Aylana metodi
Kattalik. Predmetlar o`lchamini taqqoslashga o`rgatish mavzusi yuzasidan
topshiriq yozib qo’yilgan qog’oz varag’i davra bo’ylab o’tkaziladi har bir
o’quvchilar o’zining javob variantini yozadilar so’ngida esa javoblar
umumlashtiriladi.
5-ILOVA
Tayanch so`z va iboralar:
Miqdor
,
Predmet
,
Diqqat
, tarbiya, To`plam, Sezgi,
arifmetika,
kichik guruh
, metod,kattalik, Taqqoslash, tarbiyachi
10-Mavzu: Kattalik. Predmetlar o`lchamini taqqoslashga o`rgatish.
Reja:
1.Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning kattalik haqidagi tasavvurlarini
shakllantirish.
2.Bolalarni buyumlarning uzunligi, kengligi, balandligi bo`yicha yonma-yon
qo`yib va birini ikkinchisining ustiga qo`yib taqqoslashga o`rgatish.
Buyumlarning o`lchamidagi barcha tafovutlarni bolalar katta va kichik
so`zlari bilan, ya`ni buyumlarning o`zaro nisbatini hajmiga qarab belgilash uchun
qo`laniladigan so`zlar bilan bildiradilar. Narsalar o`rtasidagi farqni bitta belgisiga
qarab aniq ta`riflash imkonini beradigan so`zlardan bolalar foydalanmaydilar.
Shuning uchun, kichkintoylarga faqat bitta belgisi (uzunligi, kengligi yoki
balandligi) bir xil (barobar); qalinroq, yupqaroq, qalinligi bir xil (barobar) kabi
so`zlardan foydalanishni o`rgatish zarur. U yoki bu belgini birinchi marta
ajratishda bir-biridan faqat mazkur belgi bilan farqlanadigan narsalargina
taqqoslanadi. Masalan, bolalarga «uzunroq - qisqaroq» tushunchasi haqida
ma`lumot berish uchun rangi, kengligi va yo`g`onligi bir xil, bir- biridan faqat
uzunligi bilan farq qiladigan buyumlar tanlab olinadi.
Taqqoslash uchun oldin katta-kichikligi har xil narsalardan foydalaniladi.
Namoyish qilinadigan materialning katta- kichikligidagi farq 0-5 sm.dan kam
bo`lmasligi, tarqatma materialniki esa 5 sm.dan kam bo`lmasligi kerak. Ayrim
o`lchamlami ajratib ko`rsatishda qo`l harakatlari yordam beradi. Pedagog
(tarbiyachi) bolalardan qaysi narsa uzunroq (kaltaroq) ekanligini so`rash bilan bir
vaqtda qo`lini narsa bo`ylab (chapdan o`ngga) yurgizadi. Kenglikni taqqoslayotib,
qo`lini narsaning ko`ndalangi (kengligi) bo`ylab yurgizadi, balandligini
taqqoslashda esa qo`lini narsaning pastidan yuqorisiga, asosan yuqori
di
115
chekkasigacha yurgizadi. Mazkur belgilarni aniqlashda o`yin vaziyatini paydo
qilish yordam beradi. Bunda u yoki bu harakatning qanchalik muvaffaqiyatli
chiqishi mazkur belgining qanchalik yorqin ifoda etilganligiga bogliq bo`lib, uni
hisobga olib borish talab qilinadi. Masalan: tarbiyachi bolaga mashinani keng va
tor ko`prikcha ustidan yurgizib o`tkazishni buyuradi va unga shunday savol beradi:
«Nima uchun bitta ko`prikdan mashina o`ta oldi, boshqasidan o`ta olmadi? Qaysi
darvozadan mashina o`ta oladi, qaysisidan o`ta olmaydi? Nima uchun?».Avvalo,
bolalarga narsalarni yonma-yon qo`yish usulidan foydalanish o`rgatiladi, chunki
bir xil rangli narsalar taqqoslanadi va ularni ustma-ust qo`yganda ular qo`shilib
ketadi.
Tarbiyachi mazkur usullardan qanday qilib to`g`ri foydalanish kerakligini
ko`rsatib beradi. Uzunlikni taqqoslayotganda, buyumlar yonma-yon joylashtiriladi
va ularning uchlari bir tomon- dan (yaxshisi, chap tomondan) baravar qilib
qo`yiladi; ustiga qo`yishdan foydalanib, ularning yuqori va pastki chekkalari ham
birlashtiriladi. Agar narsaning uchi chiqib tursa, demak, bu narsani uzunroq deb
aytish mumkin. Agar hech qaysi uchi chiqib turmasa, unda narsalarning uzunligi
teng (baravar) deyish mumkin. Narsaning kengligini taqqoslashda ularning yuqori
va pastki chekkalari solishtiriladi (tekislanadi); balandligini taqqoslayotganda esa
narsalar bitta tekislik ustiga yonma-yon qo`yiladi. Ajratilgan belgi aniq so`z bilan
ataladi. Tarbiyachi bolalarni narsalarning qiyosiy katta- kichikligini bildiruvchi
uzunroq -kaltaroq, kengroq -torroq, enliroq -ensizroq kabi so`zlarni aytishga
undab: «Qaysi tasma uzunroq (enliroq)? Qaysi tasma kaltaroq (ensizroq)?»-deb
so`raydi. U bolalarga javob namunalarini beradi, masalan: «Qizil tasma yashil
tasmadan enliroq, yashil tasma esa qizil tasmadan ensizroq». Mana shunday qilib,
kichkintoylar asta-sekin har ikkala taqqoslanayotgan narsalarni atashga o`rgatib
boriladi.
Predmetlar o`lchamini taqqoslashga o`rgatish.Narsalarning yig`indisini
taqqoslash. Bolalar dastlab narsalarning ikki guruhini taqqoslash asosida miqdoriy
nisbatlar: tenglik- tengsizlik bilan tanishtiriladi.Kichkintoylar diqqati bir guruhdagi
narsalarni, boshqa guruhdagi narsalarni, taqqoslanayotgan guruhlarning qaysi
birida narsalar ko`p va qaysisida kamligini yoki har ikkala guruhda ham bab-
baravarligini aniqlashga qaratiladi.Narsalaning ikki yig`indisini taqqoslash
bolalarning «qancha bo`lsa, shuncha», «bab-baravar», «ortiq», «kаm» iboralarining
ma`nosini anglab olishlariga yordam beradi. Bolalarni mashq qildirish uchun
narsalarning rasmlari bir- biridaa baravar uzoqlikda qator qilib terib qo`yilgan
ko`rgazmalardan foydalaniladi. Bolalarning to`plamlardagi narsalar sonini idrok
etib, tajribalarini oshirib borishlari muhim ahamiyatga ega, shuning uchun
ko`rgazmalarda 3 tadan 5 tagacha narsa tasvirlangan bo`lishi kerak. Bu
mashg`ulotlarda har bir bola ikkita ko`rgazma bilan ishlaydi. U har qaysi
ko`rgazmaga o`yinchoqlarning 2 turini navbatma navbat joylashtiradi.
Kichkintoylarga o`yinchoqlar qutichada (yoki likopchada) beriladi. Bu
o`yinchoqlar bolaga kerak bo`lganidan ortiq bo`lishi kerak. Masalan, agar
ko`rgazmada 4 ta qo`ziqorinchaning rasmi bo`lsa, qutichaga kamida 6-7 dona
qo`ziqorin solib beriladi. Bolalar kartochkada nechta rasm chizilgan bo`lsa,
ularning ustiga shuncha narsa qo`shishni o`rganishlari kerak.Pedagog (tarbiyachi)
116
mashg`ulotning birinchi qismida yig`ma tasmalarga asosiy e`tibor bolalarning
ustma-ust qo`yish usulini bilib olishlariga qaratiladi. Bolaga o`yinchoq yoki
rasmlari qanday qo`yganligini aytib berishini taklif qilish foydalidir.Ikkinchi
mashg`ulotda bolalar og`zaki ko`rsatma bo`yicha ish qiladilar. Avval ularga
birinchi mashg`ulotda ishlatgan o`yinchoqlarining biror turidan foydalanish
so`ngra
esa
bu
o`yinchoqlarni
boshqalari
bilan
almashtirish
tavsiya
etiladi.Tasmalarni ustiga qo`yish usuli bolalarga 2-3 mashg`ulot davomida
o`rgatiladi. Shundan so`ng bolalarga tasmalarni ustiga qo`yish usuli yordamida bir
to`plam elementlari bilan boshqa bir to`plam elementlarini taqqoslash o`rgatila
boshlanadi.
Mashg`ulotlarda ko`rgazmalar didaktik material vazifasini bajaradi. Tasmalarning
birida bir-biridan bir xil uzoqlikda joylashgan predmetlar yoki geometrik figuralar
(3-5 dona)dan foydalaniladi.Predmetlar (archalar, qo`ziqorinchalar, ko`rgazmalar
va hokazolar)ning tekislikdagi rangli tasviridan, hajmli kichkina o`yinchoqlardan
va geometrik figuralar (doiralar, kvadratlar, uchburchaklar)ning modellaridan
tarqatma material sifatida foydalaniladi.Ba`zi kichkintoylar ko`rgazmalardagi
rasmlarning qanday joylashganligini bilishga qiynaladilar. Ular rasmlar o`rtasidagi
oraliqni go`yo ko`rmaydilar. Bunday bolalarga ko`rgazmalarni katakchalarga
ajratib berish maqsadga muvofiqdir. Shunda predmetning har bir rasmi alohida
katakcha ichida joylashgan bo`ladi, uning ostida esa rasimsiz katak bo`ladi. Yuqori
doskadagi har bir rasmdan pastkidoskaga ko`rsatkich o`tkazilgan ko`rgazmalarni
ham berish mumkin. Ko`rsatkichlar kichkintoylarning predmetlarni
ko`rgazmalardagi rasmlar bilan taqqoslashlariga yordam beradi.Bolalar ustiga
qo`yish usulidan foydalanganlarida, ular pred- metlarning rasmlarini faqat bir-
biridan farq qiladilar va ustini bekitadilar. Endi topshiriq murakkablashadi:
predmetlarni rasmlar ostiga aniq qo`yish, ular o`rtasidagi oraliqni (ya`ni, ulaming
fazoviy joylashuvini) qat`iy hisobga olish kerak.Bolalarni yoniga qo`yish usuli
bilan tanishtirishdan oldin ularga o`yinchoqlar (rasmlar)ni ko`rgazmalardagi
rasmlar ustiga qo`yish taklif qilinadi. Bunday qilish ish harakatning yangi usulini
ilgari o`zlashtirilgan usul bilan bog`lash imkonini beradi.
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.O`lchov munosabatlar haqida gapirib bering?
2.Predmetlarning hajmi to`g`risida gapirib bering?
3. M.Montisorri metodi to`g`risida gapirib bering ?
4.Bolalarni buyumlarning uzunligi, kengligi, balandligi bo`yicha yonma-yon
qo`yib va birini ikkinchisining ustiga qo`yib taqqoslashga o`rgatish haqida
gapiring?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
117
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
Rasm.
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi.
118
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish
11-Mavzu : Kichik guruh yoshidagi bolalarni geometrik shakl haqidagi
tasavvurlarini shakllantirish
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa
O`quvchilar soni ___ tа
O`quv mashg`ulotining shakli va
turi
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi
1.Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning
geometrik shakl haqidagi tasavvurlarni
shakllantirish.
2.Buyumlarning shaklini tekshirib ko`rish, idrok
qilishning o`ziga xos xususiyatlari.
O`quv mashg`uloti maqsadi: Kichik guruh yoshidagi bolalarni geometrik shakl
haqidagi tasavvurlarini shakllantirish mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini
shakllantirish
O`qitish natijasi
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida
Bolalarning matematik tasavvurlarini
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va
ko`nikmalarga ega bo`ladi
Pedagogik vazifalar:
-
Kichik guruh (3-4)
yoshidagi bolalarning geometrik
shakl haqidagi tasavvurlarni
shakllantirishni tushuntirish;
-
Buyumlarning
shaklini
tekshirib
ko`rish,
idrok
qilishning
o`ziga
xos
xususiyatlarini ko`rsata olish;
- Kichik guruh (3-4) yoshidagi
bolalarning
geometrik
shakl
haqidagi
tasavvurlarni
shakllantirishni tasniflash;
O`quv faoliyati natijalari
-
Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning
geometrik
shakl
haqidagi
tasavvurlarni
shakllantirishni izohlaydi;
-
Buyumlarning shaklini tekshirib ko`rish,
idrok qilishning o`ziga xos xususiyatlarini aytib
beradi.
-
Kichik guruh (3-4) yoshidagi bolalarning
geometrik
shakl
haqidagi
tasavvurlarni
shakllantirishni tasniflaydi.
O`qitish metodlari
Aqliy xujum,B/B/B
O`qitish vositalari
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish
shakli
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar
aloqaning
usul
va
vositalari
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash
119
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyatlar mazmuni
O`qituvchi
O`quvchi
1-bosqich
O`quv
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa)
| 