Tashkiliy qism.
1.O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorligi
va davomatini tekshirish
9.1.
Mashg`ulotga
tayyorlanadilar.
2- bosqich
Asosiy
(65
daqiqa)
Tayanch bilimlarni faollashtirish;
1. Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi,
xamda
o`tilgan
mavzu
bo`yicha
O`quvchilarga
savollar
beradi,ularni
baxolaydi.
Maqsad va vazifaning belgilanishi:
2.1.Eshtiadi.
Navbat bilan bir- birini
takrorlamay
fikrini
bildiradi.
O`ylaydi, javob beradi.
103
2. Mashg`ulot nomi rejasi, maqsad va
kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi va
yozib olishlarini aytadi.(1-ilova)
3. Mustaqil ish uchun adabiyotlar bilan
tanishtiradi; (2-ilova)
4. O`quv mashg`ulotlarida O`quv ishlarini
baxolash mezoni va ko`rsatgichlari bilan
tanishtiradi.
(3-ilova)
O`quvchilar bilimini faollashtirish:
5. Tezkor so`rov, savol-javob, test
savollari va boshqalar orqali bilimlarni
faollashtiradi.(4-ilova)
Yangi o`quv materialining bayoni:
6.Nazariy yoki amaliy mashg`ulotning
rejasi va tuzilishiga muofiq o`qitish
jarayonini tashkil etish bo`yicha tartibini
tushuntiradi.Asosiy
xolatlarni
yozadi.
Yangi o`quv materialini mustaxkamlash.
7.Slaydlarni
Power
Point
tartibida
namoyish va sharhlash bilan mavzu
bo`yicha asosiy nazariy holatlarni bayon
qiladi. (5-ilova)
Yangi o`quv materialini mustahkamlash:
8. Mustahkamlash uchun savollar beradi.
Jarayon kichik guruhlarda davom etishini
ma`lum qiladi; (6-ilova)
9. Kichik guruhlarga bo`ladi, kichik
guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi
har bir guruhga topshiriq beradi va
baholash
mezoni
bilan
tanishtiradi.
Bajarilgan ishlarni o`zaro baxolashni
o`tkazadi.
10.Mavzuning xar bir qismi bo`yicha
xulosalar qiladi, eng asosiylariga e`tibor
qaratadi.
Berilayotgan
ma`lumotlarni
daftarga
qayd
etishlarini
eslatadi.Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi
axamiyati bilan bog`lab yakunlaydi.
2.2. Savollar berib, asosiy
joylarini yozib oladi.
2.3 Eslab qoladi, yozadi.
Har bir savolga javob
berishga harakat qiladi.
3- bosqich
Yakuniy
(10 daqiqa)
Mashg`ulot yakuni;
1. Faol ishtrok etgan o`quvchilarni
baxolaydi va rag`batlantiradi.
Uy vazifasini berilishi;
10.
Kelgusi mashg`ulotga vazifa va uni
bajarish yuzasidan yo`riqnoma beradi.
3.1. Eshitadilar.
3.2.Topshiriqni
yozib
oladilar.
104
(7-ilova)
1-ILOVA
9-mavzu: Kichik guruh yoshidagi bolalarni “Son” tushunchasini shakllantirishga
tayyorlash
Reja:
1.“Son” tushunchasini shakllantirishga tayyorlash.
2. To`plamning tengligi haqidagi tushunchalarni shakllantirish.
3. To`plamlarni turli xil usullarda tenglashtirishga o`rgatish
2-ILOVA
Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.M.E.Jumayev. “Bolalarda boshlang`ich matematik tushunchalarini
rivojlantirish nazariyasi va metodikasi” Toshkent. «Ilm-Ziyo» Qo`llanma - 2013. 4-
16 bet 2.Джанпеисова Г. Э. Теория и методика формирования
математических представлений. Ўқув қўлланма. Т.: Тафаккур, 2019. -356 б.
2,Djanpeisova G.E.Yu Juraeva N. T. Matematika - aql va zakovat
kaliti. Uslubiy qo`llanma. T.: “Innovasiya – Ziyo”, 2020. – 200 b.
3-ILOVA
Baholash mezonlari va ko`rsatkichlari
(4-ilova)
4-ILOVA
FSMU metodi
К o`rsatkichlar
Maks
.
Baho
5
baholar
Faol
Ishtiro
ki
5
nofao
l
4
qisma
n
3
Umum
an
ishtirok
etmadi
2
“O`ylang-juftliklarga bo`lining-
fikrlar
bilan
almashing”
texnikasini faolliklari
5
Faol
Ishtiro
ki
nofaol qisman Umum
an
ishtirok
etmadi
Bilimlarni
mustahkamlash:
nazorat
savollariga
javob
berishdagi faolliklari
5
Savollar
ga to`liq
javob
beradi,
misollar
keltiradi
Savoll
ar
ga
javob
beradi
Qis
man
javo
b
bera
di
Umum
an javob
bermay
di
105
FSMU metodining umumiy sxemasi:
F –
fikringizni bayon eting
;
S – fikringizni asoslovchi sabab ko’rsating;
M – ko’rsatgan sababingizni
tasdiqlovchi misol keltiring
;
U – fikringizni umumlashtiring
Kichik guruh yoshidagi bolalarni “Son” tushunchasini shakllantirishga tayyorlash
mavzusi yuzasidan o’quvchilar dars davomida fikrini bayon etadilar.
Test.
1. Natural son qatori qaysi javobda to`g`ri ko`rsatilgan?
A)573
*B)123456789
C)43627
D) Barchasi to`g`ri
2. Asosiy matematik tushunchalar qaysi javobda to`g`ri ko`rsatilgan?
*A)son va sanoq, kattalik, o`lcham, vaqt, fazo
B) son va miqdor
C) ertalab ,kechqurun, kunduzi, kechasi
D) Barchasi to`g`ri
3. Kattalikning uchunchi xossasi nima?
A)o`lcham
B) kattalik
C) nisbiylik
D) Barchasi to`g`ri
4.Katta guruhlarda bitta mashg`ulot uchun necha daqiqa vaqt ajratiladi?
A)45 daqiqa
*B) 30 daqiqa
C) 50 daqiqa
D) to`g`ri javob berilmagan
5. Tarbiyachi mashg`ulotlarni o`tayotganda ko`proq nimalarga tayanadi?
*A)ko`rgazmalilikka
B) o`yinlarga
C) mehnatga
D) Barchasi to`g`ri
6.Qaysi qatorda fazoviy tushunchalar to`g`ri ko`rsatilgan?
A)katta-kichik
B)o`lchamlar
106
C)kechqurun kunduzi
D)yuqori, past, orqada.o`ngda.chapda
7.Qaysi qatorda o`lchamlar to`g`ri berilgan
A)Yuqorida, pastda
B)keng,tor,katta-Kichik.uzun,qisqa
C)kech,kunduz,ertalab
D)barchasi to`g`ri
8.Tayyorlov guruh bolalari nechagacha sanay olish kerak?
A)10 Gacha
B)5 Gacha
C)20 Gacha
D)To`g`ri javob berilmagan
9.Ilk yosh guruhlarda matematika mashg`uloti o`rniga qanday mashg`ulot
o`tiladi?
A)Tabiat
B)sensor tarbiya
C)Nutq o`stirish
D)Badiiy adabiyot
10.Maktabgacha yoshdagi bolalarga son va sanoqqa o`rgatish jarayonida qaysi
sonlardan ko`proq foydalanamiz?
*A)1 dan 10 gacha
B)10 dan 50 gacha
C)100-200
D)200-500
5-ilova
Tayanch so`z va iboralar:
Miqdor
,
Predmet
,
Diqqat
, tarbiya, To`plam, Sezgi,
arifmetika,
kichik guruh
, metod,kattalik, didaktik o`yin, tasavvur
9-Mavzu: Kichik guruh yoshidagi bolalarni “Son” tushunchasini shakllantirishga
tayyorlash.
Reja:
1.“Son” tushunchasini shakllantirishga tayyorlash.
2. To`plamning tengligi haqidagi tushunchalarni shakllantirish.
3. To`plamlarni turli xil usullarda tenglashtirishga o`rgatish.
«Son-sanoq»
bo`limi
«Elementar
matematik
tasavvurlarni
shakllantirish» bo`limining asosiy o`zagidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning
mazkur bo`lim dasturiy masalalarini o`zlashtirishlari maktabning boshlang`ich
sinflarida ularning matematikani ongli o`zlashtirishlarining garovidir.Maktabgacha
yoshida yechilishi kerak bo`lgan vazifalar hal qilinmasa, maktabda o`qitish
muvaffaqiyatli bo`lmaydi. Bu vazifalardan biri aniq bilimlar va tafakkur
usullaridan abstrakt bilim va usullarga o`tishdan iborat. Bu xil o`tish saviyasi,
107
ayniqsa, matematika o`qitish uchun zarurdir.Bunday saviyaning bo`lmasligi yoki
yetarli bo`lmasligi ikki tomonlama qiyinchilikka olib keladi. Bir tomondan,
maktabgacha yoshidagi bolalar ko`pincha maktabga mavhum matematik usullarni
egallagan holda keladilar, bularni bartaraf qilish juda qiyin bo`ladi. Ikkinchi
tomondan, bolalar maktabda abstrakt bilimlarki egallar ekanlar, ko`pincha ularni
formal, asl mazmunini tushunib yetmagan holda o`zlashtiradilar.
Shuning uchun ham aniq shart - sharoitlarda matematik bilimlarni
qo`llanish imkoniyati juda cheklangan bo`ladi.Shu sababli maktabgacha ta`lim
yoshidagi bolalarni o`qitishning muhim vazifasi matematik abstraktlashlar bilan
aniq borliq orasidagi bog`liqlikni ta`minlaydigan bilim va harakatlarning oraliq
saviyasini
shakllantirishdan
iborat
bo`lishi
kerak.Tekshirishlar
shuni
ko`rsatmoqdaki, maktabgacha yoshdagi bolalarga matematika o`qitishda o`tish
saviyasi mazmuni quyidagilardan iborat:
Birinchidan, shunday faoliyat va masalalarni o`zlashtirish kerakki, ularda
matematik operatsiyalarni qo`llashning zarurligi bolalarga yaqqol ko`rinib turadi.
Bu bir tomondan, bolaning amaliy faoliyati bilan bevosita bog`liq (tenglashtirish,
taqqoslashga oid) masalalar, ikkinchi tomondan, ularga shunday shartlar kiritiladiki,
bunda mazkur masalalarni matematik vositalardan foydalanmay turib (masalan,
fazoda ajratib qo`yilgan ikki to`plamni amalda tenglashtirish) amalga oshirish
mumkin bo`lmaydi.
Ikkinchidan, muhitning shunday munosabatlarini ajratish kiradiki, bu
munosabatlarni qo`llanish bolaga konkret buyumlardan matematik obyektlarga
o`tish (masalan, buyumlarni ma`lum belgilari bo`yicha guruhga kiritish va shu
asosda to`plam munosabatlarini, tenglik-tengsizlik munosabatlarini, qismbutun
munosabatlarini hosil qilish) imkonini beradi.Tekshirish natijalari shuni
ko`rsatadiki, matematik operatsiyalar maktabgacha yoshda o`zlashtirilgan shunday
masalalar va munosabatlar asosida kiritilsa va Qaytar ishlansa, matematikani
egallash samaraliroq bo`ladi. Yo haddan tashqari aniqlik, yo matematik bilimlarning
formalligi tufayli paydo bo`ladigan qiyinchiliklar mazkur holda paydo bo`lmaydi.
Maktabgacha yoshidagi bolalarni o`qitishda matematik bilimlar tarkibini
tekshirish tenglik-tengsizlik, qism-butun munosabatlari, bilvosita tenglashtirish
sanoq va arifmetik amallarni to`liq va ongli o`zlashtirish uchun asos bo`ladigan
sodda masalalar va munosabatlarning o`zidan iborat ekanini ko`rsatdi. Bu
munosabat va masalalarni (ularning eng sodda shakllarini) bolalar 3 yoshdan
boshlab tushuna boshlaydilar. Ular bunday mashg`ulotlarga katta qiziqish bilan
yondashadilar, xuddi shu yerning o`zida o`zlashtirganlari (tenglik, qism-butun va
hokazo munosabatlari)ni o`yinlarga ko`chiradilar, turmushda amaliy ishlar qilishda
foydalanadilar, bir-birlariga (katta va tayyorlov guruhi bolalari) shunga o`xshash
masalalarni taklif qiladilar.“Bolajon” tayanch dasturi besh bo`limdan iborat:
108
«Miqdor va sanoq», «Kattalik», «Geometrik shakllar», «Fazoda mo`ljal olish»,
«Vaqtga nisbatan mo`ljal olish». Endi har xil guruhlarda «Son-sanoq» bo`limi ustida
ishlash uslubiyati haqida fikr yuritamiz.
Bolalar uchun har bir son, ozidan oldin kelgan sondan bitta katta va o`zidan
keyin kelgan sondan bitta kichik ekani aniq bo`la boshlaydi.
Natural sonlar qatori quyidagi xususiyatlarga egadir.Har bir son bir - biridan
birga ko`p yoki birga kam bo`ladi: 3 soni 4 sonidan 1 ga kam, 4 soni 3 esa 1 ga kop.
Bir son hech qanday sondan keyin kelmaydi. 2-dan, har bir sondan keyin bittagina
son keladi. Masalan: 3 sonidan keyin 4 soni.Natijada bolalarninig fikrlash protsessi,
aqliy taraqqiyoti mukammallashib, aniq materiallar bilangina amal qilishdan
abstrakt tushunchalarga otiladi, yani sonlarning o`zi bilangina amal qila olish
imkoniyati tug`iladi.
1. Yosh bolalarning turli to`plamlar bilan mashg`ul bolishidagi amaliy
faoliyati davrida ayrim elementlardan tashkil topgan to`plamlarni butun bir obekt
shaklida tasavvur qiladi.Ilmiy tadqiqot natijasida, mavjud bo`lgan ayrim nazariy
vaziyatlarni umumlashtirib quyidagi xulosaga kelish mumkin.
2. Bolalarda tarkib topgan ko`pliklar tushunchalari elementlarni bir-biriga
mos munosabatda qo`ya bilishni o`rganishdagi amaliy ko`nikmalariga asoslanib, 4
yoshdagi bolalar gruppasida sanoqqa o`rgatishda sonlarni ifodalash boshlanadi.
4-5 yashar bolalar gruppasida, turli analizatorlar yordamida bolalarning sanoq
malakalarini yana ham oshirish bilan, ularga qator sonlar orasidagi to`g`ri va teskari
munosabatlar tushuntiriladi.
6 yashar bolalar gruppasida qo`shni sonlar orasida munosabatlarni
tushuntirish yana ham chuqurlashtirilib, bolalar son, funktsiyani bajarishi, yani
miqdorni va tartibni ko`rsatishi bilan tanishadi.
Bu bilan bolalar ongida sonlar qatori qatiy bir sistemada bo`lishi tushunchasi
shakllanib, har bir sonning tarkibi o`zidan kichik ikki sondan iborat bo`lishi ham
o`rgatiladi.Bu tariqa berilgan ma`lumotlar bolalarni arifmetik amallarni tushinish va
o`zlashtirishga tayyorlaydi.Bolalarga ta`lim berish dasturidagi bunday izchillik
tartibi bolalarni konkret narsalar bilan bog`liq bo`lgan sanoq faoliyatidan sonlar
bilangina ishlash, yani hisob faoliyatiga kochish imkonini tug`diradi.Ilmiy
tekshirishlar natijasida aniqlanishicha, bolalarning sanoq faoliyati taraqqiyoti
quyidagi bosqichlarni o`z ichiga oladi:
1- bosqich. Bu bosqichda bolalar bir xildagi narsalar to`plami bilan ish ko`rib,
ularni ajratadilar va bir joydan ikkinchi joyga olib qo`yib nimalarnidir quradilar.
2 - bosqich. Bu bosqichda bolalar bir toplam elemetlarini ikkinchi to`plam
elementlari bilan solishtirish malakasini amaliy egallab, elementlarning o`zaro bir
qiymatli munosabatda bo`lishini aniqlay boshlaydilar.
109
3 - bosqich. Bu bosqichda bolalar sanoq operatsiyasini egallay boshlab,
solishtirilayotgan to`plamlar elementlarini sanab, sonlarni o`rinli ishlata
boshlaydilar.
4-bosqich. Bunda bolalar q`shni sonlar orasidagi to`gri va teskari
munosabatlarni aniqlaydi, son tushunchasini chuqurroq o`zlashtirib, natural sonlar
qatori ma`lum bir sistema ekanini bilib oladilar.
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.“Son” tushunchasi haqida gapiring?
2. To`plamning tengligi haqidagi gapiring?
3.Natural sonlar xususiyatlari haqida gapiring?
4.Ilmiy tekshirishlar natijasida aniqlanishicha, bolalarning sanoq faoliyati
taraqqiyoti qanday bosqichlarni o`z ichiga oladi?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
110
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi.
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish
10-Mavzu : Kattalik. Predmetlar o`lchamini taqqoslashga o`rgatish
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa
O`quvchilar soni ___ tа
O`quv mashg`ulotining shakli va
turi
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi
1.Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning kattalik
haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
2.Bolalarni buyumlarning uzunligi, kengligi,
balandligi bo`yicha yonma-yon qo`yib va birini
ikkinchisining ustiga qo`yib taqqoslashga o`rgatish.
O`quv mashg`uloti maqsadi: Kattalik. Predmetlar o`lchamini taqqoslashga o`rgatish
mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini shakllantirish
.
O`qitish natijasi
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida
Bolalarning matematik tasavvurlarini
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va
ko`nikmalarga ega bo`ladi.
Pedagogik vazifalar:
O`quv faoliyati natijalari
111
-
Kichik guruh (3-4)
yoshidagi bolalarning kattalik
haqidagi tasavvurlarini
shakllantirishni tushuntirish;
-
Bolalarni
buyumlarning
uzunligi, kengligi, balandligi
bo`yicha yonma-yon qo`yib va
birini
ikkinchisining
ustiga
qo`yib taqqoslashga o`rgatishni
ko`rsata olish;
- Kichik guruh (3-4) yoshidagi
bolalarning kattalik haqidagi
tasavvurlarini
shakllantirishni
tasniflash;
-
.“ Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning
kattalik haqidagi tasavvurlarini shakllantirishni
izohlaydi;
-
Bolalarni buyumlarning uzunligi, kengligi,
balandligi bo`yicha yonma-yon qo`yib va birini
ikkinchisining
ustiga
qo`yib
taqqoslashga
o`rgatishni aytib beradi.
-
Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning
kattalik haqidagi tasavvurlarini shakllantirishni
tasniflaydi.
O`qitish metodlari
Aylana metodi
O`qitish vositalari
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish
shakli
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar
aloqaning
usul
va
vositalari
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyatlar mazmuni
O`qituvchi
O`quvchi
1-bosqich
O`quv
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa)
| 