 
qo`shadigan uy xo`jaliklarini rivojlantirishga yordam beradigan jamoaviy o`yinlar 
va vazifalarga alohida e`tibor beradi.Texnikada amaliy hayotda ishlatiladigan 
mashqlar, ularning ba`zilari kundalik uy ishlaridan kelib chiqqan. Bolaning 
faoliyati kattalar tomonidan kuzatiladi. Kelajakda u o`z-o`zini hurmat qilish va 
mustaqillik tuyg`usini rivojlantiradi, chunki hozir hayotiy faoliyatni u butunlay 
mustaqil ravishda amalga oshirishi mumkin. Mashg`ulotning kundalik hayotida 
foydalaniladigan materiallar bolalarning chtiyojlariga rang, shakli, hajmi, qulayligi 
va jozibadorligi bilan javob berishi kerak. 
Sensor pedagogikasining mohiyati;Chtimol, bu usulning asosiy printsipi 
bolani o`z-o`zini tarbiyalash g`oyasi. Ota-onalar va g`amxo`rlik qilayotganlar 
bolaning qiziqishini tushunishlari, kerakli rivojlanish sharoitlarini yaratishlari va 
bilim olishni tushuntirishlari kerak. Shuning uchun ta`lim tizimining shiori: 
"O`zimga yordam bering!" .Sinflar maxsus tashkillashtirilgan muhitda o`tkaziladi, 
ular bir nechta zonalarga bo`linadi (ularga bir oz vaqtdan keyin aytib beramiz). 
Guruhlarda turli yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyat ko`rsatmoqda: 
keksa yoshlar kichik bolalarga g`amxo`rlik qilishadi va o`z navbatida katta 
yoshdagi bolalardan o`rganishadi.O`qituvchilar bolaga hech narsa bermasligi 
kerak, o`zi o`zi qiziqtiradi (pupsika, bo`yash yoki ramkalar bilan o`ynash).Shu 
bilan birga, guruhlar va sinflarda ruxsatisizlik rivojlangan deb o`ylamaslik kerak. 

88 
Bolalar quyidagi qoidalarga amal qilishni o`rgatishadi:Bolaning o`zi nima qila 
oladi, o`qituvchi yoki ota-onaning ishtirokisiz amalga oshiradi. Mustaqillik, o`z-
o`ziga ishonchni rivojlantiradi.Bolalar tinchlanishlari kerak, boshqalarni o`ynash 
va mashq qilishdan bezovta qilmang. Biroq, dam olish uchun maxsus xonalarda 
«bug `chiqishi» mumkin.Bolalar bilan o`zaro aloqada bo`lgan barcha o`yinchoqlar, 
kuplar va ish yuritish uchun ular yuvish, kattalashish va joylashtirish kerak. 
Bolalar boshqa odamlarni hurmat qilishda rivojlanadi.Kim birinchi kukla yoki 
layneri oldi va bu manfaatlar bilan shug`ullanadi. Shu tariqa, bolalar o`zlarining va 
boshqalarning chegaralarini tushunishadi.Qoidalarga rioya qilish, tadbirlarni 
tashkil etish bolalar hayotiga barqarorlik keltirib chiqaradi, maktabgacha 
tarbiyachilarga o`zlarini yanada ishonchli his qilishlarini, sabr-toqat va 
tengdoshlari va kattalar uchun hurmat qilishlariga imkon beradi. 
Sensor kurslari haqida nimalarni bilish mumkin? Bog`larda guruhlar bir 
nechta zonalarga bo`linadi va turli didaktik yordam vositalari bilan to`ldiriladi. 
Bunday rayonlashtirish o`qituvchilarga ish joyini tashkil qilish va buyurtmalarni 
bajarishga yordam beradi, va bolalar turli materiallar bo`yicha harakat qilish 
imkoniga ega. Shunday qilib, rayonlashtirish haqida ko`proq ma`lumot:Amaliyot 
hududi bolalarga oddiy uy sharoitida yordam berishga yordam beradi. Misol 
uchun, bir yoshdan uch yoshgacha bo`lgan bolalar turli kattalikdagi tugmachalarni, 
velero, tugmachalarni qo`yish va echib olish uchun kerakli kerkli joyni 
almashtirishni o`rganadilar. Uchdan sakkiz yoshgacha bo`lgan bolalar poyabzalni, 
yuvish va temir kiyimni tozalashni, sabzavotlarni yuvish va sabzavotlarni 
tayyorlashni va hatto metallni jismlarni o`rganishni o`rganadi.Sensor zonasi shakli, 
hajmi, rangi va vazni jihatidan farq qiladigan narsalarni o`z ichiga oladi. Shu kabi 
materiallarga ega bo`lgan o`yinlar (turli diametrli ko`pikli to`plamlar, idishlar va 
shishalar uchun turli o`lchamdagi qopqoqlar to`plami) bolalarda qo`l va 
barmoqlarning harakatlanishini rivojlantiradi, sensorli hislar, shuningdek, aqliy 
jarayonlar xotiralar va e`tibor. Matematik zona bolalarning ballarni o`rganishiga 
yordam beradigan materiallardan iborat, matematik belgilar bilan tanishib chiqadi 
geometrik shakllar. Bolalar uchun modellar tanlandi geometrik jismlar. Kattaroq 
bolalar hisob-kitoblar yordamida matematikani, hisob-kitoblar misollari bilan 
yog`och planshetlarni, fraktsiyalar haqida fikr yuritadigan raqamlar to`plamlarini 
o`rganadi. Bunday vazifalarni hal qilishda bola mavhum fikrlashni yaxshilaydi, 
sabr-toqatni oshiradi. 
Til zonasida O`chirilganlar harflar va heealarni bilish uchun mo`ljallangan 
yordamlarni topadi, so`zlarni kengaytiradi. Masalan, matnli harflar, "Bu nimani 
anglatadi?", "Kim o`zi?", "Kichkina", "Kichkina", "Kichkintoylar uchun" harflari 
va she`rlari, bosma va katta harflar to`plamlari, "Katta so`zlarim" kitoblari. 
Ularning yordami bilan bolalar o`qish va yozishni o`rganadilar. 
Kosmik zona tabiat va ob-havo, madaniyat va urf-odatlar sirlarini dunyoga 
tanitadi. Yosh bolalar turli hayvonlarning haykallarini kutmoqda, yoshi katta 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalar 
xaritalar, 
minerallar 
to`plamlari 
bilan 
shug`ullanadilar. 
Sensor usulida tortishuv nuqtalari; 

89 
Sensor usulining asosiy afzalligi shundaki, bola kattalarnikidan hech qanday 
maxsus aralashuvisiz o`zidan-o`zi mustaqil ravishda rivojlanadi. Uslubiyatning 
muhim kamchiliklariga kelsak, ekspertlar quyidagilarni o`z ichiga oladi:Ko`pchilik 
imtiyozli vosita mahoratini, mantiqiy va analitik fikrlashni, aqlni rivojlantirishga 
yo`naltirilgan. Ijodiy va hissiy sohalar deyarli befarq. 
Muallifning fikriga ko`ra, bolaning intellektual rivojlanishini faqat inhibe qiladigan 
hodisa-roli va tashqi o`yinlar yo`q. Ammo olimlar, maktabgacha yoshdagi 
bolalikdagi o`yinning asosiy faoliyat turi ekanligini isbotladi. Bolaning dunyosi, 
inson munosabatlari, tengdoshlari bilan muloqot qilish va muloqot qilish haqida 
biladi.Psixologlar Sensor uslubi bilan juda chtiyot bo`lishlari uchun uyatchang va 
beparvo bolalarning onalariga maslahat beradi. Bu muayyan avtonomiyalarni talab 
qiladi va tinch bolalar birdaniga nimadir qila olmasalar, yordam so`rashlari 
mumkin emas. 
O`qituvchilar ta`kidlashlaricha, Sensor guruhlaridagi demokratik muhitdan 
keyin bola odatiy bolalar bog`lari va maktablari qoidalariga amal qilishda 
qiyinchiliklarga duch kelmoqda. 
Hozirgi vaqtda, rivojlanish markazlari va ko`p ta`lim muassasalari Sensor uslubini 
asli shaklda qo`llamang. Zamonaviy o`qituvchilar undan faqat eng yaxshisini 
olingo`zingizning ishingizni qo`shasiz.
Bolaning rivojlanish yo`nalishlari haqida; 
Sensor yiringni erta rivojlanishi uchun maxsus tizim ekanligini anglab etib, bu 
bilimning qaysi yo`nalishlarida ishlashini ham ko`rsatish kerak:Ya`ni, chaqaloq 
atrofdagi dunyoni his qilish orqali biladi: eshitish, ko`rish, hidlash va sensorli 
komponent. Bunga bog`liq holda u atrofidagi narsalarning shaklini, rangini va 
boshqa xususiyatlarini tushuntiradi.Bu erda nutqni rivojlantirish, miyada nutq 
markazlarini faollashtirishga katta e`tibor qaratilmoqda. Buning uchun nozik vosita 
mahoratini yaxshilashga alohida e`tibor qaratilgan.Sensor uslubida juda muhim 
amaliy ko`nikmalarga ega bo`lishdir.Ushbu ta`limda matematik qobiliyatlarni 
rivojlantirish juda muhimdir.Va, albatta, bola eng muhim bilimlar sohasida dunyo 
va atrof-muhit haqida ishlab chiqilmoqda. Kichkintoylarga qanday balandlik, 
uzunlik, vazn va hokazo tushunchalar beriladi. 
Sensor tizimi har bir yosh davri uchun o`zining maxsus tavsiyalariga ega. 
Muxtasar aytganda, shartli ravishda bolaning rivojlanishi uchta katta bosqichga 
bo`linishi mumkin:Tug`ilgandan 6 yoshgacha - bu birinchi bosqich. Bu yerda 
bolaning shaxsiyatini shakllantirish jarayoni sodir bo`ladi, bu yoshda uning asosiy 
qobiliyatlari namoyon bo`ladi. Bu davr noyobdir va shu vaqtning o`zida har bir 
narsa shimgichni singdiradi. Ayni paytda chaqaloqni o`rganish uchun to`g`ri 
ma`lumotni berish muhimdir ikkinchi bosqich - 6 yildan 12 yilgacha. Bu davrda 
asosiy narsa hissiy rivojlanishdir. Kichkintoy juda nozik va sezgir bo`ladi. 
O`zgarishlar, shuningdek, diqqat markazida bo`lishi bilan ajralib turadi. Uzoq vaqt 
davomida bola boshqa harakatlarga püskürtülmeden, albatta, qiziqishlariga diqqat 
qilishi mumkin. 
O`smirlik yoki 12 dan 18 yoshgacha bo`lgan vaqt. Ayni paytda, birinchi navbatda, 
shaxsiy tajribaga ega bo`lishdir. Bu tajriba va, albatta, xatolar davri. 
Hassas davrlar nima? 

90 
Biroq, uchta katta bosqichga qo`shimcha ravishda, Sensor tizimi bolalarning 
ma`lum bir faoliyatga bo`lgan maxsus hissi haqida bu borada fikr yuritadi. Ushbu 
uslublar ushbu uslubda juda muhimdir, chunki ular ma`lum bilimlarni yanada oson 
va sifatli olishga yordam beradi. 
Nutq qobiliyatini o`rgatish. Faol o`zgarishlar 6 yoshgacha. Odatda gapirish, 
hayot davomida davom etadi.Hissiy rivojlanish davri tug`ilishdan boshlanadi va 6 
yoshda tugaydi. Lekin uning faqat faol bosqichi.Tug`ilgandan to uch yoshgacha 
bo`lgan bolaning buyurtma hissi bor. Uyda poklik emas, balki ko`proq - hayotning 
aniq qoidalari. Masalan, ertalab turish va yuvish kerak;1 yoshdan 4 yoshgacha 
motor harakati rivojlanadi. Bu ham mustaqil tajriba orttirish davri.2.5 dan 6 
yoshgacha turli ijtimoiy ko`nikmalar rivojlanadi. Shuni ta`kidlash kerakki, bu 
davrda bola o`z hayoti davomida ishlatadigan qo`pol va muloyim xulq-atvor 
normalarini qo`ygan.Aslida, Sensor taraqqiyot usuli juda ko`p ma`lumotlar davriga 
ega. Ular aniq va o`ziga xosdir. Masalan, yozishni o`rganish uchun ideal vaqt 3,5 
dan 4,5 yilgacha va o`qish uchun 4,5 dan 5,5 gacha. 
Bolalarni rivojlantirish bo`yicha materiallar;Sensor uslubini o`rganish uchun 
yana nima muhim? Bolaning rivojlanishi uchun zarur bo`lgan materiallar. Ushbu 
pedagogik bilimga ko`ra bolani rivojlantirishni xohlaydigan ota-onalarga nima 
yordam berishi kerak? Tasodifiy tuyulsada bu holatda bo`lmaydi. Barcha didaktik 
materiallar yaxshi o`ylangan, tayyorlangan, sifatli yog`ochdan yoki matolardan 
tayyorlangan. Ular chaqaloqqa teginish va tashqaridan jozibali yoqimli. Shunday 
qilib, o`yinchoqlar juda ko`p. Masalan;Ling-ramkalar. Ular juda boshqacha 
bo`lishi mumkin. Bolaga, masalan, kiyim-kechakdan foydalanishga o`rgatish 
uchun chaqirilgan. Ramkalar devorlarga, qulflarga, pergamentlar va tugmalarga 
bo`lishi mumkin.Choyshablar. Uzoq muddatli va qisqa, uzoq va qisqa 
tushunchalarni o`rgating.Rangli belgilar. Bebeğinizin ranglarini va soyalarini 
o`rgatish uchun chaqirilgan. Eng kichik va katta yoshdagi bolalar uchun turli 
guruhlar mavjud. 
Geometrik shakllarni o`rnatadi. Geometriya asoslarini bilib oling.Eng kichik 
bolalar bilan mashhur bo`lgan shiling. Ular turli xil farqlarga ega. Bir holda, 
tsilindrni ranglar va o`lchamlar bilan ajratish mumkin, ikkinchidan o`lchamdagi 
qoliplarga kiritiladi.Boy Sensor texnikasi yana nima? Bolalarning rivojlanishi 
uchun muhim bo`lgan materiallar qo`pol harflar bilan belgilanadi. Shunday qilib, 
bola o`qish va yozishni o`rganish uchun birinchi qadamni oladi.Bundan tashqari, 
yog`och tayoqlar, bonzalar, bulmaealar ham bor. Va chaqaloqni qiziqtiradigan va 
qiziqarli va foydali narsalar. 
Biz Sensor usulidan uyda foydalanamiz;Sensor uslubi erta rivojlanish usuli 
hisoblanadi. U uyda muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Va buning uchun maxsus 
yoki g`ayritabiiy narsa kerak emas. Faqat o`yinchoqlarni sotib olib, bolani to`g`ri 
rivojlantirishi va dunyo haqida bilishi mumkin. Keyinchalik Sensor usuli 
yordamida eslab qoling:Bola - eng avvalo mustaqil inson. Shuning uchun siz 
chaqaloqqa o`z kiyimlari va muammosiz kiyishlari mumkin bo`lgan kiyimlarni 
sotib olishingiz kerak.Kichkintoy uchun mebelga balandligi bo`yicha chtiyoj bor: 
kichkina stul, stol, o`yinchoq va kiyim uchun shkaflar. U hamma narsani o`z-
o`zidan tashkil qilishi kerak.Sensor (markaz) har doim toza, yorqin va qulay. Bola 

91 
xonasi ham xuddi shunday bo`lishi kerak.Bolaning hayoti xavfsiz bo`lishi kerak. 
Kichik bolani buzib tashlashi yoki boshqa usulda qo`rqitishi mumkin bo`lmagan 
narsalar. Har bir narsa unga tegmoqchi bo`lishi kerak.Bola tomonidan 
ishlatiladigan barcha narsalar, oshxonada, hammomda mavjud bo`lishi 
kerak.Bolaning o`z vositalari bo`lishi kerak. Supurgi, changni tozalash uchun. Har 
qanday yordamga yordam berish kerak.Sensor pedagogikasi muayyan 
o`yinchoqlarning mavjudligini o`z ichiga oladi. Ular shuningdek, sotib olishga 
arziydi. 
6-ILOVA 
Mustahkamlash uchun savollar
1.Sensor usulining asosiy xususiyati haqida gapiring? 
2. Sensor pedagogikasining mohiyati bu? 
3.Sensor tarbiyaning maqsad va vazifalari haqida gapiring? 
4. Bolalar bilan olib boriladigan sensor tarbiya mazmuni haqida gapiring? 
5. Bolalar bilan mashg`ulot o`tkazishda qanday o`yinchoqlar tavsiya qilinadi? 
7-ILOVA 
Uyga vazifa: 
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish. 
Rasm. 

92 

93 
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi. 
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish 
8-Mavzu : Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq haqidagi matematik 
tasavvurlarini shakllantirish. 
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa 
O`quvchilar soni ___ tа 
O`quv mashg`ulotining shakli va 
turi 
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi 
1.Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq 
haqidagi tasavvurlarni shakllantirish. 
2.Bolalarda bitta va ko`p tasavvurlarini 
shakllantirish.
3.O`yinchoqlar va buyumlar bilan didaktik o`yinlar 
tashkil etish.. 
O`quv mashg`uloti maqsadi: Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-sanoq haqidagi 
matematik tasavvurlarini shakllantirish mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini 
shakllantirish 
O`qitish natijasi 
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida 
Bolalarning matematik tasavvurlarini 
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar 
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va 
ko`nikmalarga ega bo`ladi 
Pedagogik vazifalar: 
- 
Kichik guruh yoshidagi 
bolalarning son-sanoq haqidagi 
tasavvurlarni shakllantirishni 
tushuntirish; 
- Bolalarda bitta va ko`p 
tasavvurlarini shakllantirishni 
ko`rsata olish; 
- Bolalarda bitta va ko`p 
tasavvurlarini 
shakllantirishni
tasniflash; 
O`quv faoliyati natijalari
- 
Kichik guruh yoshidagi bolalarning son-
sanoq 
haqidagi 
tasavvurlarni 
shakllantirishni 
izohlaydi; 
- 
Bolalarda bitta va ko`p tasavvurlarini 
shakllantirishni aytib beradi. 
-
Bolalarda bitta va ko`p tasavvurlarini 
shakllantirishni tasniflaydi. 
O`qitish metodlari 
Aqliy xujum,B/B/B 
O`qitish vositalari 
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish 
shakli 
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti 
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza 
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar 
aloqaning 
usul 
va 
vositalari 
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va 
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash 

94 
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI 
Ish
bosqichlari 
va vaqti 
Faoliyatlar mazmuni 
O`qituvchi 
O`quvchi 
1-bosqich 
O`quv 
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa) 

Download 9,12 Mb.