3
SO‘ZBOSHI
Dizayn asoslari fani bo‘lajak mutaxasisning badiiy-fazoviy mushohadasini
kengaytiradi, kasbiy mahoratini oshiradi.
Ma’lumki, arxitekturaning
funksiya, konstruksiya va estetikadan iborat uch teng
va ajralmas jihatlari mavjud. Mazkur fan rangshunoslik va kompozitsiyaning
badiiy, ya’ni estetik jihatini, qisman umumiy tomondan o‘rganadi. Demak, u
mavhum narsalar to‘g‘risida so‘z yuritadi. Bu “Dizayn asoslari” fanining asosiy
ilmiy uslubidir.
Ushbu fanni ikki asosiy qismga bo'lish mumkin. Birinchi qismida rangshunoslik
fani (ranglar
fizikasi, rang uyg’unliklari, xilma-xilligi, kontrast, nyuans rang
kabilar) o'rganiladi. Sodda informatsion belgi loyihasi bajariladi. Talaba ikkinchi
kursda boshlanadigan me’moriy loyihalash fanini o‘zlashtirishga tayyor bo‘ladi.
Fanning ikkinchi qismi kompozitsiya faniga bag‘ishlangan. (nuqta, chiziq, tekislik,
hajm, metr, ritm, kontrast, nyuans, rang kabilar) o'rganiladi. Har bir turdagi tizimni
o‘rganish yakunida insonga nisbat qilingan, shartli funksiya berilgan
kompozitsiyalarning klauzuralari bajariladi. Kompozitsion izlanishlar arxitekturaviy
loyihalashga yaqinlashtiriladi. Mavhum kompozitsion vositalar konkretlashtiriladi.
Fanjami 17 mavzudan iborat. Har mavzu ma’ruza (nazariya) hamda asosan
maket tariqasida bajariladigan klauzura va vazifalardan iborat (amaliyot).
Klauzuralar qisqa muddatda faqat darsxonada (auditoriyada) bajariladi. Ularda
maketning texnik ijrosi bilan bog'liq yetishmovchiliklar (chiziqlarning qo'lda
chizilishi, qirqishdagi biroz notekisliklar va h.k.) nazarga olinmaydi. Kiauzurada
maqsad qilib sarlavhasida ko'rsatilgan hamda hal etilishi lozim bo'lgan masalaning
g‘oyasi ravshan aks etishi kerak. Vazifalarda qo'shimcha ravishda maketlarning
yuqori saviyada ba- jarilishi ham talab etiladi. Shakllarning qirralari yoriqsiz, aniq,
tekis chiqarilishi lozim.
Amaliyot mashqlarini ko'proq 15x20 sm va 30x20 sm, ayrim hollarda 15x10 sm
va 30x40 sm formatlardagi qattiq qog‘ozlarda bajarish tavsiya etiladi. Kompozitsiya
g'oyasi taqozo etgan hollarda tavsiyaviy oMchamlardan chiqish ham mumkin.
4
Maket asosini (platformasini) uchburchak, kvadrat, doira va boshqa shakllarda
bajarish kerak bo'ladi. Har bajarilgan amaliy ishda klauzuraning
yoki vazifaning
nomi va tala- baning familiyasi, ismi qalamda yoki tushda yozilishi shart. Yozuvlar
old tomonda berilsa, uiarning umumiy kompozitsiyada ham ishtirok etishini
nazarda tutish lozim.
Baholash quyidagicha tashkil etiladi. Klauzuralar dars tugagandan so‘ng yig'ib
olinadi va baholanadi. Vazifa darsxonada, o'qituvchi maslahati bilan
eskiz
tariqasida bajariladi. Vazifaning darsxonada bajarilgan eskiziga darsning oxirida
reyting tizimida 40 foizgacha bo‘lgan baho qo'yiladi. Qolgan 60 foizi uy sharoitida
bajarilgan qismiga qo‘yUadi.
Ushbu kitobning ro‘yxatida keltirilgan barcha amaliy mashqlarni bajarish shart
emas. Klauzura va vazifalarni akademik guruhlarning tayyorgarlik
darajasiga qarab
ro'yxatda keltirilganlarining ichidan tanlab olish tavsiya etiladi.
Mazkur darslikda “Arxitektura tarixi va nazariyasi” fakultetining (avval Tosh PI,
1991 -yildan TAQI tarkibida) arxitekturaviy kompozitsiyadan to'plagan tajribasi
mujassamlangan. Fan dastlab, 70-yillarda “Hajmiy - fazoviy kompozitsiya” deb
atalgan. U Rossiyada 30- yillarda faoliyat ko‘rsatgan “Oliy badiiy texnika
ustaxonalari” (ВХУТЕМАС) va “Oliy badiiy texnika instituti” (ВХУТЕИН)
tajribalariga asoslangan edi. Fanning dasturi rangshunoslik hamda kompozitsiyani
birlashtirgani uchun ham “Dizayn asoslari” fani nomini oldi.
Fanni o'qitish tajribalari shuni ko‘rsatmoqdaki, bunda eng muhimi talabalarning
fazoviy tassavurlarini kengaytirish, mashg'ulotlar o'tkazish
vaqtida kompozitsion
yechimni ko‘rsatib berish emas, balki mavzuga doir to‘g‘ri yo'nalish berish hamda
talaba o‘ylagan g'oyani ro‘yobga chiqarishga yordam berishdir.
Mavzularda avval nazariya, keyin amaliy ishlar - klauzuralar (auditoriyada qisqa
vaqt ichida bajariladigan mashq) hamda vazifalar (auditoriyada boshlab uy
sharoitida tugatiladigan mashq) beriladi, oxirida nazariy bilimni
va hosil etilgan
ko'nikmalarni mustahkamlash uchun savollar keltiriladi. Klauzuralar maket yoki
grafik shakllarda bajariladi. Talabalar tomonidan bajariladigan vazifa va
klauzuralarning sonini qisqartirish mumkin.
5
Ushbu darslik mualliflar o’rtasida teng taqsimlanib yozilgan. Darslik “Intryer va
landshaft dizayni” kafеdrasining talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib, “Dizayn
asoslari” fani bo’yicha namunaviy o’quv dasturi asosida yozilgan. Ushbu darslikda
“rangshunoslik” hamda “kompozitsiya” faning mohiyati, asoslari, qonun - qoidalari,
unsurlari, asosiy prinsiplari va kategoriyalari haqida batafsil ma’lumot berilgan.
Darslikda nafaqat talabalarga nazariy berilgan
bilimlarni mustahkamlashga
imkoniyat beradi, balki ularni amaliyotda qo’llashga ham keng imkoniyatlar ochib
beradi.
Darslikda fan bo’yicha tayanch bilimlar bеriladi. Bu prеdmеtni o’rganish
nafaqat ranglarni va hajmlarni emotsional baholashdagi bog’liqlikni, ob'yеktiv
xususiyatlari va qonuniyatlarni o’rgatadi va shakllarni qanday hosil qilish va ularni
egallash jarayonini ham o’rgatadi.
Butun nazariy matеriallar auditoriyada bajariladigan amaliy va mustaqil ishlar
sеriyasi orqali o’zlashtiriladi.
Darslik arxitеktura muhitlari dizayni talabalari uchun
ham va boshqa oliy va
o’rta maxsus oliygohi talabalari uchun ham ahamiyatlidir.
Mazkur kitobning mazmunini boyitishga qaratilgan barcha tanqidiy fikr-
mulohazalari uchun kitobxonlarga mualliflar oldindan minnatdorchilik bildiradilar.
