3.3. Radiatsiyaga qarshi panajoylar, ularning ichki jihozlanishi.
Yer osti qurilmalaridan boshpana sifatida foydalanish
Radiatsiyaga qarshi panajoylar radioaktiv zaharlanishiga odamlarni ion hosil
qiluvchi nurlanishdan muhofaza qiladi. Bundan tashqari to‗lqin zarbasi, yoriqlik
nurlari, oqib kiruvchi radiatsiya, netron oqimi, teri va kiyimga radioaktiv moddalar
tushishi, zaharli modda, bakterial vositalardan muhofaza qiladi. Ko‗p qavatli
binolarning yer to‗lalarida radiatsiyadan saqlanish uchun maxsus joy tayyorlash
mumkin. Muhofazalovchi pana joylarni tayyorlashda yig‗ma temir-beton
vositalaridan, g‗isht, yog‗och materiallar hamda toshdan foydalansa bo‗ladi.
Radiatsiyadan saqlashda devorlari muhofazalash xususiyatiga ega bo‗lgan yer
to‗lalar, poliz mahsulotlari saqlanadigan omborlar va yer ustidagi binolardan
foydalanish mumkin. Barcha eshik, derazalar va boshqa radiatsiya kirishi mumkin
bo‗lgan teshiklar kigiz yoki yumshoq gazlama bilan zichlab yopiladi.
Panajoy (30 nafar odamga mo‗ljallangan bo‗lsa) tabiiy havo oqimi bilan
shamollatish va so‗ruvchi quti qo‗yiladi. So‗ruvchi quti shamollatgichdan 1,5-2 m.
yuqorida qo‗yiladi. Sirtqi havo chiqaruvchi qutichaga qopqoq ishlanadi. Kirish joyiga
yaxshilab qopqoqcha qilinadi.
Panajoyda suv va kanalizatsiya bo‗lmasa, bir kecha-kunduzga har bir odam
uchun 3-4 litr suv, hojatxona, axlat to‗kiladigan o‗ra, oziq-ovqat uchun javon
imkoniyatlari yaratiladi.
Yog‗ochdan tiklangan uylar radiatsiya koeffitsentini taxminan 100, toshdan
ishlangan uylar 800, jihozlanmagan yer to‗la 7-12 marta, jihozlangan yer to‗lalar 350-
104
400 marta kamaytiradi.
Nurlannshga qarshi panajoylar, ularning ichki jihozlanishi. Kollektiv himoya
vositalariga radioaktiv zaharlovchi moddalar va bakterial vositalardan himoyalovchi
maxsus jihozlangan muhandislik inshootlari va obyektlari kiradi. Ushbu inshootlar
odamlarni yadro quroli, zaharlovchi moddalar va bakterial vositalar hamda oddiy
qurollar ta‘siridan himoya qilishga mo‗ljallangan.
Kollektiv himoya qilish vositalari fuqarolarni ommaviy zarar yetkazuvchi
qurollar ta‘siridan to‗liq saqlaydi va ularning ikkinchi xiliga radiatsiyaga qarshi
panajoylar kiradi. Ushbu inshootlar radioaktiv zararlanish paydo bo‗lgan joylarda
odamlarni radiatsion zararlanishdan va yorug‗lik nurlanishdan himoya qiladi.
Bundan tashqari panajoylar o‗tuvchi radiatsiyadan, qisman yadro portlashining
zarb to‗lqinidan, zaharlovchi moddalarning suyuq tomchisidan va bakterial vositalar
ayerozollarning bevosita odamlar terisi va kiyim-kechaklariga tushishidan saqlaydi.
Radiatsiyaga qarshi panajoylarning radioaktiv nurlanishlaridan himoya qilish
xususiyatlari, uning himoya koeffitsiyenti bilan baholanadi. Himoya koeffitsiyenti
radiatsiyaga qarshi panajoyning radiatsiya ta‘sirini necha marta kamaytirishini,
fuqarolarning nurlanish dozasini qancha kam olishini ko‗rsatadi. Radiatsiyaga qarshi
panajoylarning himoya koeffitsiyenti juda yuqori bo‗ladigan qilib quriladi. Masalan,
yog‗och uylaridagi yer to‗lalar radiatsiya nurlanishini 7-12 marta kamaytiradi, g‗ishtli
binolar esa 200-300 marta kamaytiradi.
Nurlanishga qarshi panajoylar mahalliy uskunalardan quriladi. Panajoylar
qurilishi uchun avvalambor o‗ra qaziladi va unga ustunlar o‗rnatiladi. Ustunlarni
o‗rnatish uchun turli konstruksiyadagi: yalpi rom, rom-blok, sinch devor, temir beton
va boshqa materiallardan foydalaniladi. O‗ralar va ustunlar orasidagi barcha teshik va
yoriqlar tuproq bilan to‗ldiriladi. Panajoylarning qarama-qarshi tomonlariga qalin
eshik quyiladi va bu yerdan tambur uchun joy ajratiladi. Kirish joylarning o‗lchami
80-180 sm. bo‗lishi kerak. Panajoy ichining balandligi 2 metrdan kam bo‗lmasligi
kerak, polning yuzi bir odamga 0,5 metr, sig‗imi 5 tadan 50 ta odamgacha va undan
ko‗proq bo‗lishi mumkin. Panajoy ichiga suv yig‗iladigan kanal qaziladi, chiqish
tomoniga qiyalab to‗g‗rilab qo‗yiladi.
Panajoy atrofida ham kanal qaziladi. Odamlar dam olishi uchun ikki qavatli
so‗ri va kursilar o‗rnatiladi. Panajoyda havo beradigan qurilma bo‗ishi zarur. Havo
haydaydigan yo‗llar yerdan 3 metr balandlikka joylashgan bo‗lishi kerak, shuning
bilan birga panajoyni to‗satdan yuz beradigan portlashdan himoya qilishga moslab
qurish kerak. Havo berish me‘yori panajoyda o‗tirgan bir kishiga soatiga 2-3 kub
metr bo‗lishi kerak. Panajoyda ishlayotgan bir kishiga uchun havo berish me‘yori esa
soatiga 5 kub metrni tashkil etish kerak. Panajoyga umumiy isitish tizimi tarmog‗i
o‗tkaziladi. Suv bilan ta‘minlash vodoprovod orqali amalga oshiriladi va albatta suv
zaxirasi tayyorlanib qo‗yiladi. Har bir kishi uchun suv zaxirasi bir kunga 6 litrni
tashkil qilishi kerak. Chiroq elektr tarmog‗idan olinadi, avariya holatlarida esa
akkumulatordan va kichkina elektrofonarlardan foydalanish mumkin.
Texnogen turdagi FVlar (kuchli ta‘sir etuvchi moddalarning oqishi, tarqalishi)
sodir bo‗lganda panajoylarda ishchi va xizmatchilar hamda aholini hayot faoliyatini
ta‘minlashni tashkil etish va o‗z vaqtida bu borada kerakli tadbirlarni olib borish
usullari qonunda ko‗rsatilganidan obyekt rahbari - FM boshlig‗ining zimmasiga
|
