Tashqi sarlavha

Savol va topshiriqlar

1. 
   Yangi ish kitobi qanday tashkil qilinadi?
   
2. 
   Yangi ish kitobi xotiraga qanday saqlanadi?
   
3. 
   Mavjud ish kitobini ochish qanday amalga oshiriladi?
   
4. 
   Yangi ish kitobini boshqa nom bilan qanday xotiraga saqlanadi?
   
5. 
   Bir ish kitobida boshqasiga qanday tez o`tiladi?
   
6. 
   Katakdagi ma’lumotlar qanday tahrirlanadi?
   
7. 
   Elektron jadvalga qo`shimcha jadval elementlari qanday qo`yiladi?
   
8. 
   Ish kitobiga qo`shimcha varaq qanday qo`yiladi?
   

1. 
   Beth Melton, Mark Dodge, Echo Swinford, Anrew Couch, Ciprian Adrian Rusen. Step by Step Microsoft Office Professional 2013. New York. 2013. -6 p. ISBN 978-0-7356-6941-3
   
2. 
   Aripov M., Haydarov A. Informatika asoslari,O`quv qo`llanma,Toshkеnt, “O’qituvchi” 2002 y.
   
3. 
   Брябрим В.М. Программное обеспечение персональных ЭВМ, M. “Наука”, 1989 г.
   
4. 
   Raxmonqulova S.I. "IBM PC kompyutеrlarida ishlash ", “Sharq”, Toshkеnt, 1996 y.
   
5. 
   Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя. M. «Infra-M», 1995 г.
   

1. Diagrammalar ustida ishlash.

2. Formula kiritish va uni tahrirlash.
Tayanch iboralar: Microsoft Office, elektron jadval, formula, funksiya, menyu.
1. Diagrammalar ustida ishlash.

Sahifa parametrini o`zgartirish. Qoida bo`yicha, printerda ishlatiladigan qog`oz o`lchami bilan sahifa o`lchami mos kelishi kerak. Bu o`lchamni o`rnatish uchun menyular satrining Файл bo`limidan Параметры страницы buyrug`ini ishga tushurish kerak. Yoki agar oldindan ko`rish rejimi ishlatilayotgan bo`lsa, u holda uning [Страница] tugmasini bosish kerak.

Bu buyruq ishga tushirilgandan keyin, ekranda quyidagi muloqat oyan hosil bo`ladi.

Sahifa o`lchamini tanlash uchun Размер бумаги ochiluvchi ro`yxatdan tanlash mumkin. Качество печати ochiluvchi ro`yxatdan kerak bo`lgan chop qilish varianti tanlanadi.

Ориентация maydonida sahifaning quyidagi joylash holatlaridan biri tanlanadi: vertikal (Книжная) yoki gorizontal (Альбомная).

Масштаб maydonida esa ish kitobidagi mavjud ma’lumotni qog`oz o`lchamiga moslashga harakat qilinadi:

Установить % от натуральной величины – agar ish kitobini tashkil qiluvchilari kattalshtirilgan yoki kichiklashtirilgan holda chop qilinishi kerak bo`lsa, u holda shu buyruqqa belgi qo`yilib, sonli maydonda kerakli masshtab kiritiladi.

Разместить не более чем на – agar ish kitobini cheklangan sondagi sahifalarda chop qilish kerak bo`lsa, u holda shu buyruqqa belgi qo`yilib, eni va bo`yi boyicha sahifalar soni kiritiladi.

Номер первой страницы maydonida qanday qiymatda sahifalarni raqamlashni boshlashni kiritish mumkin.

Maydonlar qo`yish. Muloqat oyaning Поля bo`limi sahifaga hoshiyalar qo`yishga yordam beradi (Верхнее - yuqoridan, Нижнее - quyidan, Левое - chapdan va Правое – o`ngdan qo`yiladiga maydon o`lchami kiritiladi). Bundan tashqari, sahifaga yuqoridana va quyidan kolontitullar qo`yish mumkin (Верхнего колонтитула – satrida yuqori kolontitulgacha va Нижнего колонтитула – satrida quyi kolontitulgacha masofa o`lchami kiritiladi.

Agar ish kitobini tashkil etuvchisi sahifaning bir qismnigina egallagan bo`lsa, u holda Центрировать на странице maydonidagi Горизонтально va Вертикально buyruqlariga belgi qo`yish bilan mavjud ma’lumotni sahifaning markaziga joylashtirish mumkin.

Ochiladigan Верхний колонтитул va Нижний колонтитул kolontitullarda Excel tayyorlagan kolontitullar ro`yxati hosil qilinadi. Agar ulardan qaysisi maqul bo`lsa, uni tanlash mumkin. Agar keltirilgan kolontitullar kerakmas bo`lsa, u holda Нет bo`limini faollashtirish kerak.

Bundan tashqari agar taklif etilgan kolontitullardan yoqmasa, u holda foydalanuvhi o`zi mustaqil kolontitul hosil qilishi mumkin. Buning uchun [Создать верхний колонтитул] va [Создать нижний колонтитул] – tugmalari ishga tushirilib, kerakli ma’lumotlar kiritiladi.

Qo`shimcha parametrlar. Лист bo`limini ishga tushirish bilan chop qilishning qo`shimcha parametrlarini berish mumkin. Agar ish kitobining ishchi varag`idagi ma’lumbir kataklar chop qilinishi kerak bo`lsa, u holda Выводить на печать диапазон maydonida kerakli diapazon kiritilishiu kerak.

Agar jadval bir necha sahifalardan iborat bo`lsa, Печатать на каждой странице maydonida chop qilinishi kerak ustun va satrlarni berish mumkin. Сквозные строки va Сквозные столбцы satrlarda jadvalning sarlavhasini tashkil qiluvchilarini berish kerak.

Печать maydonida quyidagilar amalga oshiriladi:

Сетка – belgi qoyilsa, u holda yacheykalar orasida to`rlar hosil qilinadi, aks holda to`rlar chop hosil qilinmaydi;

Черно-белая – belgi qo`yilsa, ishlatilayotgan printer rangsizligini ko`rsatish lozim;

Черновая – chop qilishni tezlashtirish uchun ish kitobini to`rlarsiz va grafik ob’ektlarsiz chop qilish;

Заголовки строк и столбцов – belgi qo`yilsa, u holda chop qilishga satr va ustunlar raqamlarini kiritish kerak;

Asosiy e’tiborni Последовательность вывода страниц almashtirgichga qaratish lozim. Gap shundaki, ish kitobining bir varag`iga bir necha sahifa joylashishi mumkin. Bu sahifalarning chegaralari ingichka kesik chiziqlar yordamida ajratilgan bo`ladi. Chop qilishda katta ish jadvallarini Вниз, а затем вправо - “Past va o`ng” yoki Вправо, а затем вниз – “O`ng va past” qoidalariga binoan bo`laklarga bo`lgan holda chop qilish mumkin.

Jadvalning tashkil etuvchilarini formatlash. Jadvalni qulay va ko`rkam qilish uchun uning elementlarini formatlash kerak bo`ladi.

Shriftni o`zgartirish. Shriftlarni sozlashda katakdagi barcha berilganlarning, ya’ni matn va sonlarning shrifti va ularning o`lchamlari o`zgaradi. Shriftni o`zgartirish uchun Форматирование uskunalar panelidan ochiluvchi [Шрифт] ro`yxatida joylashgan biror shriftni tanlash mumkin. Yoki menyular satridan Формат bo`limining Шрифт buyrug`ini ishga tushurish lozim. Shriftni o`zgatririshda avvalo, kerakli katakni ajratib olish lozim. Agar ishchi varag`i to`liq ajratilgan bo`lsa, u holda shriftni o`zgartirish undagi barcha kataklarga ta’sir qiladi. Agar hech qanday katak ajratilmagan bo`lsa, u holda faol katak shrifti o`zgaradi.

Shrift o`lchamini o`zgartirish. Xuddi shu yo`l bilan shrift o`lchamini o`zgartirish mumkin. Lekin buning uchun Форматирование uskunalar panelidan ochiluvchi [Размер] ro`yxatida joylashgan biror o`lcham tanlanadi. Yoki menyular satridan Формат bo`limining Шрифт buyrug`ini ishga tushurilib, hosil bo`lgan muloqat oynaning [Размер] satridan kerakli o`lcham tanlanadi.

Tekislash. Kataklarda joylashgan ma’lumotlarni katakning chapida, o`ngida va markazida joylashtirish mumkin. Odatda Excel dasturida sonlar katakning o`ng cheti bo`yicha, matnlar esa chap cheti bo`yicha tekislanadi. Bunday holatni o`zgartirish ham mumkin. Buning uchun kerakli kataklar ajratiladi va Форматирование uskunalar panelida joylashgan quyidagi tugmalardan keraklisi:

[По левому краю] – katakdagi berilganlarni katakning chap cheti bo`yicha tekislash;

[По центру] – katakdagi berilganlarni katakning markaziga joylash;

[По правому краю] – katakdagi berilganlarni katakning o`ng cheti bo`yicha tekislash.

Bundan tashqari, matnni yoki ma’lumotni bir necha katalarning markaziga joylash ham mumkin. Shu yo`l bilan jadvalning sarlavhasini hosil qilish mumkin. Buning uchun kerakli kataklar ajratilib Форматирование uskunalar panelidagi [Объединить и поместить в центре] tugmasi bosiladi.

Satr, ustun va kataklar qo`yish va ularni yo`qotish. Ba’zan jadvallarni tahrirlashda, unga qo`shimcha katak, satr va ustunlar o`yishga to`g`ri keladi. Qo`shimcha katak qo`yish uchun, jadvalning kerakli qismiga kursor joylashtirilib, menyular satrining Вставка bo`limidan Ячейки buyrug`idan foydalaniladi. Natijada quyidagi muloqat oyan hosil bo`ladi. Bu oynada katakni qaysi tomonga siljitishni tanlash lozim (Ячейки со сдвигом вправо – o`ngga siljitish yoki Ячейки со сдвигом вниз – quyiga siljitish).

Agar bu muloqat oyananing Строку yoki Столбец buyruqlaridan biri tanlansa, u holda alohida katak o`rniga mos holda qo`shimcha satr va ustun qo`yiladi. Jadvalga qo`shimcha ustun yoki satr qoyishning yana bir usuli menyular satridan Вставка bo`limining mos holda Столбцы yoki Строки buyruqlaridan birini tanlash etarli. Bundan tashqari kontekst menyuning Добавить ячейки buyrug`idan foydalanib jadvalga qo`shimcha katak, satr yoki ustun qo`yish ham mumkin.

Katak, satr va ustunlarni yo`qotish. Jadvalda keraksiz katakni yo`qotish uchun unga kursor o`rnatilib, menyular satridan Правка bo`limining Удалить buyrug`ini ishga tushirish zarur. Hosil bo`ladigan muloqat oynada katakni qayoqqa siljitishni ko`rsatish lozim.

Agar bu muloqat oyananing Строку yoki Столбец buyruqlaridan biri tanlansa, u holda alohida katak o`rniga mos holda kursor turgan satr yoki ustun yo`qotiladi. Bir necha kataklar, satr va ustular yo`qotish uchun ularni ajratilish shart. Bundan tashqari kontekst menyuning Добавить ячейки buyrug`idan foydalanib jadvalga qo`shimcha katak, satr yoki ustun qo`yish ham mumkin. Yo`qotishda shunga e’tibor berish kerakki, qaysiki yo`qotish vaqtida ba’zi kataklardagi formulalar o`zgarishi mumkin.

Qo`shimcha varaq qo`yish yoki varaqni yo`qotish

Kerak bo`lganda nafaqat qo`shimcha katak, satr yoki ustunlar balki, ish kitobiga qo`shimcha ishchi varaqlar ham qo`yish mumkin. Buni amalga oshirishning quyidagi usullari mavjud:

Menyular satridan Вставка bo`limining Лист buyrug`ini ishga tushirish;

“Лист” yorlig`ida sichqonchaning o`ng tugmasini bosish va hosil bo`lgan kontekst menyudan Вставить buyrug`ini tanlash;

Klaviaturadan [Shift]+[F11] tugmalar kombinatsiyasini bosish.

Yuqoridagilardan ixtiyoriy birini bajarish joriy ish kitobida yangi varaqni hosil qiladi. Bu varaq joriy varaqdan oldin joylashgan bo`ladi va avtomatik tarzda faollashadi.

Agar biror varaq kerak bo`lmasa yoki bo`sh varaqni nish kitobidan olib tashlash kerak bo`lsa, bu holda quyidagi ikki usuldan foydalanish mumkin:

Menyular satridan Правка bo`limining Удалить лист buyrug`ini ishga tushirish;

“Лист” yorlig`ida sichqonchaning o`ng tugmasini bosish va hosil bo`lgan kontekst menyudan Удалить buyrug`ini tanlash. Bunda yo`qotishni tasdiqlash so`rov oyasi hosil bo`ladi va uni tasdiqlash lozim.

Ish kitobidan biror varaq yo`qotilsa u qayta tiklanmaydi.

Ishchi varaq nomini o`zgartirish. Varaqning yorlig`ida uning nomi hosil qilinadi. Odatda ish kitobi varaqlari nomi “Лист 1”, “Лист 2” va h.k. kabi nomlangan bo`ladi. Bu nomlarni mazmunli nomlarga o`zgartirish mumkin. Buning uchun quyidagi usullardan biridan foydalanish lozim.

“Лист” yorlig`ida sichqonchaning chap tugmasini tez ikki marta bosish. Natijada varaq nomi ajaratiladi va unda yangi nomni kiritib, [Enter] tugmasini bosish kerak. Yorliqda yangi nom hoisil bo`ladi;

“Лист” yorlig`ida sichqonchaning o`ng tugmasini bosish va hosil bo`lgan kontekst menyudan Переименовать buyrug`ini ishga tushirish kerak;

Menyular satridan Формат bo`limining Лист buyrug`i tanlanadi, hosil bo`lgan ost menyudan Переименовать buyrug`ini ishga tushirish. Bundan tashqari bu ost menyuda quyidagi buyruqlaridan ham foydalanish mumkin:

Скрыть – joriy varaqni yashirish;

Отобразить – yashirilgan varaqni hosil qilish (yashirilgan varaq nomini tanlash lozim).

Varaq nomi 31 ta belgidan iborat bo`lishi mumkin. Nomad oraliq ham ishtirok etishi mumkin. Juda uzun nomlar maqsadga muvofiq emas, chunki u keng yorliqni talab etadi.

Satrlarni formatlash. Ish vaqtida, ayniqsa katta jadvallar bilan ishlashda ko`p hollarda satrlardagi ma’lumotlarni ularda to`liq joylashishini hal qilishga to`g`ri keladi. Buni amalga oshirish uchun menyular satrining Формат bo`limidan Строка buyrug`idan foydalaniladi. Bu buyruq tanlanganda ost menyu hosil bo`ladi, bu menyuning buyruqlari yordamida quyidagilarni amalga oshirish mumkin:

Высота – satr balandligi o`lchamini kiritish;

Автоподбор высоты – ajratilagan satrlar uchun eng baland satr o`lchamini avtomatik tanlash;

Скрыть – satrni yashirish;

Отобразить – yashirilgan satrlarni hosil qilish.

Ustunlarni formatlash. Ish vaqtida, ayniqsa katta jadvallar bilan ishlashda ko`p hollarda ustunlardagi ma’lumotlarni ularda to`liq joylashishini hal qilishga to`g`ri keladi. Buni amalga oshirish uchun menyular satrining Формат bo`limidan Столбец buyrug`idan foydalaniladi. Bu buyruq tanlanganda ost menyu hosil bo`ladi, bu menyuning buyruqlari yordamida quyidagilarni amalga oshirish mumkin:

Ширина – ustun eni o`lchamini kiritish;

Автоподбор ширины – ajratilagan ustunlarni eng uzun ma’lumotga moslaydi;

Скрыть – ustunni yashirish;

Отобразить – yashirilgan ustunlarni hosil qilish;

Стандартная ширина – satndart ustun o`lchamini kiritish.

Berilganlar formati va funktsiyalardan foydalanish.

Yacheykadagi berilganlar formati. Dastavval kiritiladiga barcha berilganlar uchun Общий (umumiy) format ishlatiladi. Bu shuni anglatadki, berilganlar Excel nuqtai nazariga ko`ra optimal tarizda hosil qilingan. Odatda, ba’zi murakkab bo`lmagan hollarda bu format etarli hisobalanadi.

Jadva katta va unda juda ko`p ma’lumotlar bo`lgan holda esa shunday qilish kerak bo`ladiki, pullar uchu iqtisodiy format, sanalar uchun uniga mos format va boshqa formatlarni ishlatish maqsadga muvofiq bo`ladi.

Agar biror kata yoki kataklar guruhiga sonli format berish kerak bo`lsa, u holda ular ajratilib, faollashtiriladi va menyular satrining Формат bo`limidan Ячейки buyrug`i ishga tushiriladi. Yoki kerakli katakda sichqonchaning o`ng tugmasi bosilib, hosil bo`lgan kontekst menyuning Формат ячеек buyrug`i ishga tushiriladi. Natijada quyidagi muloqat oyan hosil bo`lad.

Sonli format. Bu sahifada yacheykadagi berilganlarning sonli formatlari tanlanadi. Budan quyidagi 12 ta sonli formatlar mavjud:

Общие – umumiy format, bu sonli, sanali va h.k. formatlardir;

Числовой – bu sonlar formati uchun mo`ljallangan. Bunda sonning turini tanlash mumkin. Masalan, butun son, haqiqiy son.

Денежный – bu pul birliklari formatini o`rnatadi;

Дата – sanalarni berishda foydalaniladi;

Время – vaqtni ifodalash formati;

Процентный – katakdagi qiymat 100 ga ko`paytiriladi va unga foiz belgisi qo`yiladi (%);

Дробный – katakdagi qiymatni sodda kasrlar ko`rinishida ifodalaydi;

Экспоненциальный – katta yoki kichkina sonlar uchun ishlatiladi. Katakdagi qiymat o`nli kasr ko`rinishida ifodalanib, o`nning ma’lum darajasida ko`paytirilgan bo`ladi;

Текстовый – matnli ma’lumotlarni ifodalash uchun mo`ljallangan format;

Дополнительный – pochta indeksi, telefon raqami, table raqami va boshqa formatlardagi ma’lumotlar uchun ishlatiladi.

Ro`yxatdan kerakli format tanlanganda dialogli oynaning o`ng tomonida formatni akslantiruvchi mos o`zgarish hosil bo`ladi. Bu formatlarni o`rganishning eng yaxshi usuli eksperement o`tkazishdir. Buning uchun jadval katagiga biror son yozib, bu katakda yuqoridagi barcha formatlarni qo`llab ko`rish mumkin.

Bu oynaning Выравнивание maydonida yacheykadagi berilganlarni katakda gorizantal va vertikal holatda tekislash mumkin. Buning uchun mos ravishda по горизантали: va по вертикали ochiluvchi satrda ro`yxatidan kerakli parametr tanlanadi. Agar katakda cheklanish qo`yish kerak bo`lsa, по горизантали: satri to`grisida joylashgan satrda cheklanish qiymati kiritiladi. Отображение maydonida esa yacheykadagi berilganlarni hosil qilish holatlari talanadi, bu buyruqlar quyidagilar:

Переносить по словам - yacheykadagi berilgan bir yacheykada to`liq namoyish qilish, ya’ni katakdagi ma’lumot hajmi katta bo`lsa ham u bir katakda joylashtiriladi;

Автоподбор ширины - yacheykadagi berilganlarni joylashtirishda yacheyka o`lchamiga mos holda joylashtiriladi;

Объединение - ikki yoki undan ortiq yacheykalarni birlashtirish.

Bu sahifaning Ориентация bmaydonida esa katakdagi berilganlarning katakda joylashi holati tanlanadi. Holatlar maydonning градусов raqamli satrida kerakli burchak gradisi o`lchovida kiritiladi. Natijada katakdagi ma’lumot shu berilgan burchak asosida katakda joylashadi.

Bu oyna yordamida katakdagi berilganlarning shirfti va uning o`lchamlari shrift sozlanadi.

Sahifaning Шрифт ochiluvchi satrida keltirilgan shirftlar ro`yxatidan keraksi, Начертание ochiluvchi satrida keltirilgan matnning holatlari ro`yxatidan matn holatini, Размер ochiluvchi satrida keltirilgan harfning yoki belgining o`lchamini tanlash mumkin.

Bundan tashqari Цвет satrida matnning rangi tanlanadi, Подчеркивание satrida esa matnning ostiga chilishi kerak bo`lgan chiziqning ko`rinishi tanlanadi.

Bu sahifaning Видоизменение bo`lmida matnning ko`rinishlarini o`zgartirish mumkin. Ular quyida alohida – alohida tavsiflangan:

Зачеркнутый – matn usti chizilgan holda hosil bo`ladi;

Верхний индекс – shrift o`lchami kichiklashtirilib matnni yuqori indeksda hosil bo`ladi;

Нижний индекс – shrift o`lchami kichiklashtirilib matnni quyi indeksda hosil bo`ladi;

Barcha bajarilayotgan amallar bu muloqot oynaning Образец bo`limida namoish qilib boriladi.

2. Formula kiritish va uni tahrirlash.

Katakka formula kiritishda avvalo tenglik (=) belgisi qo`yilishi shart. Bu belgi qo`yilisa, u holda katakda formula kiritilganligini anglatadi. Bu belgidan so`ng kerakli formula yoziladi. Agar formula yozilishida biror katakka jurojat qilinishi kerak bo`lsa, u holda uning manzili yoziladi.

Formula yozish [Enter] tugmasini yoki formulalar satridagi [Ввод] tugamasini bosish bilan yakunlanadi. Agar katakda formula mavjud bo`lsa, u holda katakda uning faqat natijasi hosil bo`ladi, formula formulalar satrida namoyish etiladi.

Formulalani tahrirlash uchun u joylashgan katakda sichqoncha tugmasini ikki marta bosish kerak. Yoki formula joylashgan katak faollashtirilib, formulalar satrida tahrirlash mumkin. Tahrirlashni bekor qilish uchun l;aviaturadan [Esc] yoki formulalar satridagi [Отмена] tugmasini bosish kerak.

Formulalarda foydalaniladigan amallar va ularning ustuvorligi. Formulalarda faqat ba’zi amalalarni bajarish mumkin: diapazonni ko`rsatish, manfiy sonlar, foizlar, matematik va taqqoslash amallari. Bu keltirilgan amallarning operatorlari ustuvorliklari kamayishi tartibida quyida keltirilgan:

Bog`lanish operatorlari:

:  diapazon (boshlang`ich qiymatdan to oxirgi qiymatgacha);

;  birlashtiruv (birinchi, ikkinchi, uchinchi va boshqa qiymatlarni).

Belgi operatorlari:

%  berilganlarni foizlarda ifodalash.

Matematik operatorlar:

^  darajaga oshirish;

* ko`paytirish;

/  bo`lish;

+  qo`shish;

  ayirish.

Munosabat operatorlari:

<> teng emas;

<=  kichik yoki teng;

>=  katta yoki teng;

=  tenglik;

<  kichik;

>  katta.

Amallar bajarilish ustuvorligida avvalo qavs ichidagi amallar bajariladi. Shunday qilib, umuman olganda Excel da ifodalar matematik qoidalarga asoslangan.

Avtoyig`indi. Eng ko`p tarqalgan amallardan biri bu bir necha katakdagi qiymatlarning yig`inidisini hisoblashdir. Excel da buning uchun oddiy usul mavjud. Yig`indi qiymati joylashtirilishi kerak bo`lgan katak faollashtirilib, so`ngra Стандартная uskunalar panelidagi [Автосумма] tugmasini bosish kerak. Natijada ekranda yig`indi hisoblanayotgan kataklarning barchasi shtirixli ramka bilan ajratiladi. Agar ajratilgan soha foydalanuvchini qanoatlantirsa, u holda [Enter] kerak. Agar qanoatlantirmasa – u holda sichqoncha yordamida kerakli kataklar ajratiladi.

Diapazonlarni ko`rsatish. Ba’zi hollarda funktsiya va formulalarning argumentlarini yozishda bir necha kataklarning qiymatlarini kiritishga to`g`ri keladi. Bunda kataklarning diapazonlarini, ya’ni manzillarni kiritish kerak bo`ladi.

Ketma-ket keladigan kataklarning diapazonini kiritishda : belgisidan foydalaniladi. Bunda boshlang`ich katak manzilidan keyin bu belgi qo`yilib, songra oxirgi katak manzili yoziladi. Bunda shu kataklardagi qiymatlar ustuda tanlangan amal yoki funktsiya bajariladi. Masalan, =СУММ(B4:T4)- bunda jadvalning 4-satrida joylashgan B-ustundagi qimatdan boshlab toki T-ustungacha bo`lgan kataklarning yig`indisi hisoblanadi. Agar =СУММ(B4:B14) – bo`lsa, B-ustuning 4-satridagi katakning qiymatidan boshlab shu ustunning 14-satridagi katakkacha bo`lgan qiymatlarning yig`indisi hisoblanadi.

Agar kataklar ketma-ket joylashmagan bo`lsa, u holda diapason berilishida manzillar orasiga ; belgisi qo`yiladi. Masalan, =СУММ(B4;K8;S6) – B4, K8 va S6 katakdagi qiymatlarning yig`indisi hisoblanadi.

Funktsiyalar ustasi. Hisoblashlarda nafaqat yig`indidan balki, boshqa funktsiyalardan foydalanish mumkin. Excel dasturi har xil turdagi matematik, statistik, mantiqiy va boshqa turdagi funktsiyalarni o`zida saqlaydi. Foydalanuvchidan faqat ularning argumentlarini kiritish talab qilinadi. Excel da funktsiyalarni ishga tushirish uchun funktsiyalar ustasidan foydalaniladi. Avvalo, funktsiya ishlatilishi kerak bo`lgan formulani yozish kerak bo`lgan katak faollashtirilishi shart. Funktsiyalar ustasini ishga tushirish uchun Стандартная uskunalar panelining [Вставка функции] tugmasini bosish kerak. Yoki Вставка menyusining Функция buyrug`ini ishga tushirish kerak. Natijada ekranda muloqat oyna hosil bo`ladi.

Avval, kerakli bo`lgan funktsiya taaluqli funktsiyalar katigoriyasini oynaning Категория maydonida tanlash kerak. Natijada bu maydon to`g`risida joylashgan Функция maydonida kerakli funktsiyaning nomi tanlanadi, bu birinchi qadam. Agar funktsiyaning nomiga qarab hech narsa tushunilmasa, u holda oynaning quyi qismida tanlangan funktsiya haqida ma’lumotnoma hosil bo`ladi. Kerakli funktsiya tanlanib bo`lingandan keyin [OK] tugmasi bosiladi va ikkinchi qadamga o`tiladi. Funktsiyani kiritishni bekor qilish uchun [Отмена] tugmasi bosiladi.

Funktsiyalar ustasining ikkinchi qadami, funktsiyaga argument berishdan iborat. Buning uchun formulalar palitrasidan foydalaniladi. Bunda bir necha usullardan foydalanish mumkin. Oddiy usuli, hosil bo`lgan maydonlarda kerakli qiymatlar va kataklarning manzillarini kiritish kerak. Argumentlar kiritilgandan keyin yangi argumentni kiritish uchun [Tab] tugmasini yoki sichqoncha ko`rsatkichi keyingi maydonga bosish kerak. Barcha argumentlar kiritilib bo`lingandan keyin [Enter] yoki [OK] tugmasini bosish zarur.

Ikkinchi usuli – funktsiyaning argumentlarni kiritisha shu argumentlar joylashgan kataklarni sichqoncha bilan tanlash orqali kiritish mumkin. Bu kataklarning manzillari formulalar palitrasining joriy maydonda hosil bo`ladi.

Agar palitra halaqit bersa, u holda kiritish maydoning oxirida sichonchani bir marta bosish kerak va u piktogramma shakliga o`tadi. Oynani asl holiga qaytarish uchun yana kiritish maydoning oxiriga sichqonchani yana bir marta bosish etarli. Bir formulada bir necha funktsiyalardan ham foydalanish mumkin.

Excel da quyidagi funktsiyalar katigoriyalaridan foydalanish mumkin:

SQRT (son) – sonning kvadrat ildizini hisoblaydi;

FACT (son)- argument sifatida berilgan butun songacha bo`lgan natural sonlar ko`paytmasini hisoblaydi;

RAND (tasodifiy son) – 0 va 1 oralig`idagi tasodifiy sonni hioblaydi;

ABS (son) – argument qiymatning modulini hisoblaydi;

LN(son) – sonning natural logarifmini aniqlaydi;

SIN(son)- sonning sinusini hisoblaydi;

COS(son) - sonning kosinusini hisoblaydi;

TAN(son) – sonning tangensini hisoblaydi;

AVERAGE()- barcha argumentlar qiymatining o`rta arifmetigini hisoblaydi;

MAX() argumentlar ro`yxatidan eng kattasini topadi;

MIN()- argumentlar ro`yxatidan eng kichigini topadi;

SUM()- barcha argumenlar qiymatining yig`indiini hisoblaydi;

ДИСП()- barcha argumentlar uchun dispersiyasini hisoblaydi;

)- barcha argumenlar uchun kvadrat farqlanishni aniqlaydi.

Mantiqiy funktiyalar.

Ayrim amaliy maalalarni yechishda hisoblashlar u yoki bu shartlarga bog`liq bo`lishi mumkin. Bunday holda quyidagi shartli funktsiyadan foydalaniladi:

IF(; 1-ifoda; 2- ifoda)

Ishlash printsipi quyidagicha: ning qiymati «chin» bo`lsa, <1-ifoda>, «yolg`on» bo`lsa, <2- ifoda> bajariladi.

Diagrammalar yasash. Diagrammalar electron jadvalning ajralmas qismi bo`lib, uni grafiklar dab ham yuritiladi.

Diagramma – jadval ko`rinishida berilgan ma’lumotlarni grafik ko`rinishida tasvirlash usuli bo`lib, unda tasvirlangan ma’lumotlar tushunishga oson bo`libgina qolmay, balki ishni ham tezlashtiradi. Xususan, ko`p sonlar va bu sonlar orasidagi bog`liqlikni tasvirlashda disgrammaning roli juda muhimdir. Jarayonning strukturasi va undagi o`zgarishlarni diagramma yordamida aniqlash mumkin. Bu narsani faqat faqat sonlarning o`zlariga qarab aniqlashjuda mushkul. Diagrammalar ishchi jadval vaqarlaridagi ma’lumotlar (sonlar) asosida yasaladi. Shuning uchun diagramma yasashdan oldin sonlarni hosil qilish lozim. Odatda, diagramma yasash uchun kerak bo`ladigan sonlar bitta varaqda yoki alohida faylda joylashadi. Umuman, bu shart ermas. Bitta diagramma yasashda ixtiyoriy sondagi varaqlardagi ma’lumotlardan foydalanish mumkin, xuddi shuningdek, ixtiyoriy sondagi ish kitoblardan ham.

Diagramma tashkil qilish.

Odatda diagrammalar diagrammalar ustasi funktsiyasi yordamida tashkil qilinadi. Uni ishga tushirish uchun Стандартная uskunalar panelidan [Мастер диаграмм] bosish kerak. Yoki Вставка menyusining Диаграмма buyrug`ini ishga tushirish lozim. Diagramma tashkil qilishda ishchi varag`idagi kerakli ma’lumotlar joylashgan kataklar ajratilgan bo`lishi shart. Natijada qiuyidagi muloqat oyna hosil bo`ladi. Diagramma tashkil qilish 4 qadamdan iborat.

Birinchi qadamda diagrammaning tashqi ko`rinishi, ya’ni turi tanlanadi. Oynaning Стандартные sahifasidagi keltirilgan variantlar ma’qul bo`lmasa, u holda Нестандартные sahifasidan tanlash mumkin. Oxirgi natijani baholash uchun oynaning [Просмотр результата] tugamasidan foydalanish mumkin.

Diagramma ustasining navbatdagi qadamga o`tish [Далее] tugamsini boish bilan amalga oshiriladi. Bundan tashqari oyanada quyidagi tugamalar ham mavjud:

[Помощник] – kerakli ma’lumot olish uchun xizmat qiladi;

[Отмена] – diagaramma tashkil qilishni bekor qiladi;

[Назад] – bir qadam ortga qaytadi;

[Далее] – navbatdagi qadamga o`tish;

[Готово] – diagramma ustasi ishini yakunlash.

Diagaramma ustasining umumiy qadamlar va joriy qadam soni uning sarlavhasida aks ettiriladi.

Ikkinchi qadamda, oynaning Диапазон данных sahifasida Диапазон maydonida berilganlar diapazonini ko`rsatish kerak, bu avval bajarilmagan bo`lsa, shu bilan birga, berilganlarni joylashishini ham aniqlash lozim. Bu Ряды в: maydoning Строках –satrlarda yoki Столбцах – ustunlarda joylashtirishlarning biri tanlanadi.

Ряд sahifasida esa berilganlar joylashgan satrlarning nomlari va qiymatlari aniqlanadi (Ряд ro`yxatining Список va Значение maydonlarida), shu bilan birga, Подписи оси X da X o`qining qiymatlarini aniqlash kerak.

Uchinchi qadam diagrammaning turli elementlarni kiritish va aniqlash imkonini beradi. Oyaning sahifalari quyida alohida alohida tavsiflangan:

Заголовки – diagramma nomi va uning koordinata o`qlari nomlarnini kiritish uchun xizmat qiladi;

Оси – u yoki bu koordinata o`qlarni chiqarish;

Линии сетки – diagarmmaga mos to`rlar qo`yish uchun xizmat qiladi;

Легенда – legendani (diagramma bo`yicha qisqa ma’lumot) hosil qilish va uning diagrammaga mos holda joylashtirish uchun ishlatiladi;

Подписи данных – berilganlarning aniq qiymatlarini diagrammaga bog`liq holda hosil qilish;

Таблица данных – diagramma ostida har bir berilganlar satr uchun qiymatlarini jadvalda hosil qilish.

Shunday qilib oxirgi qadam, ya’ni to`rtinchi qadamda diagrammaning ish kitobining qayerida joylashish joyi aniqlanadi. Digarammani alohida varaqda yoki joriy varaqda joylashtirish mumkin, u amalarni mos holda oyaning Поместить диаграмму на листе: maydonidagi Отдельном yoki Имеющемся buyruqlaridan birini tanlash bilan amalga oshiriladi. [Готово] tugmasi bosilishi bilan diagramma tashkil qilish tugallanadi.

Diagrammani ko`chirish va uning o`lchamlarini o`zgartirish. Diagramma tashkil qilingandan so`ng, uning joyini va kerk bo`lganda o`lchamini o`zgartirishga to`gri keladi. Diagrammani boshqa joyga ko`cherish uchun uning chekkasida sichqoncha ko`rsatkichi bilan ushlab, varaqning ixtiyoriy joyliga siljitiladi. Agar bu amalni [Alt] tugmasini bosib turgan holda amalga oshirilsa, u holda diagramma aniq kataklar bo`yicha joyklashadi.

Agar diagrammaning biror elemnti ushlab olinsa, u holda uning elementining joyini almashtirish mumkin. Diagramma tashkil qilinishi bilan, shular aniq bo`ladiki, ba’zi elementlarga joy etishmaydi, ba’zilariga esa aksincha ular ko`p joy egallagan. Bunday yetishmovchiliklarni yo`qotish juda oson. Diagrammaning ixtiyoriy elementini sichqoncha bilan bosilsa, bu element chetlarida kichkina kvadratchalardan iborat to`g`ri to`rtburchak shaklida ajratiladi. Bu kavadratlarning ixtiyoriysini ushlab siljitish bilan bu elementning o`lchami o`zgaradi, ya’ni kichrayadi yoki kattalashadi. Agar diagrammaning chetiga sichqoncha bosilsa, u holda rasm to`liq ajratiladi. Bu holda kichrayish yoki kattalashish endi diagrammaning barcha elementlariga taaluqli bo`ladi.

Berilganlarni bir maydonda saralash. Agar ustunda joylashgan ma’lumotlarni saralash kerak bo`lsa, avvalo bu ustunni sarlavhasi bilan ajratish lozim. Agar ma’lumotlarni alifbo bo`yicha o`sish tartibida saralash kerak bo`lsa, u holda Стандартная uskunalar panelining [По возрастанию] tugmasini bosish kerak. Agar ma’lumotlarni alifbo bo`yicha kamayish tartibida saralash kerak bo`lsa, u holda Стандартная uskunalar panelining [По убыванию] tugmasini bosish kerak.

Saralashning murakkab holari. Agar saralashni bir emas bir necha ustunlar bo`yicha amalga osirishga to`g`ri kelsa, u holda Данные menyusining Сортировка buyrug`ini ishga tushiri kerak. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, kerakli ustunlarni avval ajratilishi shart. Natijada quyidagi muloqat oyna hosil bo`ladi. Bu oynaning Сортировать по maydonida birinchi saralanishi kerak bo`lgan ustun ko`rsatilishi lozim. Agar berilganlar strukturasi murakkab bo`lsa, u holda oynaning Затем по maydonida ikkinchi ustunni ham ko`rsatish mumkin va nihoyat oynaning В последнюю очередь по maydonida oxirgi saralash kerak bo`lgan ustun ko`rsatiladi. Har maydonda saralashning По возрастанию (o`sish) yoki По убыванию (kamayish) tartibini tanlashni unitmaslik kerak.

Ro`yxatdagi berilganlarni filtrlash. Ko`rsatilgan shartlar asosida berilganlarning ma’lum bir qismini chiqarish juda qulaylik tug`diradi. Bu beriulganlarni filtrlash orqali amalga oshiriladi.

Avtofiltr. Ro`yxatdagi ma’lum bir berilganlarni chiqarishning oddiy bir usuli bu avtofiltrdan foydalanishdir.

Bu usulni qo`llash uchun Данные menyusining Фильтр buyrug`ini ishga tanlash kerak. Hosil bo`ladigan ost mnenyudan Автофильтр buyrug`ini tanlash kerak. Kerakli ustunlar jaratiligan bo`lishi lozim. Ustun sarlavhasining har birining yonida kichkina quyiga yo`naltirilgan ko`rsatkich, [Стрелка автофильтра] ko`rsatkichi hosil bo`ladi. Agar bu tugma bosilsa, menyu ochiladi, unda avtofiltrning buyruqlari joylashgan, shu bilan birga joriy ustunning qiymatlari ham mavjud bo`ladi. Yuqorida aytilagan variantlardan birini tanlash bilan kiritilayotgan ma’lumotlarning ma’lum bir hajmini qisqartirishga erishiladi.

Quyidagi rasmda e’tibor bering, avtofiltrning [Стрелка автофильтра] ko`rsatkichi ko`k rangda, shu bilan birga ro`yxatga kiruvch satr nomi ham shu rangdadir.

Bir vaqtning o`zida bir nechta avtofiltrlardan foydalanish mumkin. Avtofiltr funktsiyasini bekor qilish uchun yana qaytatdan Данные menyusining Фильтр buyrug`ini ishga tanlash kerak. Hosil bo`ladigan ost mnenyudan Автофильтр buyrug`ini tanlash kerak.

Shakllardan foydalanib saralash. Berilganlarni biror shaklda tartiblash ham mumkin. Buning uchun Данные menyusining Форма buyrugini ishgatushirish bilan shakni chaqiriladi. Avvaldan kerakli ustular ajratilib olinishi shart. Hosil bo`lgan muloqat oynada barcha satrlar bo`yicha ma’lumotlar keltirilgan, shu bilan birga har bir alohida holat bir yozuvda alohida ko`rsatiladi. Oxirgisi esa bo`sh, bunda ro`yxatga yangi satrni kiritish mumkin.

[Добавить] – shakl maydonini yangi yozuvlar kiritish uchun tozalsh;

[Удалить] – joriy yozuvni ro`yxatdan yo`qotish;

[Вернуть] – joriy yozuvda kiritilgan barcha o`zgarishlarni bekor qilish;

[Назад] – ro`yxatdagi oldingi yozuvni chiqarish;

[Далее] – ro`yxatda mavjud bo`lgan navbatdagi yozuvni chiqarish;

[Критерии] – kriteriya bo`yicha berilganlarni izlash rejimiga o`tish;

[Закрыть] – muloqat oynani yopish.