|
§ 11.5. Kuchlanish kuchaytirgichlarini tekshirish usullari
|
| bet | 64/125 | | Sana | 16.11.2023 | | Hajmi | 4,71 Mb. | | #99646 |
Bog'liq ENG SO\'NGGI Birinchi qism tipografiya uchun (1)§ 11.5. Kuchlanish kuchaytirgichlarini tekshirish usullari
Kuchlanish kuchaytirgichlari kuchaytirish pog’onasining oxirgi kaskad uchun zarur bulgan mnqdordagi kuchlanishni hosil qiladi. Ularga qo’yiladigan asosiy talab kirish zanjiri qarshiligiiing yetarlicha katta bo’lishi va kam sopli kuchaytirish pog’onasida eng katta kuchaytirish kozffitsientiga erishishdir. Bu talablar kuchaytirgichning boshqaruvchi elementini ulash usulini tanlash yo’li bilan amalga oshiriladi. Masalan, bipolyar tranzistorlar umumiy emitterlar, unipolyar tranzistorlar umumiy istokli va h.k. qilib ulanadi.
Umuman olganda kuchlanish kuchaytirgichlari murakkab qurilmadir. Ularni tekshirish usuli sxemadagi elementlar xarakteristikasining matematik apparati bilan belgilanadi. Tanlangan usul har bir xususiy holda sxemadagi aktiv va passiv elementlarning faqat ko’rilayotgan sharoitdagi ish rejiminigina ifodalaydi.
Ko’pincha kuchlanish kuchaytirgichlarida aktiv va passiv elementlar chiziqli rejimda ishlaydi. Shuning uchun qurilmaning kirish va chiqish kuchlanishlari orasidagi bog’lanish chiziqli bo’ladi. Unda kuchaytirgich chiziqli zanjir bo’lib, chiziqli tenglamalar orqali ifodalanadi.
Kuchaytiriladigan signal spektrining tashkil etuvchilariga qarab kuchlanish kuchaytirgichlari quyidagi usullar bilan tekshiriladi:
Chastotaviy usul.
O'tish xarakteristikalar usuli.
Impuls xarakteristikalar usuli.
Chastotaviy usul bilan tekshirishda kirish signali garmonik tashkil etuvchilar yig’indisidan iborat deb karaladi. Ular kuchaytirgichga ta’sir etishidan yetarlicha uzoq muddat oldin boshlanib, doimiy amplituda, chastota va boshlang’ich fazaga ega. Shuning uchun kuchaytirgichning chiqish signal» turg’un holatdagi garmonik tashkil etuvchilardan iborat bo’ladi. Ularning chastotasi o’zgarmagan holda faqat amplituda va fazalari o’zgarishga uchraydi. Bu holda kuchaytirgichning ishi chastotaviy va fazaviy xarakteristikalar orqali ifodalanadi.
O’tish xarakteristikalar usuli bilan tekshirishda kirish signali kuchlanish sakrashlarining yig’indisidan iborat deb qaraladi. Bu sakrashlar bir-biriga nisbatan vaqt bo’yicha siljigan bo’lib, kattalign «birlik funksiya»ni sakrash balandligiga ko’paytirilganiga teng bo’ladi. Bu holda kuchaytirgichning xususiyatlari uning o’tish xarakteristikasi orqali ifodalanadi.
Impuls xarakteristikalar usulida kirish signali cheksiz, qisqa vaqt davom etadigan impulslar yig’indisidan iborat deb qaraladi. Uning kattaligi impuls yuzasi bilan «birlik funksiya» ning ko’paytmasi ko’rinishida aniqlanadi. Bunda kuchaytirgichning ishi uning impuls xarakteristikasi orqali ifodalanadi.
Ko’pincha o’tish va impuls xarakteristikalari birlashtirilib, kuchaytirgichning vaqt xarakteristikasi deb ataladi.
Kuchaytirgichning chastotaviy va vaqt xarakteristikalari o’zaro uzviy bog’langam kattaliklardir. Chunki ular bir kuchaytirgichning u yoki bu xususiyatini ifodalaydi. Shuning uchun yuqorida keltirilgan tekshirish usullari universal bo’lib, kuchaytirgichning xususiyatlarini o’rganishda ularning istagan bittasidan foydalanish mumkin. Ammo kuchaytirgichda garmonik signallar kuchaytirilganda tekshirish uchun chastotaviy usul qulay bo’lsa, impuls signallar kuchaytirilganda - vaqt xarakteristikalaridan foydalanishi qulayroq bo’ladi.
Shuni aytish kerakki, yuqorida keltirilgan kuchlanish kuchaytirgichlarini tekshirish usullaridan bevosita foydalanishda ma’lum qiyinchiliklar paydo bo’ladi. Bu qiyinchiliklar kuchaytirgichda signalning kuchaytirilishi jarayonida kirish va chiqish kuchlanishlarining masshtabi - kattaligi o’zgarishiga aloqador. Bu o’zgarishlarni ekvivalent sxemalar usuli yordamida hisobga olinadi. Uning mohiyati shundan iboratki, kuchaytirgichning boshqaruvchi elementi o’zining ekvivalent sxemasi bilan almashtiriladi va unga kuchaytirgichning prinsipial sxemasiga mos ravishda pyassiv elementlar qo’shib qo’yiladi. Natijada kuchaytirgichning to’liq ekvivalent sxemasi hosil bo’ladi. Shundan keyin zajirlarni hisoblash usullaridan birontasini qo’llab, kuchaytirgichning ekvivalent sxemasi tekshiriladi va kuchaytirish koeffitsienti, chastotaviy va vaqt xarakteristikalari topiladi. Tabiiyki, kuchaytirgichni bu usulda tekshirish uchun kuchaytiruvchi elementning o’rganilayotgan kuchaytirish rejimi uchun ekvivalent sxemasi aniqlangan bo’lishi kerak.
Ekvivalent sxema tuzishning bir-biridan tubdan farq qiladigan ikki usuli mavjud. Ulardan birida kuchaytiruvchi element chiziqli (aktiv) to’rt qutbli tizim bilan almashtirilsa, ikkinchisida u fizikaviy ekvivalent sxemalar bilan almashtiriladi.
Ekvivalent sxema tuzishning birinchi usulida ko’chaytnruvchi elementning xususiyatlari sxemadagi tok, kuchlanish, qarshilik kabi kattaliklar orqali ifodalanadi. Shuning uchun u kuchaytirish kaskadlarining yagona umumlashgan ekvivalent sxemasini hosil qilish va bnrday tekshirish imkonini beradi. Lekin bunda (aktiv) to’rt qutbli tizim elektr sxemasining qanday bo’lishi ifodalovchi tenglamalar tizimsining tanlanishiga bog’liq bo’lib, kuchaytiruvchi elementdagi fizik jarayonlarni bevosita aks ettirmaydi. Bu usul kuchaytirgichning ko’p turlarini umumlashtirib tekshirish imkonini bersa ham, bir kuchaytirgichni har tomonlama tekshirish uchun to’g’ri kelmaydi.
Ekvivalent sxema tuzishning ikkinchi usuli bu kamchilikdan xolis bo’lib, kuchaytiruvchi elementning elektr xususiyatlarini yetarlicha aniklik bilan ifodalab beradi. Fizikaviy ekvivalent sxemalar kuchaytirgich sxemasidagi ma’lum fizik jarayonlarni hisobga olgan holda tuziladi. Kuchaytiruvchi elementni turlicha elektr sxemalar bilan modellashtirish mumkin bo’lgani uchun fizikaviy ekvivalent sxemalar ham turlicha bo’ladi. Ularning har biri o’ziga xos fizik parametrlar orqali xarakterlanadi.
Fizikaviy ekvivalent sxemalarning asosiy afzalligi shundaki, ularning parametrlari kuchaytiruvchi elementning parametrlariga bogliq bo’ladi va ishlatilayotgan elementning xususiyatlarini to’la aks ettiradi. Lekin bunda kuchaytiruvchi elementlari turlicha bo’lgan bir xil turdagi kuchaytirish kaskadlarining xususiyatlarini umumlashtirish mumkin emas. Chunki har-bir holda kuchaytirgichning boshqaruvchi elementi turlicha fizik jarayonlar bilan xarakterlanadi.
|
| |
