|
Toshkent – 2023 1- ma’ruza mashg’uloti. Mavzu: kirish. Mexanika. Kinematika asoslari
|
| bet | 21/40 | | Sana | 22.02.2024 | | Hajmi | 15,65 Mb. | | #160565 |
Bog'liq 3-KURS FIZIKA (5-yillik sirtqi uchun)1- postulat: o‘zgaruvchan magnit maydon atrofida fazoda uyurmali elektr maydon hosil bo‘ladi.
2-postulat: o‘zgaruvchan elektr maydon atrofidagi fazoda uyurmali magnit maydon hosil bo‘ladi.
Bu maydonlar bir-biriga uzluksiz bog‘liq bo‘lganligi uchun ularning umumiy maydoniga elektromagnit maydon deyiladi. Fazoning biror nuqtasida hosil qilingan davriy ravishdao‘zgaruvchan elektromagnit maydon fazoning barcha tomoniga tarqalish natijasi elektromagnit to‘lqinlar deyiladi. Tebranish konturi bilan hosil qilinuvchi elektromagnit to‘lqinlarning tarqalishi elektromagnit nurlanish deyiladi.
Solenoid atrofida hosil bo’ladigan magnit maydon
Silindr ichki nuqtalaridagi maydon kuchlanganligi ham siklik usulda hisoblanadi, ammo uzun solenoid uchun maydon induksiya vektori o’ramning ichki qismida to’g’ri, va tashqi qismida to’g’ridan to’g’ri spiralsimon bo’ladi. Ichki tuzilishi va o’lchamlari bir-biriga o’xshash bo’lgan yetarlicha uzunlikdagi solenoid uchun magnit maydon induksiya vektori quyidagicha: B = oIN/L
Bu yerda N solenoidni kesib o’tuvchi o’ramlar soni( ushbu ifoda aksariyat hollarda oIn kabi ifodalanadi, bunda n = N /L solenoidning chulg’amlar zichligi). O’tkazgichning uchida yoki tashqarisidagi magnit maydon induksiya vektori bir xil emas, uni hisoblash ancha qiyin.
Field created by a solenoid (cylindrical coil):
The field pattern is similar to that of a single loop, but for a long solenoid the paths of the field vectors become very straight on the inside of the coil and on the outside immediately next to the coil. For a sufficiently long solenoid, the interior field also becomes very nearly uniform, with a magnitude of B = oIN /L
where N is the number of turns of wire and is the length of the solenoid. (Textbooks often give this as oIn, where n = N / L is the number of turns per unit length.) The field near the mouths or outside the coil is not constant and more difficult to calculate. 5
|
Nemis fizigi Gers elektromagnit to‘lqinlarning qaytishi, sinishi, interferensiyasi, difraksiyasi va shu kabi hodisalarini tekshirib, optikaning barcha qonunlarini elektromagnit to‘lqinlarga qo‘llash mumkinligini aniqladi. Bu natija Maksvellning elektromagnit to‘lqinlar haqidagi nazariyasini tasdiqladi.
Gers tajribalari asosida elektromagnit to‘lqinlarning quyidagi xossalari aniqlangan:
1. Xuddi yoruђlik to‘lqinlari kabi elektromagnit to‘lqinlar moddalarda yutiladi va sochiladi.
2. Elektromagnit to‘lqin metall sirtiga qanday burchak asosida tushsa, xuddi shunday burchak bilan qaytadi.
3. Elektromagnit to‘lqin ikki muxit chegarasiga tushsa, xuddi yoruђlik nuri kabi sinib o‘tadi.
4. Elektromagnit maydonning va vektorlari to‘lqinning taralishiga perpendikulyar bo‘lganligi uchun, elektromagnit to‘lqinlar ko‘ndalang to‘lqinlardir.
5. Elektromagnit to‘lqinlar yuqori chastotali generatorda qutblangan, ya’ni tebranish amplitudalari muayyan tekislikda joylashgan to‘lqin ko‘rinishida hosil bo‘ladi.
6. Elektromagnit to‘lqinlarda ham yorug‘lik to‘lqinlari kabi interferensiya, difraksiya va dispersiyadan iborat bo‘lgan muhim hodisalarni kuzatish mumkin.
Elektromagnit to‘lqinlar shkalasi deb, fazoda tarqaluvchi elektromagnit maydonning chastotasi yoki to‘lqin uzunligining uzluksiz ketma-ketligiga aytiladi.
Elektromagnit to‘lqinlarning uzunligi juda katta diapazonni qamrab olgan: to‘lqin uzunligi bir necha ming km ( ) bo‘lgan radiotulqinlardan tortib, juda kichik ( ) bo‘lgan rentgen nurlarigacha va xatto
10-14 m to‘lqin uzunlikli - nurlargacha bor.
To‘lqin uzunligiga ko‘ra elektromagnit to‘lqinlarni quyidagi-
past chastotali nurlar (<101 Gs),
radioto‘lqinlar (101-1012 Gs, 1016-106 mmk),
infraqizil nurlar (1012-1014 Gs,106 -103 mmk)
ko‘rinadigan yorug‘lik nurlari (1014-1015 Gs;103-102 mmk),
ultrabinafsha nurlar (1015-1017 Gs;102-101 mmk),
rentgen nurlari (1017 –1020 Gs;1-10-3 mmk),
- nurlari (1020 -1023 Gs; 10-2 –10-4< mmk) ga bo‘linadi.
To‘lqin uzunligi kamaya borgan sari to‘lqin uzunliklari orasidagi miqdoriy farq nurlarning sifat o‘zgarishiga sababchi bo‘ladi. Yorug‘lik nurlari moddada to‘la yutiladi, qisqa to‘lqinli nurlar (rentgen va gamma nurlari) kuchsiz yutiliyu, shu moddani kesib o‘tadi. Uzun to‘lqinli nurlar bilan qisqa to‘lqinli nurlar orasidagi asosiy farq shunday iboratki, to‘lqin uzunligi kichiklashishi bilan nurlarda zarralarning xususiyati yaqqolroq namoyon bo‘ladi.
|
| |
