6.6-rasm.Ilmiy muassasa binosi (Rossiya Federatsiyasi).
7. Kredit-moliya muassasalarining binolari.
7.1. Bank binolari va komplekslari:
- markaziy (emissiya) banklar;
- tijorat banklari;
- omonat kassalari.
7.2. Hisob-kitob-kassa markazlari.
7.3. G‘aznachilik binolari.
7.4. Birjalarning binolari.
128
6.7-rasm.Toshkentdagi Banklar Assotsiatsiyasi binosi.
8. Ko‘p funksiyali binolar va komplekslar.
Savdo, mehmonxona, sport, ishbilarmonlik, tomosha, kredit-moliya kabi turli
funksional vazifalar uchun mo‘ljallangan jamoat binolari komplekslari. Ular bir
necha binolar majmuasidan iborat bo‘lib,ko‘p qavatli va katta maydonlarni egallashi
mumkin.
129
1.8-rasm.Suv sporti saroyi binosi.
6.2. Jamoat binolarining tipologik belgilarini shakllantiruvchi omillar
Jamoat binolari va inshootlari arxitekturasi ijtimoiy-iqtisodiy, shaharsozlik,
ekologik, sanitariya, funksional, hajmli-rejali, konstruktiv, kompozitsion-badiiy
omillarning o‘zaro va birgalikdagi ta’siri ostida shakllanadi. Binolarning turli tiplari
uchun muayyan davrning bir qator sharoitlariga bog‘liq holda u yoki bu omilning
ta’siri ahamiyatliroq va ustuvor bo‘lib qoladi. Ularni izchillik bilan ko‘rib chiqamiz.
Ijtimoiy-iqtisodiy omillar.
Sivilizatsiya rivojlanishidagi ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar binolarni me’moriy
loyihalanishiga qanchalik tez ta’sir qilishini tarix yaqqol namoyish qilib bergan.
Muayyan davr va voqeliklar jamoat binosining u yoki bu turiga bo‘lgan ehtiyojni,
shuningdek har bir tur ichidagi muayyan tarixiy davr va iqtisodiy tuzilma uchun mos
bo‘lgan aniq o‘ziga xos xususiyatlar yo‘nalishini belgilab beradi. Alohida turlar
o‘rtasidagi aniq chegaralarning yo‘qolib borishi, polifunksionallik, universallik, bino
turini shakllantiruvchi omillarning o‘zaro bog‘liqligi va bir biriga qo‘shilib ketishi
hozirgi kun uchun xos hisoblanadi. Arxitektura va shaharsozlikka menejment
metodlarining tatbiq etilishi shahar rivojlanishi manfaatlariga zid kelishi mumkin.
130
Shaharsozlik yo‘nalishidagi loyihalash o‘z mohiyatiga ko‘ra ijtimoiy aksiya
bo‘lib, jamoaviy birdamlikni ifodalaydi. Shaharsozlik komplekslarini, bir nechta
binolardan tarkib topgan ko‘p funksional ansambllarning tashkil etilishi o‘rniga
individual ob’yektlarni joylashtirish amaliyoti tatbiq etilmoqda. Binolarni
loyihalashtirishga bu kabi yondoshish natijasida shakllanib ulgurgan shahar qabul
qila olishi mumkin bo‘lgan miqdordan ko‘proq dominantalar yaratilishiga olib keladi.
Bu erda shaharsozlik boshqaruvida ahamiyatli mavqega ega yirik investorlar va
banklar tomonidan “dominanto-polislar” qurishga bo‘lgan talab va buyurtmalar hajmi
kun sayin ortib borishi kuzatiladi.
Bu muammoning boshqa jihati sifatida shaharsozlik siyosatida ikki tomonlama
yechimga ega funksiyalarning ajratilishini e’tirof etish mumkin. Bu holatni hayotning
real voqeliklarini iqtisodiy konsepsiyalar asosida ajratilishi va turmushning barcha
sohalarini qamrab olgan mehnat taqsimotining iqtisodiy toifalanishi natijalari bilan
izohlash mumkin. Shaharsozlik nuqtai nazarida bu holat ikki tendensiya sifatida aks
ettiriladi:
- funksiya kooperatsiyasi va ixtisoslashuvi shaharning jamoat markazida
joylashgan ko‘p qavatli kompleks bo‘lishini talab qiladi;
- funksiyaning qismlarga ajratilishi shahar markazidan uzoqda joylashgan kam
qavatli jamoat binolari qurilishi taqozo qiladi.
Biroq, funksional zonalash nazariyasi erkin va alohida turuvchi, keng hududlar
bilan o‘ralgan va tegishli energiya yo‘qotishlari mavjud bo‘lgan binolar qurilishi
g‘oyasini ilgari suradi. Ushbu nazariyaning yaqqol va kundalik isboti sifatida tijorat
zonalardagi avtoturargohlarni keltirish mumkin – bu inshootlar, xuddi biznes-
markazlar singari tunda umuman bo‘m-bo‘sh bo‘ladilar. Xuddi shunday holatni turar-
joy zonalarida kunduz soatlarida kuzatish mumkin. Ko‘p energiya sarflaydigan va
“katta energiya yo‘qotishli”, ya’ni sanoat-tijorat zonalaridagi energiyani behuda
sarflaydigan ulkan yuzali yassi tomlar ochiq dam olish joylari sifatida
foydalanilmaydi. Muammoning yechimi ekologik loyihalash va ko‘p funksiyali
universal binolarni qurish, bino fasadlarini yo‘nalishga qarab assimetrik joylashtirish,
sanoat-tijorat binolarining yassi tomlarida turar-joy xonalarini qurish bilan bog‘liq.
131
Bu kabi yondoshuvlar mintaqaviy iqlim sharoitlari, qurilishning mahalliy
xususiyatlari, uzoq muddat xizmat qiladigan mahalliy materiallardan foydalanish
ko‘lamini kengaytirilishiga asoslanadilar. Shunday qilib, yangi mintaqaviy sifat
rivojlanishi zarur. Ekologik qurilish, birinchi navbatda, mintaqaviy farqlanishlarga
ega va ularni hisobga olgan holdagina bino va umuman shaharning yangi individual
turini yaratish mumkin.
|
