11.12- rasm. Tranzistor ish rejimining muhit haroratiga bog’liqligi
Termostabillash zanjiri faqat ishchi nuqtaning o’rnini saqlandi, parametrlar o’zgarishiga esa, ta’sir etmaydi. Tranzistornnng stabil ish rejimini hosil qnlishning usullari juda ko’p. Shulardan biri baza potensialini kuchlanish bo’lgichi orqali olishdir (11.12a-rasm).
11.13- rasm. Tranzistorning ish rejimini hosil qilish
turlari
Unda Ube kuchlanishga baza tokining ta’sirini yo’qotish uchun R1 va R2 rezistorlarnnng kattaligini Ig>Ib shart bajariladigan qilib tanlash kerak. Ana shunda tashqi harorat o’zgarsa ham, tranzistor almash- tirilganda ham baza potensiali o’zgarishsiz qoladi. Lekin Ig>>Ib tengsizlik bajarilishi uchun R1R2 kuchlanish bulgichining qarshiligini kichraytirish kerak. Bunda sxemaning kirish qarshiligi kichrayib, manba tokining sarf bo’lishi ortadi. Shuning uchun ish rejim tanlashning bu usuli ham ratsional emas.
Tranzistor ish rejimi stabil bo’lishini ta’minlashning eng keng tarqalgan usullaridan biri emitter zanjiriga Re va Se elementlarni ulashdir (11.13-rasm). Unda kuchlanish bo’lgichining qarshiligini kamaytnrish talab qilinmaydi.
Emitter-baza oralig’ining Ube kuchlanishi faqat Ub baza kuchlanishi bilan emas, balki emitter kuchlanishi bilan ham aniqlanadi va kattaligi R1, R2, Re rezistorlarga bog’liq bo’ladi. Kirish signalining ta’siri yo’q vaqtda Yek manba ta’sirida tranzistor elektrodlarida tegishli o’zgarmas kuchlanishlar hosil bo’ladi va kollektor zanjiridan Iko, baza zanjiridan Ibo, emitter zanjiridan Ieo,o’zgarmas toklar o’tib turadi. Shunda tashqi muhit harorati o’zgarsa, masalan, harorat ko’tarilsa, bu toklar ham ortadi. Natijada baza-yer, emitter-yer va kollektor-yer oralig’idagi kuchlanishlar o’zgaradi. Lekin tranzistor uchun bu kuchlanishlar o’zgarishining absolyut qiymati emas, balki nisbiy qiymati katta ahamiyatga ega. Shuning uchun R1 R2 kuchlanish bo’lgichining qarshiligi kichik bo’lsa, baza tokining ∆Ibo o’zgarishi baza-yer kuchlanishiga kam ta’sir etadi (∆Ubo=0). Lekin emitter tokining o’zgarishi Re rezistorda katta kuchlanish tushuvi xosil qiladi va u teskari ishora bilan bazaga uzatiladi. Bu emitter p-n o’tishining opilishiga, ya’ni emitter tokining kamayishiga olib keladi. Natijada kollektor toki stabillanadi. Bunda Re rezistorning qarshiligi qancha katta bo’lsa, uning stabillash ta’siri shuncha kuchli bo’ladi. Lekin Re ning ortishi Ek manba energiyasining sarf bo’lishini orttiradi. R1 va R2 rezistorlarning qarshiligini ham juda kichik qilib olish mumkin emas. Chunki u kuchaytirgichning kirish qarshiligini shuntlab, yana energiya sarf bo’lishini ortishiga olib keladi. Odatda Rt >>10Rkir qolib olinadi.
Umuman termostabillash zanjirining elementlarini quyidagi munosabatlar asosida tanlash mumkin:
(11.8)
Bunda -kirish qarshiligiga bog’liq koeffitsient,
-ekvivalent kirish qarshiligi.
Umumin emitterli sxema uchun m = 2÷5 qilib olinadi.
Kuchaytirgichning kirishiga signal berilganda emitter tokining o’zgaruvchan tashkil etuvchisi hosil bo’ladi. Uning R rezistordagi potensial tushuvidan sutulit uchun emitterga Se kondensator kiritiladi:
(11.9)
|
