• DAVOLOVCHI RFP
  • RFP davolovchi
  • DIAGNOSTIK RFP
  • Ochiq RFP da
  • Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi




    Download 1,8 Mb.
    bet118/172
    Sana12.02.2021
    Hajmi1,8 Mb.
    #13127
    1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   172
    Qo‘llaniladigan radioizotoplar

    Izotop

    Qo‘llanilishi

    YArim parchalanish davri

    Nurlanish turi

    15O

    O‘pka faoliyati tahlili

    122,24 s

    V+

    32R

    SHishlar (rak) terapiyasida

    14,262 sut

    V-

    60So

    Og‘iz shilliq qavatlari va bosh miya rak terapiyasi

    5,27 yil

    v-

    G


    85Kr

    O‘pka faoliyati tahlilida

    10,7 yil

    V-

    90Y

    O‘pka va bosh miya rakini davolash

    64,1 soat

    V-

    90Tc

    Bosh miya rakini, jigar, o‘pka rak diagnostikasi

    6,01 soat

    g

    111In

    Jigar, o‘pka, bosh miya diagnostikasi

    2,8 sut

    G

    131I

    Jigar, buyrak, o‘pka, bosh miya diagnostikasi, yod almashinuv tahlili, qalqonsimon bez rakini davolash

    8,02 sut

    V-

    133Xe

    O‘pka faoliyati tahlili

    5,2 sut

    V-

    192Ir

    O‘pka, bosh miya, og‘iz bo‘shlig‘idagi rakni davolashda

    73,8 sut

    G

    198Au

    O‘pka, jigar, bosh miya tahlili, to‘qimalardagi rakni davolash

    2,69 sut

    v-

    G


    Radiofaol izotoplarni organizmga ta’sir etishi radiofaol zarrachalar soni, nurlanish turi va energiyasi, yarimparchalanish davri, nurlanayotgan moddalarning fizik-kimyoviy holati, organizmga kirish yo‘liga bog‘liq bo‘ladi.



    RFP lar tasnifi

    A) Qo‘llanilishi bo‘yicha:

    -davolovchi RFP;

    - diagnostik RFP

    B) Radioizotoplardan himoyalanganligi bo‘yicha:

    -YOpiq RFP;

    -ochiq RFP



    DAVOLOVCHI RFP

    Davolovchi RFP ta’siri kimyoviy moddaning tuzilishiga emas, balki preparatning tarkibiga kiruvchi radioaktiv izotopning nurlanishiga bog‘liq.

    Nurlanish terapiyada qo‘llaniladigan RFP ta’sir mexanizmi, patologik o‘choqda davolovchi nurlanish dozasini xosil qilishga asoslangan. Bunda sog‘lom to‘qimalarga ta’sir minimal darajada bo‘lishi kerak.

    Bunday radioaktiv preparatlar, ko‘pincha, qisqa yarim parchalanish davriga ega bo‘lib, odam organizmiga sezilarli nurlanishni xosil qilmaydi (nznachitelnuyu luchevuyu nagruzku).

    Bunga erishish uchun RFP larni turli agregat xolatlarga (eritma, suspenziya, granula, simsimon, applikatsion povyazka va b.) qo‘llash va mo‘‘tadil nurlanish turi va energiyaga ega bo‘lgan izotoplarni ishlatish bilan erishiladi.

    RFP davolovchi

    Oxirgi o‘n yillar davomida shishlarni (zlokachestvennыe novoobrazovaniy) terapiyasida radioaktiv izotoplar keng qo‘llaniladi. Davolash bilan tibbiyotda radiobiologiya va nur terapiyasi bo‘yicha mutaxassislar shug‘ullanadi. Qalqon bezi yuqori differensiyalangan rakni davolash uchun 131J yuqori samarali hisoblanadi. Bunga sabab preparat tanlab (yo‘naltirilgan ravishda) aynan shu bezning to‘qimalariga shimiladi. SHunda rak bilan zararlangan to‘qimalar 131J ko‘proq o‘ziga shimib oladi.

    Suyak metastazlarini davolashda 89Sr keng qo‘llaniladi. Bu preparatning farmakokinetikasi Sa ga o‘xshash.

    89Sr osteogenez zonalarida yig‘iladi va suyakning mineral moddasiga o‘tadi. Dastlabki suyak rakida va osteoplastik metoztazlarida 89Sr rak to‘qimalarining samarali nurlanishini ta’minlaydi, ammo normal to‘qimalar bunda zarar ko‘rmaydi.



    DIAGNOSTIK RFP

    RFP ning diagnostik qo‘llanilishi ularning farmakokinetikasining o‘ziga xosligiga asoslangan. Ular yordamida kerakli a’zolarning ko‘rinishini (izobrajenie) olish imkoniyati tug‘iladi va ularning anatomo-topografik ko‘rsatkichlari, funksional xolati taxlil qilinishi mumkin.1

    Diagnostika uchun, radiometrik usul bilan qayd etiladigan va tanaga kiritilganda tekshirilayotgan modda almashinuv turi yoki a’zo va tizim faoliyatida qatnashadigan radioizotoplar qo‘llaniladi.

    Radiofarmatsevtik preparatlar yordamida tashhiz qo‘yish bajarilishi oson, yuqori samarador va

    bemor organizmi uchun bezarar hisoblanadi. Radiofarmatsevtik preparatlarni tashhiz qo‘yishda (vitro) kichik dozasi ishlatilsa, davolash uchun (vivo) katta dozalar qo‘llaniladi.

    Bunda , , -nurlar atom qobig‘idagi elementlarga ta’sir ko‘rsatib “+” va “—“ ionlarni hosil qilishi va ular havo yoki gazda elektr o‘tkazuvchanlikni namoyon etishi va ularni radiometrik asboblar yordamida o‘lchash imkoni paydo bo‘ladi. Ularni yurak qon-tomir tizimi, buyrak, jigar, o‘t yo‘llari, qalqonsimon bez, o‘pka, qorataloq, skelet suyaklari va saraton kasalliklarida tashhiz qo‘yich va davolash uchun ishlatiladi.

    RFP ning asosiy diagnostik xossalari radionuklidga bir tarafdan va kimyoviy birikmaga va uning tanada o‘zini tutishiga bog‘liq.

    RFP ning farmakokinetikasi radionuklid bilan bog‘langan asosiy kimyoviy birikma bilan belgilanadi. RPF farmakokinetikasining ko‘rsatkichlariga uning tanada (a’zolarda) yig‘ilishi, a’zolarda ushlab qolinishi, a’zolardan va organizmdan chiqib ketishi, kimyoviy trasformatsiya. Bu ko‘rsatkichlar RPF ni radiodiagnostik testlarda qo‘llash mumkinligini yoki terapevtik vosita sifatida ishlatilishini belgilaydi. RPF ning ko‘rsatkichlari va sifatining nazorati MILLIY komissiyalar tomonidan belgilanadi.

    RFP qo‘llanilishi indikatsiya prinsiplariga asoslangan. Radionukleidlar fiziologik va bioximik jarayonlarni nazorat qilishga imkoniyat beradi, ularning tabiiy ketishiga aralashmaydi. SHu xususiyat radionuklid diagnostikaning prinsipial muxim afzalligi.

    RFP ni klinik qo‘llash usullarining asosiy fiziologik va biokimyoviy mexanizmlarga quyidagilar kiradi:



    • A’zo yoki to‘qimaning metabolitik faolligi (masalan qalqonsimon bezining radioaktiv yodni shimishini o‘lchash);

    • Organizmning kerakli qismida lokalizatsiya. Bu esa, masalan, sirkulyasiya qilinadigan qon, plazmani, eritrotsitlarning xajmini, suv miqdorini organizmda aniqlash imkoniyatini beradi;

    • Diffuziya - bu xususan bosh miyadagi, gematoensefalitik barerni o‘tkazuvchanligi buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan patologiyalarni aniqlash;

    • Antigen – radionuklid saqlovchi antitelo reaksiyasi shishlarni (novoobrazovanniy), yallig‘lanish jarayonlarini vizualizatsiya qilishda universal yondashish.

    Xozirda diagnostik maqsadida qo‘llaniladigan RFP lar soni oshib bormoqda. Ular radionuklid angiokardiografiyada, radiokardiografiyada qonning sirkulyasion xajmini aniqlashda qo‘llaniladi. Bunda asosan

    • Albumin 99 Tc

    • Albumin 125I (131I)

    • Indiy sitrat 113Jn

    • DTPA 99Tc

    • Talliy xlorid 201Tl qo‘llaniladi.

    • Buyrak faoliyatining taxlili uchun dimerkaptoyantar kislota (DMYAK), O – yodgippurat natriy - 125I (131I), kalsiy glyukonat - 99Tc va boshqalar qo‘llaniladi.

    Rak to‘qimalarini (novoobrazovanniy).

    • Galliy sitrat 67Ga

    • Natriy fosfat 37R

    • Stronsiy (85Sr)izotonik eritmasi

    • Qalqon bezi faoliyati NaJ123 eritmasi bilan tahlil qilinadi.

    RFP – qo‘llanilishi chambarchas organizmga nurlanish yuklamasi bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘ladi va somatik, genetik o‘zgarishlarining ro‘y berishi potensial extimoli bor.

    Diagnostik tekshirishlarda nurlanish dozasi, ko‘pincha radning yuzlik yoki o‘nlik qismlarini tashkil etadi.

    Tegishli muassasalar S.S.V. tomonidan radioaktiv moddalarni diagnostik maqsadida qo‘llashda radioaksion havfsizlik normalari (me’yorlari) reglamentlanadi. Bunda nurlanish dozalarini (radioaktiv preparatlarda), diagnostikada mumkin bo‘lish miqdorini bemorning yoshi, kasallik diagnozi, protseduraning turiga bog‘liqligi belgilanadi. Asosiy qoida bunda nurlanish dozasini minimal darajaga kamaytirish..

    RFP tasniflanadi:

    1. YOpiq RFP

    2. Ochiq RFP



    • YOpiq RFP larda radioaktiv material turli qobiqlar bilan qoplangan bo‘ladi yoki kapsulaga (himoyalovchi qoplam), sh.u. bevosita patsient va personal bilan kontakt bo‘lmaydi. Klinikada bunday RFP nurlanish terapiya uchun qo‘llaniladi. (applikatsion, to‘qimalar ichida) - (kontaktnoy terapii). Undan tashqari bunday RFP suyaklarning mineral tarkibini o‘rganish uchun xam qo‘llaniladi.

    Nurlar bilan terapiya uchun 200 dan ortiq yopiq RFP lar qo‘llaniladi. RFP lar qo‘llanilishiga ko‘ra turli shaklda, razmerda va konstruktiv materialdan olingan bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha ularni ( tola) sim, to‘g‘nog‘ich, zajim, marjon, granulalar, silindr, plastina, qattiq va egiluvchan applikatorlar shaklida ishlab chiqariladi. Radioaktiv modda nina silindr yoki maxsus konstruksiyali applikator shaklida bo‘lib, po‘lat, titan, oltin, platinalardan olingan gurmetik qobiqga joylashtiriladi.

    • Ochiq RFP da tashqi muxit va organizm to‘qimalari bilan, shu jumladan radioaktiv material

    bevosita kontaktda bo‘lishi mumkin.

    Bunday preparatlarga kiradi:

    - radioaktiv izotop indikatorlar usulida tahlil o‘tkazishda ishlatiladigan radioaktiv birikmalar (in vivo usulida)

    - organizmda so‘rilib ketadigan nurlanish terapiyaga mo‘ljallangan RFP lar (tolalar, plyonkalar, gubkalar)

    - in vitro usulida qo‘llaniladigan radioimmun analiz o‘tkazish uchun mo‘ljallangan RFP lar.

    Davolovchi maqsadda ayrim ochiq RFP lar qo‘llaniladi. Ular yo‘naltirilgan ravishda patologik to‘qimalarda yig‘iladi. Masalan, radionuklid I131 li natriy yodid eritmasi qalqonsimon bezning rak metastazalarini va tireotoksikozni davolash uchun ishlatiladi (peroral usulda).

    Ayrimlari esa bevosita to‘qimalarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Masalan radionuklid 32R, 90Y va 198Au lar saqlovchi kolloid eritmalarini bevosita limfatik tomirlarga va bo‘shliqlarga (shishlarni davolashda). Asosiy radiatsion omil bu xolatlarda v- nurlanish va bu omil patologik o‘choqning nurlanishini ta’minlaydi. Bunda sog‘lom to‘qimalar minimal darajada shikastlanadi.

    Radiodiagnostik tahlil o‘tkazishda ko‘pincha nurlanish darajasi patsient uchun xafli bo‘lmaydi.

    Alohida guruxdagi ochiq RFP lar tanaga kiritilmaydi. Ular biologik suyuqliklarning (qon, oshqozon shirasi va b.) radioimmun tahlilida qo‘llaniladi. Ular asosan 125I bilan belgilangan bo‘lib, ferment gormon, vitamin oqsillarining miqdoriy tahlili uchun ishlatiladi. Bu testlar biokimyoviy testlarga nisbatan oson va sezgirroqdir.
    Radiofarmatsevtik preparatlarni olish usullari

    Radifarmatsevtik preparatlar uran reaktorlarda yoki siklotronlarda olinadi. Buning uchun ikki xil usul qo‘llaniladi:

    1. Deytronlar bilan bombardimor qilish usuli, masalan, radiofaol fosforni olish uchun ishlatiladi:


    31 2 32 4

    15Р + 1d → 15 P + 2б




    32

    15 J

    Radiofaol yodni tellur izotopli birikmalar deytronla-

    ri bilan bombardimon qilib olinadi:


    130 2 131 1

    52Te + 1d → 53 J + 0n


    2.Tezlashtirilgan neytronlar oqimi bilan ta’sir ko‘rsatish usulida radiofaol fosforni olish:


    35 1 32 4

    17Cl + 0n → 15 P + 2 б



    Radiofaol yodni iqtisodiy jihatdan arzon usulda olish bu tellur birikmalarini neytronlar bilan bombardimon qilish usuli:


    130 2 131

    52Te + 1n → 53 J + в



    Radiofaol preparatlarni radiofaolligini aniqlashda tarkibdagi elementlarni chinligi, miqdori, tozaligi bilan bir vaqtda , , -nurlanishni ham o‘lchash kerak. Bu XI-DF 1 jildda keltirilgan usullarda ionizatsion kamera va Geyger-Myuller hisoblagichida amalga oshiriladi.


    • O‘zR FA YAdro fizika instituti qoshida “ Radiopreparat”DK faoliyat ko‘rsatadi. Ishlab chiqilgan RFPlar( diagnostik va davolovchi):

    • 131I preparatlari :

    - in’eksion: NaI eritmasi ( izotonik); gippurat - I 131Jigar, buyrak, o‘pka, bosh miya diagnostikasi, yod almashinuv tahlili, qalqonsimon bez rakini davolash

    - peroral: NaI kapsulalarda- dlya terapii o‘itovidnoy jelezы



    99Tc preparatlari- in vivo diagnostikasi uchun:

    • texnemek; texnefor; texnemag; texnefit; texnetril; karbomek; pentatex -( dlya diagnostiki zlokachestvennыx opuxoley kostey, yaichnikov, selezyonki, golovnogo mozga i dr)

    • 32R preparati-Na2 N 32R O4 – dlya lecheniya mielomnoy bolezni, leykoza, diagnostiki opuxoley

    • 153Sm preparati-oksabifor- suyaklardagi metastazalarini davolash uchun

    • 198Au preparati-komizol- o‘pka, jigar, bosh miya tahlili, to‘qimalardagi rakni davolash

    RPF larni yaratishda (ishlab chiqishda) turli nazorat usullari qo‘llaniladi:

    Preparatda radionuklidlarni faolligi

    Fizikaviy (radionuklid tozaligini aniqlash va xajmiy, udelnaya faollik);

    • Kimyoviy (radiokimyoviy va kimyoviy tozaligini aniqlash);

    • Biologik (sterilligi va apirogenligini aniqlash);

    Radionuklid tozaligi – radionuklid bilan bog‘liq bo‘lgan preparatning umumiy faolligining qismi.

    Xajmiy faollik – 1ml preparatda radionuklidning miqdori. Bu ko‘rsatkich preparatni qo‘llash usuli va saqlash muddatidan belgilanadi

    Udelnaya faollik – asosiy moddaning massa birligidagi radionuklidning miqdori. Bu ko‘rsatkich asosiy moddaning miqdorini preparatning biologik ta’siri va farmakologik xossalari bilan belgilanadi.

    YUqorida keltirilgan uchta ko‘rsatkich spektrometriya va radiometriya yordamida nazorat qilinadi.

    Radiokimyoviy tozalik – bu RFP tarkibidagi kerakli kimyoviy shaklda bo‘lgan radionuklid qismi (dolya). Masalan, agar 131J-gipiuranning radiokimyoviy tozaligi 98% deb belgilansa, demak preparatda 131J ning 98% i gipiuran bilan bog‘langan.

    Kimyoviy tozalik – RFP da turli yot qo‘shimchalarni (parchalangan organik moddalar, og‘ir metallar qo‘shimchalari). Bu ko‘rsatkichlarni nazorati xromatografik, SF, emission spektral analiz usullari bilan amalga oshiriladi.



    Radiatsion xavfsizligini ta’minlash maqsadida RFP larni qo‘llashda tasdiqlangan radioaktiv moddalar bilan ishlashnning asosiy sanitariya qoidalariga rioya qilish lozim.

    RFP larni xomilador ayollar, emizikli bolalari bor ayollar, 16 yoshli bolalar qo‘llashi mumkin emas.

    Diagnostik RFP ni qo‘llashning o‘ziga xos taraflari, saqlash sharoiti va muddati farmakologik qo‘mita tomonidan tasdiqlangan instruksiya bo‘yicha belgilanadi. Xozirda maxsus qoidalar tasdiqlangan:Rossiyada GOSTR 52249 - 2004 1 yanvar 2005 yilda tasdiqlangan.


    Download 1,8 Mb.
    1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   172




    Download 1,8 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

    Download 1,8 Mb.