Nazorat uchun savollar:
13
1. Rang garmoniyasining asosiy qoidalari?
2. Rang – tus uchburchaklari haqida tushuncha bering.
3. Simul’tanli kontrastlar tushunchasi nima?
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Iohannes Itten Kunst der Farbe: Studiena usgabe 2013g.
2. 2.Osval'dV. «Цветоведение». ИздательствоПромиздат2006g
RANGGA SUB’YEKTIV MUNOSABAT
Reja:
1. Rangni sub’yektiv idrok qilish.
2. Ranglarni idrok qilish imkoniyatlari.
3. Ranglarning shaxsiy yechimlari.
4. Ranglarning nisbati.
Kalit so’zlar:yoqimli va uyg’un ranglarning muvofiqligi, ranglarning
muvofiqligi, sub’yektiv rang, ijodiy qobiliyatlar, rang, shaxsiylik.
Badiiy maktablarning birida men ranglarning muvofiqligi bo’yicha
mashg’ulotlar o’tkazayotgan edim. Ushbu mashg’ulotda o’quvchilar istalgan
hajmdagi doiralardan foydalanishlari kerak edi. Bunga qadar men ularga ranglarning
uyg’unligini aniqlash bo’yicha hech qanday ma’lumot bermagan edim. Taxminan 20
daqiqalardan so’ng talabalar hayajonlana boshladilar. Men ulardan gap nima
haqidaligini so’raganimda ularning javoblari quyidagicha bo’ldi: bizning fikrimizcha
siz bergan ranglar bir – birlari bilan uyg’unlashmayapti. Biz ularning bir – biriga mos
kelmasligini va yoqimsiz ekanligini aniqladik.
Shunda men “yahshi, bo’lmasa har biringiz o’zlaringiz qanday ranglar siz
uchun yoқimli va uug’unlashadigan ranglar ekanligini namoyish etinglar” dedim.
Sinf darhol tinchlandi va hamma menga men tanlagan ranglardan bir biriga mos
kelmasligini isbotlashga harakat qilishdi. Bir soatdan so’ng polda to’ldirilgan
varaqalar barchaning namoyishi uchun yetar edi. Har bir o’quvchi o’z varaqasida bir
14
biriga emotsional, yaqin ranglarni muvofiqlashtirgan. Biroq barcha ishlar bir biridan
keskin farq qilar edi. O’quvchilarning o’zlari shuni tan olib aytishdiki, ularning
o’zlari ranglar uyg’unligi bo’yicha shaxsiy fikrga ega ekanlar.
Shunda men bir varaqni olib bir o’quvchiga yuzlanib, bu sizning ishingizmi
deb so’radim. U ha deb javob berdi. Men qolgan barcha varaqalarning egalarini
aniqlab ularga tarқatdim. Ta’kidlash lozimki, o’quvchilar ushbu vazifalarni
bajarayotganlarida men sinfda emas edim va har bir o’quvchi nima ish bajarganligini
bilmas edim. Varaqalarni tarqatib bo’lganimdan so’ng, o’quvchilar ularni shunday
tutib turishlari kerak ediki, men bir paytning o’zida ularning yuzlarini va ular chizgan
ranglar uug’unligini ko’ra olishim kerak edi. Avvaliga sinfga bu kulgili tuyuldi,
chunki o’quvchilar o’zlarining yuzlari va ular yaratgan ranglar muvofiqligi bir biriga
yaqinligini his qilishdi. Men darsni quyidagi so’zlar bilan yakunladim: “Har
biringizning ranglar moslashuvini aniqlash bu ranglarga nisbatan sizning sub’yektiv
idrokingizdir.”
Ushbu ilk tajribadan so’ng yillar davomida yana bir qancha ishlar amalga
oshirildi. Mashg’ulotlarni muvaffaqiyatli yakunlash uchun o’quvchilarda avvalambor
rangga nisbatan umumiy hissiyotni rivojlantirish zarur. Ranglarning imkoniyatlarini
o’rganmay turib samarali natijalarga erishib bo’lmaydi. Sub’yektiv ranglarni
aniqlashda ehtiyotkorlik bilan yondashish zarur. Mashg’ulotlarning boshida aytib
o’tish kerakki, sub’yektiv rang insonning xarakteri, kajfiyati, dunyoqarashini aniqlab
bermaydi. Ko’pchilik odamlar aslida qanday ekanliklarini hammaga ham namoyish
etishni istashmaydi. Ranglar bilan professional darajada ishlaydigan insonlar tez –
tez o’zlarining sub’yektiv ranglarini topishda qiynalishadi. Ba’zan ushbu ijodkorlar
o’z asarlarida qo’shimcha ranglarda yoki zamon bilan hamnafas ranglardan
foydalanishadilar.
Ranglar uyg’unligi ikki yoki uch rangdan iborat bo’lishi mumkin: Och ko’k,
kulrang, oq va qora yoki to’q jigarrang, och jigarrang, qizil va qora yoki sarg’ish
yashil, sariq va qoramtir jigarrang. Faqat bitta rang – qizil, sariq, ko’k yoki binafsha
rang ustun kelgan holatda insonlarda shunday fikr tug’iladiki, u yoki bu rassom
olamni aynan faqat yuqoridagi ranglarda ko’radi.
15
Ranglar afzalligini farqlashga bir nechta misollar keltiramiz: sariq sochli, ko’k
ko’zli talaba qizlar asosan och ranglardan foydalanishadi. Qora sochli to’q ranglilari
esa to’q ranglardan foydalanadilar. Ularning barcha asarlaridagi asosiy ranglari to’q
ranglardir. Sarg’ish sochli talaba qizlar asosan intensiv ranglardan foydalanishadi.
Ularning sub’yektiv ranglari sariq, qizil, ko’k. Ushbu talaba qizlarga guldasta
chizishni vazifa qilib berdim, bu ularga ma’qul keldi.
Rassomning shakllanishi uning ma’lum bir ranglar gammasi va shakllariga
sub’yektiv nuqtai nazaridan kelib chiqadi. Nafaqat umumiy tarbiyada balki badiiy
tarbiyada ham shaxsiy rang afzalligi katta ahamiyatga egadir. Tarbiya jarayonida har
bir bolaga o’zining shaxsiyligini rivojlantirishga imkoniyat berish zarur. Bunda
tarbiyachi o’z talabalarining qobiliyat va imkoniyatlarini aniqlay olishi muhimdir.
Shaxsiy ranglar afzalligi o’quvchining induvidual dunyoqarashini, sezgilarini va
ahloqini aniqlashga turtki bo’ladi.
O’qituvchi talabalarga o’z bilim va ko’nikmalarini bosqichma bosqich va mehr
bilan bera olishi kerak. Bog’bon o’z bog’iga qaragani kabi, o’qituvchi ham o’quvchi
uchun uning ma’naviy va jismoniy rivojlanishi uchun barcha shart – sharoitlar
yaratishi zarur. O’quvchi esa o’zining shaxsiy fikr va g’oyalari bilan voyaga yeta
boradi. Badiiy tarbiyada ikki vazifa mavjuddir: rang qonuniyatlarini o’rgata turib
o’quvchilarga shaxsiy ranglarning ushbu qonuniyatlarga mos kelishini singdirib
borish kerak.
Har qanday rangning kuchi qarama – qarshi rang ta’sirida kuchayadi. Bunda
ularning yorug’ligi yoki xromatik alomatlari katta ahamiyat kasb etmaydi.
Masalan, zarg’aldoq rang qizil ranglar muhitida yanada yaqqolroq ko’rinadi.
Sariq muhitda esa undan to’qroq ko’rinadi. Kulrangni qora muhitga qo’yib qarasak, u
o’zining tonidan oqroq ko’rinadi.
Masalan, qizil rang yashil muhitda o’z yorqinligini yanada oshiradi, boshqa
ranglarga yashil tus qo’shib gavdalantiradi. Bu tabiiy hodisa bo’lib, undan rassomlar
o’z asarlarida rang ta’sirchanligini oshirish uchun foydalanadi. Ba’zi rassomlar o’z
polotnolarida biror sovuq rangni yoniga issiq rang dog’larini tushirish, sovuq issiq
ranglar majmuasini tuzish usuli bilan uning jozibadorlik ta’sirini oshirishga
16
erishadilar.
Talabalarning birida shaxsiy ranglar och binafsha rang, och moviy, moviy
kulrang, sariq, oq va qora bo’lib, uning energetik asosi aynan ushbu sovuq ranglarga
qaratilgan edi. Ushbu talaba bilan kasb tanlash haqida suhbatlashganimizda uning
metallga, ayniqsa kumush va shishaga qiziqishi aniqlandi. U menga kelajakda
chilangar bo’lishini aytdi, u shisha va beton bilan ishlovchi mashhur me’morga
aylandi.
Rassomlar, ranglar muammolariga bo’lgan munosabatlarni uch turga b’'ladilar:
birinchi turdagi rassomlar “epigonlar” bo’lib, ular shaxsiy rang yechimini
topishmaydi – yu, o’z ustozlari yoki boshqa rassom ijodkorlarning tanlagan
ranglarini takrorlaydilar. Ikkinchi turdagilar “originallar” bo’lib, ular o’zlarining
shaxsiy didlari bilan ijod qiladilar. Ular o’zlarining asarlarini shaxsiy didlaridan kelib
chiqqan holda komponovka qiladilar. Ushbu ijodkorlar qaysi mavzuda asar
ishlamasin, tanlagan ranglari bir xil bo’ladi. Ushbu rassomlar guruhi haqida
Leonardo Da Vinchi o’zining “Muammoli rangtasvir” (Трактатоживописи) asarida
quyidagilarni aytib o’tgan: o’zlarining boshlari kabi, figuralarga kichik boshni
chizgan rassomlar kulgili va no’noqdirlar.
Uchinchi turdagilar “universal” rassomlar bo’lib, qonuniyatlarga tayangan
holda ranglardan foydalanishadilar. Bunda ularning shaxsiy rang yechimi
boshqalarnikidan farqlanadi. Ushbu turdagi rassomlar ko’pchilikni tashkil etmaydi.
Ranglar bilan professional tarzda ishlovchi insonlar, tez tez ranglar bilan
ishlashda o’zlarining shaxsiy munosabatlariga tayanadilar. Ushbu jarayon ba’zida
tushunmovchiliklarga olib keladi, chunki, o’zlarining shaxsiy munosabatlari
boshqalarning shaxsiy munosabatlariga to’g’ri kelmasligi mumkin. Ko’pgina
muammolarni yechishda shaxsiy afzallikdan ko’ra ob’yektiv qarashlar ustun keladi.
To’qimachilik sanoatida ishlovchi dizaynerlar, shakl va ranglarning umumiy
ob’yektiv qonuniyatlarini yaxshi bilishlari shart. Ular bir yilning o’zida bir qancha
zamonaviy kollektsiyalarni yaratishda ranglar gammasini seza olishlari kerak bo’ladi.
Shaxsiy afzallik bilan dizaynerlar tanlagan ranglar mos kelsa, ularning kollektsiyalari
muvaffaqiyatga erishgan bo’ladi. Agar shaxsiy afzallik bilan mos kelmasa
17
dizaynerga ancha qiyin bo’ladi.
Har qanday ijodkor rassom yoki me’mor loyiha bajarganda, o’ziga yoqqan
ranglardan foydalanmaslik kerak, aksincha buyurtmachilarning ham fikrini inobatga
olishlari lozim bo’ladi. Ranglarga ta’sirchan kishilarga bu salbiy ta’sir qilishi
mumkin.
| 