20
tashkil etdi. Shu tariqa oxirgi bosqichda Xorazm viloyati
shahar va tumanlarining
beshta klasteri hosil boʻldi va quyidagicha tartibda joylashtirildi:
1.
Urganch shahri;
2.
Xiva shahri;
3.
Urganch, Bogʻot, Hazorasp, Shovot, Xonqa, Xiva, Qoʻshkoʻpir;
4.
Gurlan, Yangibozor, Yangiariq;
5.
Tuproqqal’a.
Dissertatsiyaning “
Innovatsion taraqqiyot sharoitida mintaqani barqaror
ijtimoiy–iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yoʻnalishlari va istiqbollari
”, deb
nomlangan uchinchi bobida mintaqani barqaror ijtimoiy–iqtisodiy
rivojlantirishga
ta’sir etuvchi omillarni aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmiga uzoq va
qisqa muddatli ta’sirini baholovchi avtoregressiv lagli taqsimot modellari (ARDL)
ishlab chiqilgan,
shuningdek, mintaqa innovatsion taraqqiyot darajasini oʻzida aks
ettiruvchi muhim koʻrsatkichlari va aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmi
bilan oʻzaro ijobiy ta’sirga ega ekanligi aniqlangan, hamda mazkur koʻrsatkichning
oʻrta muddatga moʻljallangan prognoz qiymatlarini koʻp variantli ekonometrik
modellar asosida ishlab chiqish bilan bogʻliq ilmiy izlanishlar aks ettirilgan.
Mintaqani barqaror ijtimoiy–iqtisodiy rivojlantirishga ta’sir
etuvchi omillar
darajasini aniqlashning koʻp omilli ekonometrik modelni tuzishda quyidagi omillar
tanlab olindi: Aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan sanoat mahsuloti (ming.soʻm) -
; Aholi jon boshiga asosiy kapitalga oʻzlashtirilgan investitsiyalar
(ming.soʻm) -
; Ishsizlik darajasi (foizda) -
;
Aholi jon
boshiga toʻgʻri keladigan YaHM hajmi. (ming.soʻm) -
;
Oʻzgaruvchilarning oʻlchov birligi turlicha boʻlgani hamda koʻp omilli
ekonometrik modelning interpretatsiyasini (talqini) yaxshiroq tushuntirish uchun
barcha omillar qiymatlarini natural logarifmlaymiz.
Ma’lumki koʻp omilli ekonometrik modellarni tuzish
uchun dastavval mavjud
vaqtli
qatorlar
seriyasida
(modelda
ishtirok
etayotgan
omillar
uchun)
avtokorrelyatsiya mavjud yoki mavjud emasligi “Ljung-Box”
testidan
foydalangan holda aniqlab olinadi. Vaqtli qatorlarda avtokorrelyatsiyaning mavjud
boʻlishi mazkur vaqtli qatorlarni statsionarlikka tekshirishni talab etadi.
“Ljung-Box” testining
gipotezasi (vaqtli qatorda
avtokorrelyatsiya mavjud
emasligi), alternativ gipotezasi ya’ni
(vaqtli qatorda avtokorrelyatsiya mavjud
ekanligi) asosiy gipotezalari sifatida qaraladi. Ma’lumki ushbu testda
boʻlishi
gipotezani,
boʻlishi esa
gipotezani
qabul qilinishini
bildiradi
12
.
Omillarni avtokorrelyatsiya testiga tekshirish natijalariga koʻra barcha
oʻzgaruvchilarda avtokorrelyatsiya mavjudligini aniqlandi.
Keyingi bosqichda oʻzgaruvchilarni statsionarlikka tekshirishda “Kengaytirilgan
Dikki – Fuller birlik ildiz testi (Augmented Dickey-Fuller Unit Root Test)” tekshirish
muhimdir. Oʻzgaruvchilarni statsionarlikka tekshirish natijalari quyidagi jadvalda
berilgan (4
-
jadval).
12
Neusser, K. (2016). Estimation of the Mean and the Autocorrelation Function. In: Time Series Econometrics.
Springer Texts in Business and Economics. Springer, Cham. pp. 67-85.
https://doi.org/10.1007/978-3-319-32862-1_4
