101
Birinchi eshik metaldan pishiq ishlanadi, qolgan 2 tasi gaz o‗tkazmaydigan
materiallardan ishlangan bo‗lishi kerak. Eshiklar zich yopilishi uchun chetiga rezina
yopishtiriladi. Bu eshiklar orasida 2 ta dahliz hosil qilinadi.
Kirish eshiklaridan
tashqari, kirish joylari imoratlar qo‗lashi natijasida bekilib qolgan hollarda
foydalanish uchun yer tagidan g‗isht, temir-beton teshik quvurlar qurilishi kerak.
Boshpanada havo yetarli bo‗lishi uchun filtr-ventilyatsiya qurilma o‗rnatiladi (FVA-
49, FVK-1, FVK-2). Bu qurilmalar ikki rejimda ishlashi mumkin: sof va filtr-
ventilyastiya.
1-rejimda havo changga qarshi to‗rsimon filtr bilan tozalanadi. To‗rlar maxsus
moy bilan moylanadi. Havo filtrdan o‗tayotgan chang va radiaktiv moddalar to‗rining
moy qatlamiga yopishib qoladi. Moy filtrning bitta yacheykasining unumdorligi
soatiga 1000-1300 m.kub.
2-rejimda havo zaharli moddalar va bakterologik zaharli moddalar
o‗tkazmaydigan niqoblar (protivogaz) bo‗yicha ishlaydigan filtr bilan tozalanadi.
Havo miqdori sof ventilyatsiya rejimi bo‗yicha boshqaruv punktida ishlayotgan bir
odam uchun 5m Fsoat bo‗lishi kerak. Kuchli yong‗in ehtimoli bo‗lgan
hududda
joylashgan panajoy atmosferasida kislorodning miqdori pastligi, SO
2
miqdori
yuqoriligi yoki kuchli ta‘sir etuvchi zaharli modda (KTZM) ning miqdorining
oshganligi pana joylarning to‗la izolyatsiyasi va ulardan havoni rengeneratsiya
rejimidan foydalanishni ko‗zda tutiladi. (RP-100 rengenerativ moslamalardan
foydalanish) RP-100 rengenerativ patronning ishlash tamoyili havo patronidan
o‗tayotgan tarkibida kalstiy oksidi bor kimyoviy yutgich
bilan reaksiyaga kiruvchi
SO
2
gazidan tozalanadi. Reaksiya suv va issiqlik ajralishi bilan kechadi. Rengenerativ
patronlardan foydalanishda kislorod yetishmasligini oldini olish uchun pana joyga
reduktor orqali uzatiladigan kislorod balonlardan to‗ldiriladi.
Boshpana xonalari bir nechtaga bo‗ladi. Asosiy xona - odamlarni joylashtirish
xonasi, yordamchi xona - filtr-ventilyatsion kamyera xonasi. Bundan tashqari oziq-
ovqat, suv zaxirasi xonasi, kislorodli balonlar uchun mo‗ljallangan xona, bufet, dizel
elekro-stantsiyalar uchun mo‗ljallangan xonalar kiradi. Boshpanalarda ichimlik suvi
quvurlari, kanalizatsiya, telefon, radio, elektr toki, ayrim asboblar va yong‗inga
qarshi asboblar bo‗lishi shart. Bundan tashqari DP-5
turidagi dozimetr asbobi va
kimyoviy razvetka asboblari ham bo‗lishi kerak. Boshpanaga yashirinuvchilar uchun
0,5-1,8 m. o‗lchamdagi 2 yoki 3 qavatli so‗rilar va o‗tirish uchun 45-55 sm
o‗lchamdagi o‗rindiqlar o‗rnatilishi lozim. Bir nafar yashirinuvchi uchun joy me‘yori
0,5m.kv. ni tashkil qiladi.
Aholi boshpanaga FM signallari berilganidan so‗ng kirishlari lozim.
Boshpanada chekish, shovqin ko‗tarish, hamda lampa yoqish, uy hayvonlarini, qo‗pol
buyumlarni olib kirish ma‘n etiladi. Shaxsiy himoya vositalarini tayyor holda tutish
kerak. Panajoylardan tashqariga radiatsiya darajasi pasayib, hudud to‗la
zararsizlantirilgandan keyin signal bo‗yicha chiqishga ruxsat etiladi. Panajoylarda
jabrlanganlarga tibbiyot xonasida tibbiy xizmat ko‗rsatiladi. Boshpananing sanitar
holatini ana shu post uchun mas‘ul shaxslar nazorat qiladi.
Boshpanada quyidagi sanitariya gigiena talablari qo„yiladi:
panajoylar toza va yaxshi sanitariya holatida bo‗lishi shart.
panajoylarni har kuni 1% xloramin eritmasi bilan tozalash,
vaqti-vaqtida
102
to‗la dizenfeksiya qilish zarur.
Boshpanalarda havo tarkibi:
korbonat angdirid miqdori 1% (35 gacha)
havo harorati – 23 gradus (maksimum 31),
isbiy namlik-70% (maksimum 80%) bo‗lishi kerak.
Suv me‘yori: 1 kishi uchun 1 sutkaga 10 l., shundan ichish uchun 6 l., sanuzel
uchun 4l. Panajoylarda xizmat ko‗rsatish himoya qurilmalarining mas‘ul xodimlari
zimmasiga tushadi. Har bir pana joyga yetti kishidan iborat xizmat ko‗rsatish zonasi
ajratiladi. Zveno boshlig‗i pana joy komendanti hisoblanadi. FVning oqibatlari
barham topgandan so‗ng, aholi panajoylarni tark etishadi. Panajoy xonalari
shamollatilib, u yerda yig‗ishtirish ishlari olib boriladi. Tinchlik davrida panajoylarni
madaniy-maishiy inshootlar kichik ustaxonalar, ishchilar aholi bilan shug‗illanadigan
sinflar, FM o‗quv punktlari, har xil to‗garaklar ishlashi uchun joy,
yengil
avtomashinalar uchun garaj, savdo va ovqatlanish punktlari omborlari sifatida
foydalanish mumkin. Tinchlik davrida panajoylardan ishlab chiqarish va xo‗jalik
ehtiyojlari uchun foydalanish, ularni himoya xususiyatlari va yashirinuvchilarni qabul
qilishga tayyorgarligini buzmaslik kerak.
Radioatsiya changi va xavfli aerozollardan uylarni himoya qilish. Urush va
tinchlik paytidagi FVlar havo bo‗shlig‗ining radioaktiv chang va zaharlovchi modda,
kuchli ta‘sir etuvchi zaharli moddalar va xavfli aerozollar bilan zaharlanishi mumkin.
Radiatsiyali avariya - uskuna nosozligi, xodimlar (personal)ning xatti-
harakatlari (harakatsizligi), tabiiy va texnogen xususiyatli FVlar tufayli kelib chiqqan,
fuqarolarning belgilangan normalardan ko‗proq nurlanish
olishiga yoki atrof
muhitning radioaktiv ifloslanishiga olib kelishi mumkin bo‗lgan yohud olib kelgan
ionlashtiruvchi nurlanish manbai ustidan boshqaruvning izdan chiqishi. Uy sharoitida
radiatsiyadan, kuchli ta‘sir etuvchi zaharli moddalardan va boshqa zaharli
moddalardan muhofazalanish yo‗l-yo‗riqlarini yaxshi bilish zarur.
Buning
uchun
radiatsiyali
va
boshqa
zaharlovchi
moddalarlarning
xususiyatlari, ular ishtirokida avariya sodir etilgan vaqtda ularning ta‘sir doirasi,
zaharlash darajasi (va h.k.)ni hamda taxminiy oqibatlari haqida tushunchaga ega
bo‗lish lozim. Radiatsiya tarqalishi bilan bog‗liq FVlar sodir bo‗lgan vaqtda obyekt
FM boshlig‗i FVni oldini olish, ishchi-xizmatchilarning va aholining me‘yordar ortiq
zaharlanishlariga yo‗l qo‗ymaslik uchun tegishli tadbirlarni FVlar vazirligi va
FVDTning tizimlari xodimlari bilan hamkorlikda olib boradi.
